Stanisław Gall

Stanisław Gall, właśc. Stanisław Gała (ur. 21 kwietnia 1865 w Warszawie, zm. 11 września 1942 tamże) – polski biskup rzymskokatolicki, doktor filozofii, generał dywizji, biskup polowy Wojska Polskiego w latach 1919–1933, biskup pomocniczy warszawski w latach 1918–1919 i 1933–1940, administrator apostolski archidiecezji warszawskiej w latach 1940–1942.

Pochodził z Warszawy. Studiował w latach 1880–1883 w seminarium duchownym w Warszawie, następnie w latach 1883–1887 w Rzymie filozofię, teologię i prawo. W 1887 obronił doktorat z filozofii. Święcenia kapłańskie przyjął w Warszawie 29 czerwca 1887. Po święceniach pełnił posługę duszpasterską na Służewie. W 1889 został profesorem liturgiki i filozofii warszawskiego seminarium duchownego, następnie wiceregentem seminarium. W 1910 mianowano go regentem seminarium. W 1918 został wikariuszem generalnym archidiecezji warszawskiej.

29 lipca 1918 papież Benedykt XV mianował go biskupem pomocniczym archidiecezji warszawskiej i biskupem tytularnym Halicarnassus. Sakrę biskupią przyjął 17 listopada 1918 z rąk Aleksandra Kakowskiego.

5 lutego 1919 został mianowany przez Benedykta XV biskupem polowym Wojska Polskiego, którego tytulatura odpowiadała generałowi porucznikowi (zmieniona w 1922 na generała dywizji). Rządy ordynariatem objął 21 lutego 1919. Reorganizował kurię biskupią i współtworzył sieć duszpasterstwa wojskowego. W 1919 założył czasopismo. W 1920 powołał referat ds. oświatowych w biskupstwie polowym, który zajmował się nauczaniem religii w wojskach. W latach 1919–1920 wizytował jednostki frontowe. Po wojnie 1920 zorganizował Fundację im. papieża Piusa XI, wspomaganą przez Watykan, finansującą pomoc inwalidom oraz rodzinom poległych żołnierzy. Zorganizował dom opieki dla sierot po żołnierzach. Utworzył w ramach Kurii Polowej 10 dekanatów okręgowych. W 1924 zorganizował strukturę duszpasterstwa dla żołnierzy grekokatolików. Jego staraniem w 1926 powołany został do istnienia Sąd Biskupa Polowego. 12 maja 1927 kuria, zgodnie z rozkazem ministra Spraw Wojskowych, przyjęła nazwę Polowej Kurii Biskupiej. W 1931 założył „Kwartalnik Poświęcony Sprawom Katolickiego Duszpasterstwa Wojskowego w Polsce”.

