Andrzej Deptuch

Andrzej Tadeusz Deptuch, OFMConv. (ur. 15 grudnia 1919 w Łazach, zm. 1 listopada 2015 w Sanoku) – polski franciszkanin konwentualny. Podczas II wojny światowej działał w Armii Krajowej, tuż po niej w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Aresztowany, prześladowany, więziony i torturowany przez władze komunistyczne PRL. W 2008 awansowany do stopnia podporucznika Wojska Polskiego. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Pochodzenie i nauka

Urodził się w 1919 w Łazach w gminie Rymanów. Na chrzcie św. otrzymał imię Tadeusz. Jego ojciec Jan uprawiał ziemię i był majstrem murarskim, a matka Julia (z domu Kilarecka) była gospodynią domową. W 1926 jego matka zmarła, a ojciec ożenił się po raz drugi z Kazimierą. Przyszły franciszkanin miał czworo rodzeństwa: siostry Annę i Genowefę oraz braci Michała i Stanisława. Uczęszczał do 7-klasowej szkoły powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Rymanowie, do której codziennie przemierzał 3,5 km pieszo.

Jako dziecko czytał często Rycerza Niepokalanej, który stanowił dla niego inspirację. W wieku 14 lat zrodziła się w nim myśl o kapłaństwie. Wówczas we wrześniu 1933 wstąpił w małego seminarium Misyjnego Braci mniejszych Konwentualnych w Niepokalanowie. W czerwcu 1937, po ukończeniu 7. klasy gimnazjum starego typu, zdecydował o wstąpieniu do zakonu franciszkańskiego, po czym w sierpniu tego rozpoczął nowicjat i otrzymał imię zakonne Andrzej (mistrzem nowicjatu był wówczas o. Jerzy Wierdak). W tym czasie przebywał w Niepokalanowie, gdzie uczył się u boku późniejszego świętego o. Maksymiliana Marii Kolbego. 9 sierpnia 1938 złożył pierwszą profesję czasową i został przeniesiony do Lwowa, gdzie rozpoczął studia w seminarium duchownym.

Prawda, sprawiedliwość, uczciwość, rzetelność – to zapamiętałem ze spotkania ze św. Maksymilianem (marzec 1995). Człowiek musi mieć ideały, dla których żyje. Tego nauczyłem się jako uczeń św. Maksymiliana Kolbego, gdy przebywałem dwa lata w Niepokalanowie (listopad 2008)

— o. Andrzej Deptuch

Lata wojenne i więzienne

Formację zakonną w Seminarium Duchownym przerwał wybuch II wojny światowej. Po agresji sowieckiej 17 września 1939 został aresztowany przez sowietów w Rohatynie, jednak wraz z towarzyszami zbiegł z konwoju w Szumlanach, po czym ponownie znalazł się we Lwowie, gdzie ukończył Liceum im. Karola Szajnochy zdając egzamin dojrzałości.

Jeszcze w trakcie wojny, 30 sierpnia 1942 przyjął święcenia kapłańskie z rąk abpa Eugeniusz Baziaka, który w tym czasie prowadził działania zmierzające do zapewnienia ciągłości prac Seminarium Duchownego na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Następnie, jako duchowny, podjął posługę pasterską i równolegle został absolwentem studiów teologicznych. W roku akademickim 1943/1944 był słuchaczem tajnego Studium Pedagogicznego na UJK w ramach tajnych fakultetów (wykłady odbywały się we lwowskim klasztorze oo. Franciszkanów). Oprócz pracy duszpasterskiej i zakonnej oraz obowiązków na studiach, działał także w konspiracji jako członek Armii Krajowej (w związku z rolą klasztoru lwowskiego w tej działalności). Po zakończeniu wojny, 8 grudnia 1945, wraz z innymi zakonnikami w toku wysiedleń został objęty przymusową repatriacją i był zmuszony opuścić lwowski klasztor.

