Aleksander Peczerski

Aleksander "Sasza" Peczerski (ros. Александр Аронович Печерский) (ur. 22 lutego 1909 w Krzemieńczuku, zm. 19 stycznia 1990 w Rostowie nad Donem) – oficer Armii Czerwonej z poboru, współorganizator powstania i masowej ucieczki z obozu zagłady Sobibor w 1943 roku.

Do wybuchu wojny

Urodził się w Krzemieńczuku na Ukrainie w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był adwokatem. W 1915 wraz z rodzicami został ewakuowany do Rostowa nad Donem. Tam mieszkał do wybuchu II wojny światowej i pracował początkowo jako elektryk w zakładach naprawczych parowozów, a po ukończeniu studiów został kierownikiem domu kultury.

Początek wojny

22 czerwca 1941, w pierwszym dniu napaści Niemiec hitlerowskich na ZSRR, został jako podporucznik rezerwy powołany do wojska. Jesienią 1941, za wyniesienie z okrążenia rannego dowódcy, otrzymał awans do stopnia porucznika. Również jesienią 1941 trafił ranny w kotle pod Wiaźmą (operacja "Tajfun") do niemieckiej niewoli. Wiosną 1942 podjął wraz z kilkoma jeńcami nieudaną próbę ucieczki. Został za to przeniesiony do obozu koncentracyjnego pod Mińskiem, gdzie podczas obdukcji lekarskiej wykryto że jest Żydem. Latem 1943 wraz z grupą innych radzieckich jeńców-Żydów został wysłany do obozu zagłady Sobibor, gdzie przybył 23 września 1943.

Bunt w Sobiborze

14 października 1943 więźniowie obozu w Sobiborze wzniecili udany bunt zakończony zabiciem co najmniej 20 strażników i ucieczką kilkuset osadzonych. Plan i pomysł ucieczki na masowa skalę (chociaż nie pomysł samej ucieczki) oparty na zdobyciu broni i likwidacji załogi SS, był autorstwa Peczerskiego. On nią również dowodził i najprawdopodobniej, tylko dzięki jego oficerskiemu przeszkoleniu i doświadczeniu bojowemu zakończyła się ona sukcesem.

Po buncie

W rezultacie ucieczki Peczerski wraz z kilkoma innymi uzbrojonymi towarzyszami-jeńcami znalazł się w lasach sobiborskich. Natychmiast odłączywszy się od pozostałych więźniów, zaczął przedzierać się w kierunku frontu. Kilka dni później (22 października) dołączyli do oddziału partyzanckiego na Białorusi. Po jej zajęciu przez Armię Czerwoną, dzieląc los wielu innych żołnierzy, którzy uciekli z niewoli niemieckiej, wysłany został do karnego batalionu jako podejrzany o "zdradę ojczyzny". Walcząc w jego szeregach, dosłużył się stopnia kapitana i został ponownie ranny. W czasie rekonwalescencji w szpitalu pod Moskwą, poznał swoją przyszłą żonę Olgę Kotową.

W 1943 Peczerski zdał relację ze swoich przeżyć w Sobiborze P. Antokolskiemu i W. Kawerinowi, którzy na tej podstawie opublikowali w 1945 szkic p.t. "Wosstanije w Sobiborje" – pierwszą pracę poświęconą buntowi. W 1946 została ona opublikowana w USA w tzw. "Czarnej księdze" I. Erenburga i W. Grossmana – jednym z pierwszych świadectw o holocauście.

Po wojnie

Po zakończeniu wojny Aleksander Peczerski powrócił do Rostowa nad Donem. Pracował jako administrator w Teatrze Muzycznym. W 1948 podczas antysemickiej kampanii tzw. walki z kosmopolityzmem stracił pracę i przez kolejne pięć lat, nie mogąc znaleźć żadnego zajęcia, przebywał na utrzymaniu żony. Dopiero po śmierci Stalina, w 1955 udało mu się uzyskać posadę w fabryce maszyn rolniczych "Rostsielmasz". Sam Peczerski twierdził po latach, że po wojnie został zesłany do gułagu, skąd wypuszczono go na skutek licznych zapytań o jego los płynących z zagranicy od ocalałych z Sobiboru. W 1963 Peczerski wystąpił jako świadek w procesie jedenastu ukraińskich strażników z Sobiboru (wszyscy otrzymali wyroki śmierci). Zmarł w Rostowie nad Donem w wieku 81 lat, gdzie został pochowany na Cmentarzu Północnym.

Do końca życia pozostał nieznanym bohaterem. O jego "sobiborskim epizodzie" mało kto wiedział i zdawał sobie sprawę z jego znaczenia. Zbrodnia w Sobiborze była jednym z wątków procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze, a sam Peczerski został powołany na świadka, jednak nie uzyskał zgody władz ZSRR na wyjazd. Podobnie było też w wypadku premiery w USA filmu "Ucieczka z Sobiboru" w 1987 roku.

Pamięć

Za Sobibór Peczerski nigdy nie otrzymał żadnej nagrody i to zarówno w ZSRR jak i w Rosji. Dopiero w 2007 na ścianie domu w którym mieszkał w Rostowie nad Donem odsłonięto jego tablicę pamiątkową. Posiada również ulicę swojego imienia w mieście Safed w Izraelu i stelę w Bostonie. Prawdziwy monument wystawił mu za to Rutger Hauer w filmie "Ucieczka z Sobiboru" z 1987, w którym wcielił się w jego postać (nagrodzoną Złotym Globem).

  Nie było najmniejszej wątpliwości - dla mnie i reszty ocalałych Sasza był bohaterem. Wszyscy zgadzali się, że gdyby nie było z nami Saszy, żaden Żyd nie przeżyłby Sobiboru.