Bolesław Leśmian

Bolesław Leśmian, właśc. Bolesław Lesman (ur. 22 stycznia 1877 w Warszawie, zm. 5 listopada 1937 tamże) – polski poeta pochodzenia żydowskiego, tworzący w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Stryjeczny brat innego polskiego poety, Jana Brzechwy i siostrzeniec poety Antoniego Langego, któremu zawdzięcza spolszczoną formę swojego nazwiska (inne źródła podają Franca Fiszera).

Autor baśni pisanych prozą oraz słynnych erotyków (m.in. W malinowym chruśniaku) nawiązujących do egzystencjalizmu oraz filozofii Henriego Bergsona. Uznany za najbardziej nowatorską, najoryginalniejszą i najbardziej skrajną indywidualność twórczą literatury polskiej XX wieku, u której pośmiertnie dopatrywano się poetyckiego geniuszu; za życia zaś określany jako epigon Młodej Polski. Twórca nowego typu ballady. Od jego nazwiska pochodzi termin określający specyficzną grupę neologizmów – leśmianizmy.

Urodził się w zasymilowanej rodzinie inteligencji żydowskiej. Ojciec poety Józef Lesman pochodził z księgarskiej rodziny (był synem Bernarda Lesmana), matka – Emma z domu Sunderland (1852–1887) z rodziny prawniczej. Młodość spędził na Ukrainie, w Kijowie. Tam ukończył prawo na Uniwersytecie Świętego Włodzimierza.

Od 1901 przebywał w Warszawie. Następnie udał się w podróż najpierw do Niemiec, a potem do Francji. Pierwszą miłością Leśmiana była spokrewniona z nim malarka Celina Sunderland. W Paryżu poznał i wkrótce poślubił inną malarkę – Zofię Chylińską. W późniejszych latach emocjonalnie związany był z Dorą Lebenthal, dla której napisał cykl erotyków W malinowym chruśniaku. Znalazł się w kręgu modernizmu i poprzez swojego znajomego, Zenona Przesmyckiego, rozpoczął współpracę z pismem „Chimera”. Od 1911 współtworzył Teatr Artystyczny w Warszawie. W latach 1912–1914 przebywał we Francji.

Po I wojnie światowej, jesienią 1918 przeniósł się do Hrubieszowa, gdzie pracował jako rejent, a następnie w 1922 do Zamościa, gdzie miał notariat. W 1929 r. zastępca Leśmiana, pozorując włamanie, skradł 20 tysięcy złotych i uciekł. Leśmian, jako odpowiedzialny za pracownika, zobowiązany był zwrócić całą sumę, a dodatkowo zaległe podatki. Żona ofiarowała na ten cel swój diadem, lecz Leśmian wrócił od jubilera z Warszawy bez pieniędzy, co spowodowało wyprowadzkę żony do Łomży.

W roku 1933 został członkiem Polskiej Akademii Literatury. W 1935 przeniósł się wraz z rodziną (żoną i dwiema córkami) do Warszawy.

Zmarł 5 listopada 1937 r. w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Leśmian był niski, miał około 155 cm wzrostu.

Twórczość

Choć życie Leśmiana przypada na XX-lecie międzywojenne, jego twórczość ucieka od wpływu historii, realizuje się raczej w wymiarach filozoficzno-metafizycznym i psychologicznym. Czerpał z twórczości baroku, romantyzmu, Młodej Polski. Wpływy romantyczne to przede wszystkim wszystko to, co mistyczne, duchowe, paranormalne; co głęboko powiązane z Naturą oraz Bogiem.

Leśmian dużo czerpał z dramatu romantycznego, stosował ironię, paradoksy, odświeżał i unowocześniał balladę.

Leśmian w swej poezji wskrzesił świat fantastyczny, w tej ucieczce od rzeczywistości można doszukać się buntu szczególnie względem nudnego, stereotypowego mieszczaństwa. Jako pasjonat Nietzschego Leśmian czuł niechęć do ludzi biernych, przeciętnych. Ideałem dlań był wolny i niezależny człowiek renesansu.

W jego poezji wyraźne są wpływy symbolizmu. Koncepcja symbolu łączyła się też z celami filozoficznymi, a poezja Leśmiana to niewątpliwie poezja filozoficzna, szczególnie osadzona w filozofii Henriego Bergsona.

Niedoceniony przez epokę, odsunął się od społeczeństwa, a nawet stał się wobec niego agresywny. Jego frustracja odbijała się w niechęci do spraw zwykłych, codziennych, szarych. Uciekał więc w świat poezji i stworzył serię Oddaleńcy. W wierszach tych występuje podmiot zbiorowy, który staje się jakby głosem wszystkich rozgoryczonych ludzi, którzy przez swoją indywidualność, inność, wrażliwość, nie mogą się dostosować do jałowego mieszczańskiego życia.

Leśmian nie poprzestaje jednak na totalnej negacji – pokazuje też pewien ideał człowieka nazywanego człowiekiem pierwotnym. Człowiek prymitywny zaś posiadał – tak pożądane przez Leśmiana – cechy twórcze. Jego przemyślenia i życie determinowane były bezpośrednio przez żywioły i metafizykę. Jako głęboko związany z naturą intuicyjnie wsłuchiwał się w swoje wewnętrzne "ja". W tej koncepcji powracają idee Bergsona, a także Giambattisty Vico.

