Aniela Steinsbergowa

Aniela Zofia Steinsbergowa, z domu Berlinerblau (ur. 27 czerwca 1896 w Wiedniu, zm. 22 grudnia 1988 w Warszawie) – polska prawnik, społecznik i tłumaczka żydowskiego pochodzenia, adwokat w wielu procesach politycznych i – po 1956 – rehabilitacyjnych (w 1968 pozbawiona prawa wykonywania zawodu), działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej, współzałożycielka Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej KOR.

Urodziła się w Wiedniu w zamożnej rodzinie zasymilowanych polskich Żydów, jako córka Józefa (zm. 1935), który ukończył Konserwatorium Muzyczne w Warszawie, a później uzyskał habilitację z chemii na uniwersytecie w Bernie i był właścicielem (a także dyrektorem) fabryki przerobu juty Stradom w Częstochowie, oraz Heleny z domu Oppenhem (Oppenheim; 1870–1939), absolwentki warszawskiej Szkoły Rysunku. Miała troje rodzeństwa: siostra Dorota (1898–1943) była malarką, brat Adolf (1900–1977) inżynierem chemikiem i dyrektorem technicznym fabryki Stradom (w czasie II wojnie światowej osiadł w Stanach Zjednoczonych), drugi brat Tadeusz (1907–1941 lub 1942) ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie i pracował jako architekt w pracowni Szymona Syrkusa w Warszawie (zginął we Lwowie z rąk Ukraińców).

Dzieciństwo i młodość spędziła w Warszawie. W 1905 roku rozpoczęła naukę szkolną, a jej nauczycielką była m.in. Stefania Sempołowska, aktywna działaczka doby Rewolucji 1905 roku[2]. Aniela po ślubie w 1921 zamieszkała w Krakowie, gdzie własną, uznaną kancelarię adwokacką prowadził jej mąż Emil Steinsberg (1879–1943). Była jedną z pierwszych w Polsce kobiet – adwokatów. W okresie międzywojennym słynęła z obrony komunistów i robotników – była jednym z adwokatów, którzy bronili w 1936 robotników krakowskiej fabryki Semperit, oskarżonych o udział w krwawych zamieszkach, które wybuchły po stłumieniu z użyciem broni przez policję robotniczej demonstracji. Podczas II wojny światowej ukrywała się w Warszawie i pracowała w Radzie Pomocy Żydom Żegota (referacie żydowskim Delegatury Rządu na Kraj), wyszukując kryjówki dla uciekających na aryjską stronę Żydów. Należy wówczas do Polskiej Partii Socjalistycznej - Wolność, Równość, Niepodległość. Wtedy też opiekowała się ciężko chorą Stefanią Sempołowską, do czasu jej śmierci w 1944 roku.

Bezpośrednio po wojnie broniła żołnierzy Armii Krajowej. W latach 1948–1955 należała do PZPR (po połączeniu PPS z PPR). W 1955 razem z mecenasem Władysławem Winawerem reprezentowała Kazimierza Moczarskiego, późniejszego autora Rozmów z katem. Wrażenia z tamtych procesów spisała w swojej kronice Widziane z ławy obrończej wydanej przez Instytut Literacki w Paryżu. Była członkiem Klubu Krzywego Koła oraz sygnatariuszką wielu listów protestacyjnych. Później broniła studentów aresztowanych podczas wydarzeń marcowych w 1968. Podobnie jak przedwojennych komunistów broniła ich za darmo – tym razem swój polityczny wybór przypłaciła utratą prawa wykonywania zawodu. Nie można jednak było jej zabronić udzielania opozycjonistom porad prawnych.

W 1975 podpisała List 59, petycję przeciwko projektowi zmian w Konstytucji PRL (pomysł kampanii konstytucyjnej powstał w jej mieszkaniu). W czerwcu 1976 sygnowała list solidaryzujący się z robotnikami represjonowanymi w Radomiu i Ursusie. Była członkiem–założycielem Komitetu Obrony Robotników. Na krótko przed śmiercią zaangażowała się w próbę reaktywacji Polskiej Partii Socjalistycznej.

W latach 50. była redaktorką pism zebranych Stefanii Sempołowskiej; przetłumaczyła m.in. Smutek tropików i Totemizm Claude'a Lévi-Straussa. Zmarła w Warszawie. Jest pochowana na cmentarzu ewangelicko-reformowanym przy ulicy Żytniej.