Tadeusz Pilat

Tadeusz Zygmunt Pilat (ur. 8 września 1844 w Gumniskach koło Tarnowa, zm. 9 stycznia 1923 we Lwowie) – prawnik polski, specjalista prawa administracyjnego, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego, poseł na galicyjski Sejm Krajowy, członek Akademii Umiejętności w Krakowie (późniejszej Polskiej Akademii Umiejętności).

Był synem Stanisława (pisarza, pedagoga, autora pamiętników) i Rudolfiny z Gnatkowskich, bratem Romana (historyka literatury, profesora Uniwersytetu Lwowskiego) i Władysława (ekonomisty i socjologa, również profesora Uniwersytetu Lwowskiego). Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie (do 1862), w latach 1862-1867 studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim; w 1867 obronił doktorat praw na podstawie pracy Zdania ze wszystkich umiejętności prawniczych i politycznych. Po studiach podjął pracę w administracji Namiestnictwa we Lwowie (do 1872); w 1869 habilitował się (praca Ueber den Begriff des wirtschaftlichen Werthes) i został docentem w Katedrze Ekonomii Społecznej Uniwersytetu Lwowskiego. Habilitacje uzyskał również z prawa administracyjnego (1870) i – po studiach uzupełniających w Pruskim Biurze Statystycznym w Berlinie – ze statystyki (1871). W 1872 mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego, objął Katedrę Statystyki i Nauki Administracji; profesorem zwyczajnym został w 1878. Pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa i Administracji (czterokrotnie, 1880/1881, 1884/1885, 1889/1890, 1900/1901), rektora (1886/1887), prorektora (1887/1888). Od 1909 był profesorem honorowym. W roku 1908 otrzymał austriackie szlachectwo II stopnia (tytuł „Ritter”).

W latach 1876-1914 zasiadał w Sejmie Krajowym. Kierował przez kilkadziesiąt lat (1874-1920) Biurem Statystycznym Wydziału Krajowego we Lwowie, a w latach 1901-1920 był zastępcą marszałka Wydziału Krajowego. W 1888 został powołany na członka-korespondenta krakowskiej Akademii Umiejętności (od 1918 PAU). Był wieloletnim członkiem Zarządu (1874-1902) i wiceprezesem (1894-1902) Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego, członkiem korespondentem Centralnej Komisji Statystycznej w Wiedniu (od 1876), członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego we Lwowie (od 1920). Został odznaczony m.in. Orderem Żelaznej Korony III klasy oraz Orderem Franciszka Józefa. Był ojcem Stanisława (chemika, profesora Politechniki Lwowskiej, zamordowanego przez hitlerowców w grupie uczonych lwowskich w 1941).

Zajmował się prawem administracyjnym, historią administracji, statystyką. Przygotowywał projekty reform administracyjnych, m.in. dotyczące prawa przynależności do gminy, działania służby sanitarnej, prawa wyborczego. Analizując przyczyny zahamowania rozwoju produkcji rolnej w Galicji wskazał na niekorzystne warunki transportu kolejowego oraz wysokie taryfy przewozowe. Redagował dzieło zbiorowe Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych (1876, 11 tomów). Jego studentami byli m.in. Maurycy Jaroszyński i Stanisław Starzyński.

Ogłosił m.in.:

• O metodach zbierania dat do statystyki żniw (1871)
• O miejskich biurach statystycznych (1871)
• Skład reprezentacyi gminnych w miastach i miasteczkach galicyjskich (1874)
• Statystyczne przedstawienie ustroju powiatowego Galicyi i ostatnie wybory do rad powiatowych (1874)
• Stan gminnych kas pożyczkowych w Galicyi (1875)
• O kompetencyi ustawodawczej w sprawach kultury krajowej (1877)
• Urządzenia gminne i patrymonialne w dawnej Polsce (1878)
• Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem (1890)
• Prawne stosunki własności tabularnej w Galicyi (1891)
• Własność tabularna w Galicyi (1891)
• O rządowym projekcie reformy wyborczej (1894)
• O reformie agrarnej (1897)
• Stosunki własności i posiadania (1898)
• Podręcznik statystyki Galicyi (1900)