Sen u Leśmiana jest jednym ze sposobów istnienia świata poetyckiego i sposobem na jego organizację, to forma kontaktu podmiotu lirycznego ze światem.

Problem Boga to dla Leśmiana próba oparcia swej wiary o któryś z wierzchołków trójkąta filozoficznego: Natura-Bóg-Człowiek. Można w twórczości Leśmiana wyróżnić dwie ścieżki: antropologiczną z problemem mitu religijnego i egzystencjalną. Ta pierwsza to szukanie podobieństwa między Bogiem i człowiekiem. Na ścieżce egzystencjalnej rozpatrywał skrzyżowanie antropologii z teizmem, przeciwstawiał życie ziemskie metafizyce. Bóg nie był już przedłużeniem człowieka, ale znajdował się w opozycji do niego, stosunki między nimi były pełne tragizmu i niepewności. Boskimi cechami obdarzył poeta Naturę – wszechpotężna, wszechwładna, wszechwieczna. Ujęcia panteistyczne są obecne w większości utworów traktujących o przyrodzie.

Poezję Leśmiana można śmiało nazwać poezją wezwania do miłości. Poeta spiera się z Bogiem, porusza kwestie egzystencjalne, by w końcu opowiedzieć się po stronie miłości i erotyki.

Leśmianowska metafizyka wiązała się z ludowością – i to właśnie w niej realizują się światopoglądowe kwestie powrotu do natury i pierwotności. Stanowi studium archetypu natury ludzkiej. Dla poety stworzenie pierwotnego, ludowego mikrokosmosu stało się próbą przedstawienia rozważań na temat stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, sztuki i metafizyki.

Jego wiersze były melodyjne, a Leśmian przestrzegał surowych zasad konstrukcji sylabotonicznej.

Bolesław Leśmian utworzył dla swoich utworów wiele neologizmów.

Dzieła

• Zbiory wierszy:
  • Sad rozstajny (1912)
  • Łąka (1920)
  • Napój cienisty (1936)
  • Dziejba leśna (1938) – wydanie pośmiertne
  • Poezje wybrane (1974)
  • Poezje zebrane (1993, 1995, 2000)
• zbiory baśni prozą:
  • Klechdy sezamowe (1913)
  • Przygody Sindbada Żeglarza (1913)
  • Klechdy polskie (1956)
• Dramat mimiczny "Skrzypek opętany"
• także eseje i szkice literackie
• przekłady (Niesamowite opowieści Edgara Allana Poe)
• Z pism... (t. 1-3 1959-65)
• "Dzieła Wszystkie", PIW (T.1 2010:Poezje zebrane; T.2 2012: Szkice literackie; T.3 2012:Baśnie i inne utwory prozą; T.4 2012: Utwory dramatyczne. Listy)

Leśmian w piosenkach

• 1973: Czesław Niemen, album Marionetki – tekst utworu "Com uczynił"
• 1984: Marek Grechuta i Krystyna Janda, W malinowym chruśniaku – teksty większości utworów
• 1986: Bez Jacka, Zwiewność – tekst utworu "'Zwiewność"
• 1991: Grzegorz Turnau, Naprawdę nie dzieje się nic – teksty utworów "Jakieś inne słowa", "We śnie"
• 1992: Stare Dobre Małżeństwo, Boże, pełen w niebie chwały – tekst utworu "Boże, pełen w niebie chwały"
• 1992: Stare Dobre Małżeństwo, Ciało me wklęte w korowód istnienia – tekst utworu "Ciało me, wklęte w korowód istnienia"
• 1992: Stare Dobre Małżeństwo, W zakątku cmentarza – tekst utworu "W zakątku cmentarza"
• 1997: Grzegorz Turnau, Tutaj jestem – tekst utworu "Szli tędy ludzie"
• 1997: Anna Maria Jopek, Ale jestem – tekst utworu "Dłoń zanurzasz we śnie"
• 1998: Stare Dobre Małżeństwo, W nicość śniąca się droga – tekst utworu "W nicość śniąca się droga"
• 1998: Stare Dobre Małżeństwo, Panna Anna – tekst utworu "Panna Anna"
• 2001: Hanna Banaszak, Zanim będziesz u brzegu - tekst utworu "Urszula Kochanowska"
• 2002: Grzegorz Turnau, Nawet – motywy w tekście utworu "Szukaj przygody"
• 2002: Stanisław Sojka, Soykanova – tekst utworu "Gdybym..."
• 2006: Cisza jak ta, Sen natchniony – teksty utworów "Płacz", "Jak niewiele ma znaków"
• 2008: Federacja (grupa muzyczna), Klechdy Lubelskie – tekst utworów "Po ciemku", "Tajemnica"
• 2008: Żywiołak, Świdryga i Midryga – tekst utworu "Świdryga i Midryga"
• 2008: Żywiołak, Psychoteka – tekst utworu "Karczma"
• 2009: Pustki, Kalambury – tekst utworu "Wiedza"
• 2011: Flou, Malinowy chruśniak – tekst utworu "W malinowym chruśniaku"
• 2012: Adam Strug, "Adieu" - teksty utworów: Księżycowy, Tajemnica, Tam na rzece, We śnie