Rudolf Probst

Rudolf Probst, ps. „Świt”, „Weksler”, „Zygmunt Panek” (ur. 23 marca 1923 w Jaśliskach, zm. 13 lutego 2015) – żołnierz ZWZ-AK (oddział OP-23) polski obywatel pochodzenia niemieckiego, łącznik i kolporter, od listopada 1943 do czerwca 1944 roku tłumacz placówki Gestapo w Sanoku. Uczestnik akcji „Burza” w powiecie sanockim. Biolog, nauczyciel, dyrektor szkół.

Pochodził z Zarszyna, gdzie zamieszkał z rodzicami oraz bratem i w tej miejscowości ukończył szkołę podstawową. Następnie uczęszczał do gimnazjum męskim im. królowej Zofii w Sanoku. Po wybuchu II wojny światowej pracował w miejscowym tartaku, gdzie jego ojciec był kierownikiem zmiany. W 1940 roku wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. Do 1943 roku łącznik i kolporter prasy konspiracyjnej, misje do Stryja i Stanisławowa. W domu Probstów dzięki podpisaniu niemieckiej listy narodowościowej można było słuchać audycji radiowych, dom był również miejscem spotkań konspiracyjnej ZWZ. W maju 1943 Rudolf Probst nawiązał kontakt z komendantem obwodu AK Adamem Winogrodzkim w majątku Oskara Schmidta w Besku. Został następnie zaprzysiężony i wyznaczony do pełnienia funkcji agenta w siedzibie sanockiego gestapo. Jako członek konspiracji pełnił rolę "wtyczki" - przekazywał informacje o zagrożeniach, zabezpieczał organizację przed infiltracją donosicieli, zdrajcami i konfidentami.

Następnie zrealizowano pomysł zatrudnienia w siedzibie Gestapo w Sanoku zakonspirowanego przedstawiciela AK w celu przechwytywania informacji o planowanych aresztowaniach czy łapankach. Wybór padł na Probsta z uwagi na jego znajomość języka niemieckiego oraz dodatkowo fakt, że jego ojciec podpisał Volkslistę, wskutek czego formalnie był volksdeutschem. Kandydaturę Probsta przedstawił Mieczysław Granatowski ps. „Gram” dowódcy Obwodu AK Sanok, majorowi Adamowi Winogrodzkiemu ps. „Korwin”. W Gestapo podjął pracę w listopadzie 1943 roku pełniąc służbę w randze kaprala jako tłumacz korespondencji, donosów, pism, oraz przesłuchań w placówce kierowanej przez SS-Obersturmführera Karla Luxa przy Bergstrasse 5 w Sanoku (obecnie Kamienica przy ul. Kazimierza Wielkiego 8). Obsługiwał m.in. telefony i odbierał informacje z dalekopisu. Placówka sanockiego gestapo ze względu na położenie w strefie przygranicznej miała bezpośrednie połączenie z Berlinem. W maju i czerwcu 1944 roku tuż przed zbliżającym się frontem radzieckim był jednym z konwojentów sanockiego archiwum podczas ewakuacji placówki gestapo do Tarnowa. W tym czasie działał pod pseudonimem „Weksler” przekazując zdobyte informacje Adamowi Winogrodzkiemu „Korwinowi”. Dzięki jego pracy uratowano dziesiątki osób związanych z polskim ruchem oporu. Nie wiadomo, z uwagi braku opracowań czy Rudolf Probst pełnił jakieś samodzielne zadania na terenie placówki sanockiego Gestapo, czy mógł być tylko przykrywką dla działalności innych. W okresie tym urząd powiatowego radcy szkolnego - Kreisschulrata w Sanoku sprawował inny Niemiec Willy Huber, który ostrzegał polska młodzież gimnazjalną, zaangażowaną w działalność ZWZ-AK przed spodziewanymi obławami rzeszowskiego Gestapo.

Rozpracował oraz przekazał polskiemu podziemiu całą gestapowską placówkę oraz listę osób rozpracowujących polski ruch oporu m.in. dane dotyczące Johana Lindego, Alfreda Hoenecke, Johana Bertholda Backera, Ottona Kratzmana, Ottona Grossa, Ottona Haferkorna, Adolfa Müllera, Karla Seifrieda, Maxa Lescha, Edwarda Fuchsla, Heinricha Wienbuda, Lwa Humeniuka i Hansa Quambuscha. Ponadto przekazał kierownictwu obwodu ZWZ listę konfidentów (akcja pod kryptonimem „Kośba”).

21 czerwca 1944, w bezpośredniej obawie przed ujawnieniem jego podwójnej roli (rozpoznania na czas dokonał oficer wywiadu ZWZ, Władysław Skałkowski ps. „Dąb”), oddalił się z miejsca pracy, uciekając pociągiem (zabrał ze sobą także listę polskich konfidentów-informatorów gestapo). Ukrywał się w browarze w okolicach Zarszyna, po czym zmienił swoje dane na Zygmunt Panek i został przeniesiony do Rymanowa.

Uczestnik akcji „Burza” w powiecie sanockim w plutonie Wojciecha Rosolskiego ps. „Skalny”; wskutek choroby został zwolniony z oddział w sierpniu 1944, następnie pełnił funkcję łącznika.

Po wkroczeniu wojsk radzieckich, tymczasowo był tłumaczem między miejscową ludnością a rosyjskimi urzędnikami. Po nadejściu NKWD i fali aresztowań żołnierzy AK zdecydował się wyjechać, uprzednio składając w sądzie wojewódzkim w Jaśle oskarżenie donosząc przeciwko sobie, iż podczas wojny służył w Gestapo na rozkaz AK. Po roku wydano mu zaświadczenie z sądu w Rzeszowie, że nie pracował dla Niemców, po czym w 1945 roku wyjechał do Siedlec, gdzie odnalazł rodziców. W 1946 roku zamieszkał w Lublinie, zdał maturę i w 1947 roku rozpoczął studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Podczas studiów i po nich był stale kontrolowany i inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa.

W 1949 roku podjął pracę w liceum w Tarnogórze jako nauczyciel biologii i chemii. W 1951 roku został przeniesiony do liceum ogólnokształcącego w Grabowcu, gdzie był nauczycielem biologii do 1955 roku, w tym od 1954 roku dyrektorem. Następnie przeniósł się do Radzynia Podlaskiego, gdzie rozpoczął pracę w liceum. Był nauczycielem biologii, języka niemieckiego i pełnił funkcje dyrektora szkolnego (1959-1963); został także szefem Szkolnego Koła Krajoznawczo-Turystycznego PTTK). W latach 80. przeszedł na emeryturę.

W latach 90. XX wieku wstąpił to Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i został wiceprezesem oddziału tej organizacji w Radzyniu Podlaskim.

Jego żoną została Krystyna, z domu Samsonowicz. Ich córką jest Małgorzata, także nauczycielka biologii.

Zmarł 13 lutego 2015, pogrzeb odbył się na cmentarzu w Radzyniu Podlaskim, po mszy św. w miejscowym Kościele Trójcy Świętej.

Odznaczenia

• 1971 – Krzyż Partyzancki
• 1981 – Złoty Krzyż Zasługi
• 1986 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1995 – Odznaka Weterana Walki o Niepodległość
• 1998 – Odznaka Pamiątkowa Akcji Burza
• 1998 – Krzyż Armii Krajowej

Wspomnienie

14 czerwca 2010 roku, w Programie Pierwszym Polskiego Radia, wyemitowany został reportaż Magdy Skawińskiej "Wtyczka", w którym Rudolf Probst opowiedział o swojej misji, agenta AK w siedzibie sanockiego gestapo.