Helena Mniszkówna

Helena Mniszkówna, z domu Mniszek-Tchorznicka (właściwe nazwisko: primo voto Chyżyńska, secundo voto: Rawicz Radomyska z Mniszek-Tchorznickich), ps. literacki: Helena Mniszek (ur. 24 maja 1878 roku w majątku Kurczyce na Wołyniu, zm. 18 marca 1943 w Sabniach na Podlasiu) – polska powieściopisarka. Była autorką romansów z życia wyższych sfer. Nazywana przez Antoniego Langego spadkobierczynią sławy p. Rodziewiczówny.

Córka Michała i Marii. Otrzymała gruntowne wykształcenie domowe. Mając 19 lat wyszła za mąż za Władysława Chyżyńskiego. Wraz z mężem przeniosła się do Platerowa na Litwę. Tam powstał pomysł Trędowatej, powieści osadzonej w świecie arystokracji. Środowisko to pisarka miała okazję poznawać podczas pierwszego małżeństwa. W 1903 roku, po śmierci męża, przyjechała wraz z dwiema córkami do majątku rodziców, do Sabni koło Sokołowa Podlaskiego. Dwa tomy pierwszej powieści ukazały się w 1909 roku dzięki wsparciu finansowemu ojca Heleny Mniszkówny. Książka szybko zniknęła z księgarń i została dość ciepło przyjęto przez krytykę literacką (nieprzychylne recenzje przyszły później). Rękopis recenzował Bolesław Prus, który był przyjacielem z dzieciństwa stryja Mniszkówny.

W 1910 roku pisarka wyszła za mąż za Antoniego Rawicz Radomyskiego i wyjechała do Rogal pod Łukowem gdzie urodziła córki-bliźniaczki. Tam też powstały kolejne powieści, ale w okolicy znana była również z działalności społecznej: zakładała ochronki, szkółki dla dziewcząt.

Wkrótce przeniosła się do majątku Kuchary w Płockiem, koło Drobina, gdzie mieszkała aż do 1939 roku, kiedy to została wraz z córkami wyrzucona z majątku przez Niemców. Od ośmiu lat była już po raz drugi wdową. Wróciła do Sabni, gdzie kontynuowała pisanie i gdzie pozostała aż do śmierci. Pochowana jest w miejscowości Zembrów, na rodzinnym cmentarzu Mniszek-Tchorznickich i Moniuszków.

Była przewodniczącą Koła Ziemianek i należała do Przysposobienia Wojskowego.

Imię Heleny Mniszek nadano Zespołowi Szkół (Szkoła Podstawowa i Gimnazjum) w Sabniach. Przed Urzędem Gminy Sabnie ustawiono poświęcony pisarce pomnik, a w herbie Gminy Sabnie znajduje się nawiązująca do jej postaci otwarta książka.

Dnia 30 września 2009 roku odbyła się uroczystość związana z nadaniem imienia Heleny Mniszkówny Szkole Podstawowej w Celinach (gmina Trzebieszów). Niedaleko ww. wsi znajdują się Rogale – wieś, w której mieszkała Helena Mniszkówna wraz z rodziną.

Wszystkie jej utwory zostały w 1951 roku w Polsce objęte zapisem cenzury, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

1 stycznia 2014, zgodnie ze współczesnym polskim prawem autorskim o wygaśnięciu praw autorskich 70 lat po śmierci autora, wszystkie utwory Heleny Mniszkówny weszły do domeny publicznej, przez co stały się "własnością publiczną" i są dostępne dla każdego, do wykorzystania w dowolnym celu.

Dzieła (wybór)

• Trędowata, Kraków 1909; prawdopodobnie 16 wydań do 1938 roku, ostatnie: 1937,Warszawa: M. Arct.
• Ordynat Michorowski, Kijów 1910
• Zaszumiały Pióra, Kijów 1911
• Panicz, T.1-2 Kijów 1912
• Książęta boru, Kijów 1912
• Prymicja (nowela), Kijów 1912
• Gehenna, Kijów 1914
• Czciciele szatana, Warszawa 1918
• Verte – 1912/20, 5 wydań do 1927.; Poznań, 1921
• Pluton i Persefona. Baśń fantastyczna na tle mitologicznym, Warszawa, 1919
• Pustelnik, Poznań 1919
• Prawa ludzi, Lublin 1922
• Sfinks, Warszawa 1922
• Królowa Gizella, Poznań 1925
• Dziedzictwo, Poznań 1927
• Z ziemi łez i krwi, 1927
• Kwiat magnolii, Poznań 1928
• Powojenni, Poznań 1929
• Magnesy serc, Warszawa 1930
• Słońce – wydana po raz pierwszy w 1993 roku po rekonstrukcji z rękopisu
• Smak miłości, ostania powieść pisarki, 1938/39 (dokończona w 1941)

Ekranizacje

• 1926 Trędowata, reż. E.Puchalski
• 1936 Trędowata, reż. J.Gardan
• 1937 Ordynat Michorowski, reż. Henryk Szaro
• 1938 Gehenna, reż. Michał Waszyński
• 1976 Trędowata, reż. Jerzy Hoffman
• 1999 Trędowata (serial telewizyjny), reż. Wojciech Rawecki, Krzysztof Lang