Antoni Tyzenhauz

Antoni Tyzenhauz lub Antoni Tyzenhaus herbu Bawół (ur. 1733 w Nowojelni, zm. 31 marca 1785 w Warszawie) – podskarbi nadworny litewski i starosta grodzieński od 1765, pisarz wielki litewski 1762-1764, koniuszy litewski 1764-1765, w latach 1765-1780 zarządca litewskich ekonomii królewskich, w 1771 odznaczony Orderem Orła Białego.

Marszałek powiatu grodzieńskiego w konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1764 roku. Był posłem na sejm konwokacyjny (1764). Poseł z powiatu grodzieńskiego na sejm elekcyjny 1764 roku. . W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był posłem na sejm koronacyjny 1764 roku z powiatu grodzieńskiego. W 1766 roku był posłem na Sejm Czaplica z powiatu grodzieńskiego.

Jako przyjaciel Stanisława Augusta Poniatowskiego zarządzał jego królewskimi majątkami na Litwie. Przeprowadził spektakularne uprzemysłowienie okolic Grodna, budując 50 dużych manufaktur królewskich płócien, konfekcji, powozów. Nie liczył się jednakże z ekonomią i wiele z tych manufaktur zbankrutowało. Był członkiem konfederacji radomskiej 1767 roku. Był posłem na Sejm Repninowski. 23 października 1767 wszedł w skład delegacji Sejmu, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej. Członek konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w 1776 roku W 1780 na skutek intryg ambasadora rosyjskiego Otto Magnusa von Stackelberga został zdymisjonowany a plon jego 15-letniej działalności popadł w ruinę.

Melchior Wańkowicz tak opisał pracę jakiej dokonał Antoni Tyzenhauz:

„

... Stanisław Kościałkowski ... trzydzieści lat pracował nad epoką Tyzenhausa, podskarbiego litewskiego z czasów Stanisława Augusta, który pod Grodnem, Horodnicą, Łosośnią powoływał do życia całe ośrodki przemysłu, młyny, olejarnie, browary, huty, warsztaty tkackie, fabryki sukna. Razem dwadzieścia trzy fabryki. Zaszczuty przez targowiczan, Kossakowskiego, Rzewuskiego, zdezawuowany przez małodusznego króla, ulegającego wpływom ambasadora rosyjskiego Stackelberga, omal nie pozbawiony wolności – patrzy z rozpaczą w sercu, jak rozgrabiają, jak z licytacji marnują nagromadzone przezeń bogactwa, jak złość i głupota ludzka ponownie zamienia szybko w pustynię ziemię, które on z pustyni na wyższy poziom dźwignął. Umiera w nędzy i zapomnieniu...

” — Melchior Wańkowicz, Od Stołpców po Kair, rozdział „Listy perskie… nie Monteskiusza” str. 385 – Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971 r. Wydanie drugie