Wilhelm Mach

Wilhelm Mach pseudonimy il., Quidam, s., S., Współpracownik (ur. 26 grudnia 1916 w Kamionce k. Ropczyc, zm. 2 lipca 1965 w Warszawie) – polski prozaik, eseista i krytyk literacki, poeta.

Urodził się we wsi Kamionka koło Ropczyc w rodzinie chłopskiej jako syn Wincentego Macha i Apolonii z Białków. Cztery klasy szkoły powszechnej ukończył w rodzinnej Kamionce, pozostałe w Ropczycach. Naukę kontynuował od 1928 w prywatnym Miejskim Staroklasycznym Koedukacyjnym Gimnazjum w Ropczycach. Debiutował wierszem Jesień wydrukowanym w szkolnym czasopiśmie Przyszłość (numer 1 z września 1928) oraz nowelą Dawne zapusty opublikowaną w 8 numerze czasopisma Rola. Edukację kontynuował od 1932 w Gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Dębicy, w którym redagował szkolne czasopismo U nas. Maturę zdał w 1936. W 1938 roku ukończył naukę w Państwowym Pedagogium w Krakowie. Po odbyciu rocznej służby wojskowej we wrześniu 1939 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty. Walczył w czasie kampanii wrześniowej w 6 Dywizji Piechoty Armii „Kraków”. Brał udział w bitwach pod Pszczyną i Tomaszowem Lubelskim. W okresie okupacji mieszkał u siostry Bronisławy w przysiółku Księżomość w Sędziszowie Małopolskim, a następnie od 1941 w Krakowie, gdzie pracował w Ubezpieczalni Społecznej. W Krakowie działał w podziemiu ucząc młodzież maturalną na konspiracyjnych kompletach. W 1945 rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym (polonistyka) Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył 1 grudnia 1947 roku.

Za swój debiut literacki sam Wilhelm Mach uważał publikację wiersza Tobie dalekiej wydrukowanego jesienią 1945 w jednodniówce Inaczej, której był współredaktorem. Jako prozaik debiutował opowiadaniem Rdza w 1945 r. na łamach 42 numeru tygodnika „Odrodzenie”. W latach 1945-1946 należał do grupy literackiej Zespół Młodych „Inaczej”. W latach 1945-1950 był sekretarzem redakcji miesięcznika „Twórczość” w Krakowie. Publikował w nim opowiadania i recenzje literackie. Publikował również w Odrodzeniu (1945-1947) i w Dzienniku Literackim (1947-1950). Od 1945 był członkiem Koła Młodych przy Oddziale Krakowskim Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 roku Związku Literatów Polskich). Członkiem Związku został w 1948. W latach 1947-1948 był stypendystą rządu francuskiego w Paryżu. W 1950 przeniósł się do Warszawy wraz z redakcją „Twórczości”. Był konsultantem literackim Domu Wojska Polskiego. W latach 1950-1958 był redaktorem tygodnika „Nowa Kultura”. Od 1958 był kierownikiem literackim zespołu filmowego. Podróżował między innymi w 1956 do ZSRR i Indii, a od 1958 kilkakrotnie do Bułgarii i w 1961 do USA.

Przyjaźnił się z Zofią Nałkowską, która wyznaczyła go na jednego z czterech kuratorów swojej spuścizny.

Zmarł nagle, w wyniku nieszczęśliwego wypadku, na skutek zapaści, 2 lipca 1965 roku. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C 2 rz. 6 m. 8).

W latach 1968-1981 Zarząd Główny Związku Literatów Polskich przyznawał Nagrodę im. Wilhelma Macha za debiut powieściowy.

W Gorlicach willę Sklarczykówkę nazwano Domem Pamięci imienia Wilhelma Macha. W domu tym w okresie okupacji mieściła się siedziba gorlickiego Gestapo.

Nagrody

• 1954 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1955 – wyróżnienie do nagrody państwowej za Jaworowy dom
• 1959 - pierwsza nagroda Wydawnictwa Łódzkiego za Życie duże i małe
• 1964 – nagroda państwowa II stopnia za powieść Agnieszka, córka Kolumba

Twórczość

Wilhelm Mach w swojej twórczości zajmował się głównie problematyką psychologiczną i przemianami moralnymi w życiu i świadomości wsi polskiej.

We wszystkich powieściach Macha bohaterowie czują się obco w swej lokalnej społeczności, czy też rodzinie, jak Andrzej Osiecki z Rdzy. Wyczuwają, że nie pasują do ogółu, ze względu na własny talent i wrażliwość, niczym Bolek Jawor z Jaworowego domu. Ze względów politycznych i wyznaniowych stają się obcymi jako grupa w Życiu dużym i małym. Także Agnieszka i Zenon Bałcz – postacie z Agnieszki, córki Kolumba, wtargnąwszy w życie mieszkańców Chrobrzyczek, stają się intruzami. Czy wreszcie Aleksander/Xander z Gór nad czarnym morzem mający problem z własną tożsamością.

Powieści

• Rdza, Czytelnik 1950, Czytelnik 1967
• Jaworowy dom, Twórczość 1954, Czytelnik 1954, Czytelnik 1955, Czytelnik 1977
• Życie duże i małe, Wydawnictwo Łódzkie 1959, Czytelnik 1965, Czytelnik 1972, Czytelnik 1974, Wydawnictwo Łódzkie 1984
• Góry nad czarnym morzem, Czytelnik 1961, przekład czeski 1967
• Agnieszka, córka Kolumba, Czytelnik 1964, Czytelnik 1965, Czytelnik 1968, przekład bułgarski 1966, litewski 1966, łotewski 1972, mołdawski 1971, niemiecki 1970 i 1977, rosyjski 1969 i 1973, ukraiński 1971 i 1982, węgierski 1966, adaptacja radiowa 1975

Opowiadania

• Za kwadrans wiosna, Wydawnictwo Literackie 1978

Scenariusze filmowe

• Do widzenia, do jutra, współautorzy Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela, 1960
• Agnieszka 46, współautor Zdzisław Skowroński, 1964

Inne (reportaże, eseje)

• Doświadczenia i przypadki. Opowiadania, eseje, reportaże i felietony. 1945-1953, Czytelnik 1954
• Szkice literackie, Czytelnik 1971