Z biegiem lat bp Gall zaczął krytykować poczynania władz państwowych, kierownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych i samego Józefa Piłsudskiego, co było zarzewiem konfliktu. W efekcie w 1931 Piłsudski podjął działania służbowe i dyplomatyczne zmierzające do zdymisjonowania biskupa z zajmowanego urzędu. Bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia działań w tym zakresie była śmierć ówczesnego ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sławomira Czerwińskiego. Czerwiński był wyznania kalwińskiego, a przed śmiercią przeszedł na katolicyzm. Nabożeństwo pogrzebowe 4 sierpnia 1931 celebrował bp Gall, jako biskup polowy i sufragan warszawski. Po nabożeństwie uformował się kondukt pogrzebowy. Obecni byli prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki oraz marszałek Piłsudski. Bp Gall nie dołączył do konduktu, pozostał w drzwiach kościoła. Z konduktem poszli zwykli księża. Władze państwowe uznały to za nietakt oraz impertynencję wobec głowy państwa. Piłsudski, jako minister Spraw Wojskowych i przełożony biskupa polowego, zażądał aby biskup jako żołnierz przeprosił prezydenta. Gall odmówił, na co Piłsudski odpowiedział żądaniem ustąpienia ze stanowiska biskupa polowego. W sprawę włączył się nuncjusz papieski w Polsce Francesco Marmaggi, namawiając Galla do oporu. Minister Józef Beck interweniował w Watykanie. W Polsce podjęto działania na drodze służbowej. Szef gabinetu ministra płk Adam Korwin-Sokołowski zażądał w imieniu marszałka, by Gall zrezygnował z urzędu w wojsku i nie stwarzał swoim oporem trudności. Sokołowski wyjaśniał, iż marszałek nie będzie uznawał biskupa na stanowisku ordynariusza polowego i nie widzi możliwości dłuższego pełnienia przez niego tej funkcji wojskowej. W odpowiedzi Gall poprosił o urlop. Zgodnie z procedurami w Wojsku Polskim prośbę miał rozpatrzyć przełożony, a więc sam marszałek. Piłsudski nie uznawał już jednak Galla jako swojego podwładnego i nie zamierzał zajmować się tą sprawą. Gall nie akceptował decyzji Piłsudskiego. Gdy płk Sokołowski zameldował o tym Piłsudskiemu, ten powiedział: „No to zastosujemy z konieczności skuteczną szykanę” i wydał polecenie wstrzymania uposażenia dla całej Kurii Polowej, w tym dla biskupa Galla. Zarówno szef gabinetu jak i płatnik ministerstwa mieli zabronione podawanie jakichkolwiek wyjaśnień. W tym czasie przyszła z Rzymu zgoda na odwołanie bpa Galla. W takiej sytuacji Piłsudski zezwolił na wypłatę uposażeń. Watykan wraz ze zgodą na rezygnację postawił warunek udzielenia biskupowi pełnej emerytury wojskowej. Gall nie miał pełnej wysługi emerytalnej i przysługiwała mu tylko emerytura częściowa, obliczana na podstawie wysługi lat. Marszałek, nie chcąc przedłużać konfliktu, zgodził się na spełnienie tego warunku przy naciągnięciu zasad prawnych. W 1932 bp Gall złożył rezygnację z funkcji biskupa polowego. Ostateczna rezygnację napisał w styczniu 1933 i przeszedł w stan spoczynku jako oficer Wojska Polskiego.

Po rezygnacji z funkcji biskupa polowego został 16 lutego 1933 arcybiskupem tytularnym Carpathus i powrócił do archidiecezji warszawskiej, w której do 1939 był wikariuszem kapituły. W 1939, po śmierci metropolity Aleksandra Kakowskiego, został wikariuszem generalnym i kapitulnym archidiecezji, a 6 stycznia 1940 mianowany został administratorem apostolskim archidiecezji warszawskiej.

Biskup Gall zachowywał w okresie okupacji bezkompromisową postawę wobec Niemców. Informował Watykan o sytuacji w kraju i o zbrodniach popełnianych przez okupanta. Ratował księży pochodzenia żydowskiego. O uratowaniu ks. Pudra wielokrotnie składał publicznie świadectwo bp Władysław Miziołek.

Awanse w Wojsku Polskim

• biskup polowy – zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w korpusie generałów

W 1923 zajmował wśród generałów dywizji 10 lokatę. W następnym roku 8 lokatę za Edwardem Śmigły-Rydzem, a przed Aleksandrem Osińskim i Władysławem Sikorskim. W 1928 po przeniesieniu Stefana Majewskiego, Roberta Lamezan de Salins, Franciszka Latinika i Karola Schuberta w stan spoczynku przesunął się na czwartą lokatę. W „Roczniku Oficerskim” z 1932 biskup polowy i dziekani generalni wykazani zostali na liście starszeństwa duchowieństwa wojskowego, a nie jak poprzednio w korpusie generałów.

Ordery i odznaczenia

• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (2 lipca 1937 – „za wieloletnią pracę dla Państwa i wybitne zasługi społeczne”)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Oficerski Wyższy Orderu Korony Włoch
• Krzyż Komandorski Legii Honorowej- 1928
• Papieski Order Najświętszej Marii Panny 2 klasy