Stanisław Kostka Starowieyski

Stanisław Kostka Starowieyski, herbu Biberstein (ur. 11 maja 1895 w Ustrobnej koło Krosna, zm. 13 kwietnia 1941 w Dachau (KL)) – kapitan rezerwy artylerii Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej 1918-1920, kawaler Orderu Virtuti Militari. Działacz kościelny, społeczny i charytatywny, szambelan papieski. Więzień i ofiara obozu koncentracyjnego w Dachau, błogosławiony Kościoła katolickiego.

Urodził się jako trzecie dziecko Stanisława i Amelii, z domu Łubieńska. Prawnuk siostry Aleksanda Fredry.

Dzieciństwo spędził w Bratkówce. Naukę pobierał w domu rodzinnym, w Krośnie i w latach 1909-1914 w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie, gdzie wstąpił do Sodalicji Mariańskiej. Po zdaniu matury w 1914 rozpoczął studia prawnicze na Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, lecz naukę uniemożliwił mu wybuch I wojny światowej.

15 września 1914 został zmobilizowany do armii austriackiej. Po ukończeniu szkoły oficerskiej, od 28 czerwca 1915 w szeregach pułku artylerii polowej walczył na froncie wschodnim w Rosji, gdzie brał udział w walkach o Lwów i Przemyśl. 3 marca 1918 przeniesiony został na zachód i walczył na froncie włoskim nad rzeką Piane. Po powrocie do Polski, 1 listopada 1918 wstąpił do Wojska Polskiego. W stopniu podporucznika uczestniczył w formowaniu Wojska Polskiego w Krakowie, następnie w czasie wojny polsko-ukraińskiej (1918-1919) na stanowisku dowódcy baterii walczył o Przemyśl, bronił cytadeli lwowskiej podczas walk o Lwów. Od czerwca 1919 współdziałał przy formowaniu 9 Pułku Artylerii Polowej w Rembertowie. Następnie jako porucznik w jego szeregach od 3 grudnia 1919 uczestniczył w wojny polsko-bolszewickiej, a w jej trakcie w wyprawie kijowskiej oraz w bitwie warszawskiej 1920. Za bohaterskie zasługi na polu walki w postaci obrony dokonanej ze swoją baterią konną otrzymał Krzyż Walecznych i Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari, nadane przez gen. Władysława Sikorskiego.

Został awansowany do stopnia kapitana, po zakończeniu walk ciężko zachorował na czerwonkę, a ponadto pozostały mu dolegliwości nóg. W lipcu 1921 został zdemobilizowany i przeniesiony do rezerwy.

24 sierpnia 1921 poślubił w Łabuniach z Marię Szeptycką (1894-1976, prawnuczkę Aleksanda Fredry w linii prostej), z którą zamieszkali w majątku we wsi Łaszczów, który stanowił jej ślubny posag. Mieli sześcioro dzieci: Ignacy (1922), Aleksander (1923-1944, poległ w powstaniu warszawskim), Maria (1925), Stanisław (1927), Elżbieta (1929), Andrzej (1931),

Nie podjął studiów prawa, natomiast ukończył kurs rolniczy. Działał wówczas społecznie i charytatywnie, wspierał finansowo kształcenie katolików świeckich, zorganizował ośrodek szkoleniowo-rekolekcyjny, stworzył Koło Porad Sąsiedzkich, salę teatralną dla Kółka Miłośników Sceny, organizował Koła Inteligencji Katolickiej i zainicjował ich zjazdy, we wrześniu 1934 współorganizował diecezjalny Kongres Eucharstyczny w Chełmie. Działał głównie w ramach Akcji Katolickiej, od 1932 był wiceprezesem, a od 1935 prezesem Diecezjalnego Instytutu AK w Lublinie. Uczestniczył w międzynarodowych kongresach kościelnych. W 1934 papież Pius XI nadał mu tytuł szambelana papieskiego.

Po wybuchu II wojny światowej w czasie kampanii wrześniowej 1939 jego dom był schronieniem dla uciekinierów. Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 i wkroczeniu wojsk radzieckich na tereny Lubelszczyzny, jego dwór był rabowany przez Sowietów, a Stanisław Starowieyski i jego brat Marian zostali aresztowani. Początkowo osadzeni w areszcie, następnie oswobodzili się uciekając podczas transportu do Tomaszowa Lubelskiego. Po wycofaniu się Sowietów za linię Bugu Starowieyski powrócił pod koniec września 1939 do swojego majątku. Podczas okupacji niemieckiej działał charytatywnie, wspierał Kurię Diecezjalną w Lulinie. 19 czerwca 1940 został aresztowany przez gestapo i uwięziony w rotundzie zamojskiej, potem na Zamku w Lublinie, po czym przewieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie otrzymał numer 25711 i został umieszczony w bloku 49. We wrześniu 1940 został przewieziony do obozu w Dachau, gdzie otrzymał numer 16532 (inne źródło podaje 22403) i trafił do bloku 23. Wśród współwięźniów prowadził działalność apostolską oraz udzielał im pomocy. Jako przedstawiciel ziemiaństwa i działacz katolicki był surowiej prześladowany w obozie. Jego stan zdrowia ulegał pogorszeniu, miał obrzęki nóg i krwotoki z żylaków, a w tym stanie został pobity przez funkcjonariuszy obozowych. Zmarł w nocy z Wielkiej Soboty na Niedzielę Wielkanocną 13 kwietnia 1941. Urna z jego prochami została przesłana rodzinie przez władze obozu, po czym pochowana w grobowcu rodzinnym w Łabuniach.

Papież Jan Paweł II beatyfikował go 13 czerwca 1999 w Warszawie w grupie 108 błogosławionych męczenników.

Dziadek Małgorzaty Starowieyskiej, stryj Marka, Kazimierza i Franciszka Starowieyskich.

Odznaczenia

• Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari V klasy (nr 4469, za bohaterstwo w wojnie polsko-bolszewickiej)
• Krzyż Walecznych
• Odznaka Honorowa "Orlęta"
• Gwiazda Przemyśla

Upamiętnienia

Stanisław Kostka Starowieyski jest patronem Akcji Katolickiej w Polsce.

Patronat jego imienia i nazwiska został nadany placówkom edukacyjnym: Szkoła Podstawowa w Bratkówce i Liceum Ogólnokształcące w Łaszczowie (obecnie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych).