Antoni Malczewski

Antoni Malczewski herbu Abdank, właśc. Tarnawa (ur. 3 czerwca 1793 w Warszawie lub w Kniahininie na Wołyniu, zm. 2 maja 1826 w Warszawie) - polski poeta, prekursor romantyzmu, alpinista.

Jego ojcem był generał Jan Józef Malczewski (syn Ignacego i Antoniny Dunin), związany z konfederacją targowicką, matką natomiast Konstancja z Błeszyńskich Haumanowa (zm. 1800). Miał przyrodnie rodzeństwo (Filipinę i Edwarda) oraz młodszego brata Konstantego (ur. 1797) – generała artylerii w Meksyku. Jego ojczymem był gen. Filip Hauman. Rodzinne koneksje Antoniego były nader interesujące. Jego babka, Antonina Dunin, była wnuczką elektora saskiego Jana Jerzego IV, brata króla polskiego, Augusta II Mocnego, a tym samym był potomkiem Fryderyka III Oldenburga, króla Danii i Norwegii.

Malczewski był bratem generała Konstantego oraz ojcem poety Augusta Antoniego Jakubowskiego.

Życie

Współczesne badania literatury polskiego romantyzmu dostarczają skąpych informacji na temat życia Antoniego Malczewskiego. Wiadomo, że urodził się 3 czerwca 1793, jako potomek zamożnej rodziny szlacheckiej, skoligaconej z arystokracją. Nie można być jednak pewnym, co do miejsca narodzin: prawdopodobnie była to Warszawa, lecz jednocześnie część historyków uznaje, iż mógł to być Kniahinin na Wołyniu.

W 1805 12-letni Malczewski podjął naukę w Liceum Krzemienieckim. Uczył się dobrze, szczególnie zaś gustował w językach i matematyce. Wakacje spędzał u ciotek Błeszyńskich, w tym czasie podkochiwał się w swojej przyrodniej siostrze Filipinie.1811 Malczewski wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego. W stolicy został słuchaczem wojskowej szkoły inżynieryjnej, a czekając na przydział wojskowy odwiedzał warszawskie salony. Jego królewskie pochodzenie oraz pokrewieństwo z adiutantem księcia Józefa Poniatowskiego, Hipolitem Błeszyńskim, otwierały mu wszystkie drzwi. W jednym z salonów poznał wówczas Karolinę z Walewskich Chodkiewiczową, żonę hrabiego Aleksandra, prawnuka sławnego hetmana Jana Karola Chodkiewicza.

W latach 1816-1821 zwiedził Szwajcarię, Włochy i Francję, zetknął się wówczas z mesmeryzmem. Z punktu widzenia jego twórczości, niezwykle istotnym wydarzeniem było poznanie czołowego angielskiego romantyka – George’a Byrona. Po powrocie do kraju osiadł na Wołyniu. Tam po raz pierwszy spotkał Zofię z Modzelewskich Rucińską – nerwowo chorą żonę przyjaciela. Podjął się jej leczenia, co okazało się zgubne w skutkach, gdyż pacjentka uzależniła się od niego. Choć dręczyło go poczucie odpowiedzialności, to jednak kilkakrotnie próbował uwolnić się od jej obecności.

Jako pierwszy z Polaków (i ósmy turysta na świecie) wszedł na szczyt Mont Blanc (4 sierpnia 1818); ponadto 4 sierpnia 1818 stał się pierwszym zdobywcą szczytu Aiguille du Midi (wraz z Jean-Michelem Balmatem i 5 innymi przewodnikami). Opis wyprawy zawarł w XIX tomie genewskiej Bibliotheque Universelle.

Został pochowany na Powązkach. Dokładne miejsce pochówku jest po dziś dzień nieznane.

Twórczość literacka. Powieść Maria

Wraz z Sewerynem Goszczyńskim i Józefem Bohdanem Zaleskim zaliczany do szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu. Jest autorem pierwszej polskiej romantycznej powieści poetyckiej (Maria, 1825). Tło fabularne „Marii” tworzą wydarzenia autentyczne, związane ze zbrodnią dokonaną 13 lutego 1771 na Gertrudzie Komorowskiej – pierwszej żonie Szczęsnego Potockiego, zamordowanej na polecenie przeciwnego małżeństwu teścia, wojewody wołyńskiego, Franciszka Salezego Potockiego. Jednak fakty historyczne potraktowane zostały z charakterystyczną dla powieści poetyckiej swobodą: czas akcji przesunięto na XVII wiek, a miejsce przeniesiono z Wołynia na Naddnieprze. Składający się z dwóch pieśni poemat utrzymany jest w nastroju bajronowskiego pesymizmu. Już w dedykacji adresowanej do Juliana Niemcewicza jest napisane, że dzieło tworzą obrazy ciemną farbą nakreślone. Typowa dla gatunku jest także atmosfera grozy i tajemniczość, co osiągnięte zostaje przez brak chronologicznej ciągłości zdarzeń i umieszczenie ich na tle pejzażu stepowego.