Zamieszkał w Krakowie w tamtejszym klasztorze franciszkańskim. Wkrótce potem 15 stycznia 1946 podjął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego celem kontynuacji studiów przerwanych we Lwowie. Jego edukacja na UJ trwała dwa lata i pozostała nieukończona wskutek aresztowania przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu w czerwcu 1948 w związku z przechowywaniem dokumentów (skrzynki kontaktowej) organizacji antykomunistycznej Wolność i Niezawisłość (WiN). Po trwającym śledztwie i procesie 30 listopada 1948 Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu skazał go na 6 lat pozbawienia wolności za pomoc członkom Okręgowi Lwów AK-WiN. Więziony był od 9 czerwca 1948 w zakładzie karnym wrocławskiego UB. Wobec tego, że był duchownym, został poddany poniżającemu traktowaniu: był bity, torturowany, głodzony, pozbawiany snu, rażony ostrym światłem prosto w oczy, stosowano wobec niego wyszukane metody znęcania się, w konsekwencji doprowadzony do fizycznego wycieńczenia.

Następnie 27 maja 1949 przewieziono go do Zakładu Karnego w Rawiczu (paradoksalnie więzienie utworzono w XIX wieku decyzją władz ówczesnego zaboru pruskiego w miejsce poddanego likwidacji klasztoru Franciszkanów Braci Mniejszych). Tam został brutalnie pobity, po czym 2 sierpnia 1950 został przeniesiony do Wrocławia, gdzie trafił na oddział szpitalny - w tym miejscu zastosowano wobec niego torturę w postaci użycia 18 razy elektrowstrząsów). 9 lipca 1953 trafił jeszcze do więzienia karno-śledczego w Kłodzku, z którego 21 lipca 1953 został zwolniony. Łącznie spędził w więzieniu 5 lat i 1,5 miesiąca. Mimo tortur zaparł się i nie zdradził prześladowcom informacji o członkach konspiracji. W wyniku sadystycznych metod przesłuchań ucierpiało trwale jego zdrowie, m.in. doznał częściowej utraty słuchu

Przesiedziałem 5 lat i 1,5 miesiąca. Po zwolnieniu jeszcze nas pouczano jak mamy się zachować. Sądzono mnie w sprawie WiN-u, organizacji Wolność i Niezawisłość, za przechowywanie skrzynki kontaktowej. Stosowali albo bicie albo metody psychiczne, z pozbawieniem snu, jedzenia, przesłuchania nocne. Ja byłem na „maglu” około 10 dni i nocy. Po nim już się miało zwidy, następowało takie rozdwojenie jaźni. Zaparłem się i nikogo nie zdradziłem. (...) Mówiłem sobie: Nikt po mnie nie może cierpieć.

— o. Andrzej Deptuch

Praca duszpasterska

Po odzyskaniu wolności pracował jako duchowny w kościołach i klasztorach franciszkańskich następujących miast: Lubomierz (od 1953 do marca 1954 jako wikariusz substytut), Przemyśl (Parafia św. Antoniego Padewskiego w Przemyślu 1954-1945 jako podwładny i ekonom klasztoru), Jasło (Parafia Świętego Antoniego Padewskiego w Jaśle, 1956-1959 prowadził zajęcia z psychologii i logiki w Małym Seminarium oraz udzielał się jako rekolekcjonista i misjonarz), Przemyśl (1959-1960 jako przełożony gwardian), Radomsko (1960-1965 jako przełożony gwardian), Kraków (1965-1968 jako ekonom prowincji), Rychwałd (Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej 1968-1969 jako misjonarz w funkcji podwładnego), Legnica (Kościół św. Jana Chrzciciela 1969-1972 jako misjonarz rekolekcjonista i przełożony III Zakonu w funkcji podwładnego). 26 lipca 1972 został duszpasterzem w kościele i klasztorze Franciszkanów w Sanoku w tamtejszej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Pocieszenia. Początkowo pełnił tam funkcję ekonoma klasztornego (w tym czasie przyczynił się do odzyskania domu przy klasztorze, gdzie mieszkają obecnie siostry służebniczki starowiejskie i pokrycia dachu klasztoru blachą). Ostatnio sprawował funkcję spowiednika.

W 2002 obchodził jubileusz 60. rocznicy swoich święceń kapłańskich, które miały główny punkt podczas uroczystej mszy św. 15 września 2002. Podczas eucharystii rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Franciszek Ziejka wręczył o. Deptuchowi Medal 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej i Honorowy Dyplom Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W lipcu 2002 wrocławski oddział IPN wystąpił do Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu z informacją o stosowaniu niedozwolonych metod śledczych wobec franciszkańskiego duchownego. Na tej podstawie zostało wszczęte śledztwo, jednak z braku dowodów postępowanie umorzono.

