Barbara Radziwiłłówna

Barbara Radziwiłłówna (ur. 6 grudnia 1520 lub 1523 w Wilnie, zm. 8 maja 1551 w Krakowie) – druga żona Zygmunta Augusta, królowa polska, wielka księżna litewska.

Życie

Barbara Radziwiłłówna była córką kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła i Barbary z Kolów, siostrą hetmana Mikołaja Radziwiłła, zwanego Rudym. Poprzez swoją matkę Barbarę była w prostej linii potomkinią trzeciej żony Władysława Jagiełły Elżbiety z Pilczy, której proces obierania na królową Polski również toczył się w atmosferze skandalu.

O jej urodzie krążyły legendy, jej piękno podkreślali nawet ci, którzy byli jej wrogami. Według opisu „była słusznego wzrostu, smukła, jej szczupła talia kontrastowała z szerokimi biodrami”, zachwyt wzbudzało piękne oblicze – „twarz miała owalną, ciemne, wielkie oczy, jasną cerę”, była blondynką, odpowiadała renesansowym wyobrażeniom piękna. Lubowała się w drogich sukniach, kosztownościach, ozdobach. Nade wszystko upodobała sobie kolor czerwony. W tym kolorze sprawiała sobie nie tylko suknie i birety, lecz także poduszki, nawet powóz kazała wyłożyć szkarłatnymi materiami. Zgodnie z modą przyozdabiała się biżuterią. Lubowała się w pierścieniach, których nosiła zawsze kilka. Ulubioną jej ozdobę stanowiły jednak perły, których miała ogromną kolekcję (po jej śmierci ową kolekcję przez podstawionych ludzi wykupiła królowa angielska).

18 maja 1537 r. poślubiła w Gieranojach starszego od siebie o lat ok. 15 Stanisława Gasztołda, wojewodę nowogródzkiego, a potem trockiego, po czterech latach małżeństwa owdowiała. Na Stanisławie wygasł ród Gasztołdów. W myśl zasad starego prawa litewskiego po wygaśnięciu w linii męskiej rodu, jego dobra przypadały wielkiemu księciu. Opiekun Barbary, jej brat, Mikołaj Rudy, zwrócił się o pomoc do królowej Bony (chodziło o możliwość korzystania chociaż z części dóbr ziemskich). W październiku 1543 r. nastąpiło wydarzenie, które zmieniło całe życie Barbary. Do Gieranojów przyjechał król Zygmunt August. Oficjalnym celem wizyty było załatwienie spraw spadkowych po Gasztołdach. Wówczas prawdopodobnie nastąpiło pierwsze zbliżenie pomiędzy późniejszymi małżonkami. Pobyt króla został wtedy przedłużony, oficjalnie z powodu szerzącej się zarazy. Romans był kontynuowany w Wilnie, w tym czasie Zygmunt August był jeszcze małżonkiem Elżbiety Austriaczki. Dopiero gdy król został wdowcem, zawarł potajemny ślub z Barbarą w 1547 roku. Małżeństwo wywołało burzę wśród szlachty i spotkało się ze sprzeciwem Zygmunta Starego i Bony. Na sejmie piotrkowskim 1548, senatorowie pod wodzą prymasa Mikołaja Dzierzgowskiego, Piotra Kmity, Jana Tęczyńskiego, Andrzeja Górki i Izba Poselska z Piotrem Boratyńskim i Stanisławem Podlodowskim na czele, żądała unieważnienia małżeństwa. Król odparł wszystkie ataki, stanowczością i energią zmusił wszystkich po kolei oponentów do uległości, doprowadził do koronacji Barbary.

Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski 7 grudnia 1550 r. Jej małżeństwo podniosło znaczenie rodu Radziwiłłów i innych rodów litewskich, co spotkało się z oporem szlachty i magnaterii polskiej. Po przedwczesnej, spowodowanej najprawdopodobniej rakiem szyjki macicy (nie ma żadnych dowodów, że śmierć Barbary nastąpiła na skutek otrucia zleconego przez królową Bonę) śmierci, pochowana została 24 czerwca 1551 w katedrze wileńskiej.

Utwory dramatyczne opowiadające o losach Barbary Radziwiłłówny

Jej losy stały się tematem wielu utworów dramatycznych (Alojzego Felińskiego Barbara Radziwiłówna. Tragedia w pięciu aktach, Wężyka, Odyńca, Wyspiańskiego, Rydla) i dzieł filmowych (serial TVP Królowa Bona oraz adaptacje kinowe z 1936 i 1982 roku). Historycy (Karol Szajnocha, Julian Bartoszewicz), przedstawiając Barbarę Radziwiłłównę na podstawie dokumentów, obniżają wyidealizowany przez legendę i poezję jej charakter i podkreślają cechy ujemne: dumę, ambicję, kapryśność czy rozwiązłość seksualną (mówiono o jej 38 kochankach). Ważną pozycją jest monografia Zbigniewa Kuchowicza „Barbara Radziwiłówna”, w której autor stara się bronić swoją bohaterkę.

Ostatnio na temat Barbary Radziwiłówny ukazały się: publikacja historyczna Jerzego Besali „Barbara Radzwiłówna i Zygmunt August” oraz powieść (romans historyczny) Renaty Czarneckiej „Królowa w kolorze karminu”

Galeria

• 

  Królowa Barbara Radziwiłłówna – kamea autorstwa Caraglia z ok. 1550 r.

• 

  Miniatura Barbary Radziwiłłówny z cyklu portretów żon Zygmunta Augusta z 1550 r.

• 

  Miniatura Barbary Radziwiłłówny, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego, 1555/1565 r.

• 

  Duch Barbary Radziwiłłówny, obraz autorstwa Wojciecha Gersona, 1886 r.

• 

  Grób królowej Barbary w katedrze wileńskiej