W 2006 we wrocławskim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej powstał krótkometrażowy film dokumentalny pt. „Najwyższa niesprawiedliwość”, dotyczący jego osoby, w tym uwięzienia.

26 sierpnia 2012 w kościele franciszkanów w Sanoku o godz. 12.00 o. Andrzej Deptuch odprawił Mszę św. dziękczynną z okazji jubileuszu 70. rocznicy święceń kapłańskich. Podczas uroczystej eucharystii homilię przedstawiającą życiorys o. Andrzeja wygłosił ks. dr Andrzej Skiba, proboszcz sąsiedniej parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku.

Dlaczego zdecydowałem się obchodzić jubileusz 70-lecia? (…) Nie lubię siebie celebrować. Lubię celebrować tylko Boga. Nie myślcie, że kłamię. Moim bzikiem życiowym to była prawda i to gdzieś od 7 roku życia. Moim bzikiem była sprawiedliwość. Moim bzikiem była pracowitość. Dotychczas, za wszystko, za świat myśli, świat języka i świat postępowania nie mogłem z tego ustąpić. Jak nie mogłem podczas śledztwa mówić prawdy, przestałem już mówić. Ale za to dostałem osiemnaście elektrowstrząsów.

— o. Andrzej Deptuch (26 sierpnia 2012)

W czasie 70-letniej posługi kapłańskiej wygłosił ponad 200 serii rekolekcji i misji. Jest znany z działalności niepodległościowej i postawy patriotycznej, a w działalności duszpasterskiej z płomiennych przemówień, wygłaszanych podczas kazań, jak również w czasie uroczystości narodowych.

Życiorys ks. Andrzeja Deptucha został zaproponowany przez Instytut Pamięci Narodowej jako element tematów lekcyjnych z historii najnowszej dla szkół w Polsce.

Ojciec Andrzej Deptuch zmarł 1 listopada 2015 w uroczystość Wszystkich Świętych w szpitalu w Sanoku.

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (nadany 11 stycznia 1995 przez Prezydenta RP Lecha Wałęsę „za wybitne zasługi w działalności na rzecz suwerenności i niepodległości Polski oraz zasługi w pracy duszpasterskiej”; dekoracji dokonał wojewoda krośnieński Piotr Komornicki 27 marca 1995.
• Medal 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej i Honorowy Dyplom Uniwersytetu Jagiellońskiego (przyznane 15 września 2002 przez rektora prof. Franciszka Ziejkę).
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (nadany 3 maja 2006 przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego „za wybitne zasługi w działalności na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za pracę społeczną w środowiskach kombatanckich”).
• Srebrna moneta kolekcjonerska (przyznana 17 listopada 2008 przez Instytut Pamięci Narodowej i Narodowy Bank Polski za zaangażowanie w upamiętnianie historii Polski i walkę o jej niepodległość osobom z listy "Kustoszy pamięci" zaangażowanym w działalność narodową i patriotyczną).
• Awans na stopień oficerski podporucznika (nadany 11 listopada 2008 za zasługi w walce o wolność z postanowienia Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego).
• Wyróżnienie dwoma srebrnymi monetami kolekcjonerskimi monety kolekcjonerskie przyznanymi podczas uroczystości z okazji 90. rocznicy odzyskania niepodległości współorganizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej oraz Narodowy Bank Polski (przyznane w Rzeszowie 17 listopada 2008 przez prezesa NPB, Sławomira Skrzypka.
• Otrzymane odznaczenia o. Andrzej Deptuch przekazał jako wota do umieszczenia obok obrazu Matki Bożej Pocieszenia w kościele franciszkanów w Sanoku.
• Życiorys i postawa o. Andrzeja Deptucha został wybrany do ogólnopolskiego projektu Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Kamienie pamięci. Z modlitwą Ojczyźnie”, w ramach którego uczniowie przygotowali sesję przedstawioną na uroczystości w Sanockim Domu Kultury 20 marca 2015.