Chaim Zelig Słonimski

Chaim Zelig Słonimski (hebr. חיים זליג סלונימסקי, ur. 10 marca 1810 w Białymstoku, zm. 15 maja 1904 w Warszawie) – polski pisarz, matematyk, astronom i wynalazca żydowskiego pochodzenia.

Syn Jakuba Słonimskiego, urodził się w Białymstoku w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej, która zapewniła mu tradycyjne wykształcenie. W 1828 ożenił się z bogatą panną z Zabłudowa i przeniósł się do domu teściów, gdzie samodzielnie studiował matematykę, astronomię i język hebrajski. Rozwiódł się w 1831 i powrócił do Białegostoku.

W 1834 dzięki pomocy sponsora z Wilna, Mojżesza Rozentala wydał w języku hebrajskim podręcznik matematyki Podstawy wiedzy (hebr. Jesodej chochma). W 1835 wydał pierwszą pracę z astronomii zatytułowaną Kometa (aram. Kochawa de-szawit), w której m.in. opisał kometę Halleya. Praca przyniosła mu duży sukces, który zmobilizował go w 1838 do wyjazdu do Warszawy. Tam nawiązał kontakt z polskimi astronomami: Janem Baranowskim i Franciszkiem Armińskim, którzy napisali wstęp do książki Dzieje nieba (hebr. Taldot ha-szamajim), wydanej w 1838 dzięki protekcji matematyka, Abrahama Jakuba Sterna. W 1842 poślubił Sarę, najmłodszą córkę Abrahama Sterna i osiadł w Warszawie na stałe.

W stolicy zajął się udoskonalaniem wynalezionej przez teścia maszyny liczącej, którą przedstawił na wystawach w Królewcu w 1844 i następnie w Sankt Petersburgu w 1845, na której otrzymał nagrodę Cesarskiej Akademii Nauk, a car Mikołaj I Romanow nagrodził go prawem zamieszkania poza rewirem żydowskim w Warszawie. Wynalazek prezentował później w Berlinie, gdzie dzięki Aleksandrowi von Humboldtowi został nagrodzony przez króla Fryderyka Wilhelma IV.

W latach 1846-1858 mieszkał i pracował w Tomaszowie Mazowieckim (według Abrahama Cygielmana). Za nagrodę, którą uzyskał w Londynie za swoją maszynę, Słonimski wydzierżawił ziemię w pobliżu Tomaszowa (według Janiny Kumanieckiej). Prowadził tam eksperymenty z zakresu technologii garncarstwa, metalurgii, hydrostatyki i elektryczności.

W 1850 otrzymał patent na cynowanie naczyń kuchennych z lanego żelaza, a w 1854 na sikawkę strażacką. W 1852 opracował sposób liczenia wstecz lat przestępnych w kalendarzu żydowskim. W 1859 ulepszył działanie telegrafu, dzięki urządzeniu do jednoczesnego przekazywania czterech depesz przez jeden przewód. W 1862 założył popularnonaukowe pismo w języku hebrajskim dla umiarkowanie zasymilowanych i oświeconych Żydów Ha-Cefira (z hebr. Jutrzenka), w którym oprócz propagowania asymilacji pisał o najnowszych osiągnięciach techniki.

W 1861 został inspektorem Szkoły Rabinów w Żytomierzu i jednocześnie cenzorem druków hebrajskich, poprzez co został zmuszony do zawieszenia wydawania Ha-Cefiry, której wydał łącznie 25 numerów. W szkole wraz z żoną Sarą prowadził również kółko dramatyczne. W 1873 szkoła została zamknięta przez władze carskie, wskutek czego Słonimski powrócił do Warszawy.

W 1875 wznowił wydawanie Ha-Cefiry w Berlinie, a następnie w Warszawie. Prowadził je do 1886. Od 1864 działał w Warszawskim Towarzystwie Krzewienia Oświaty wśród Izraelitów. W 1865 opublikował podręcznik do matematyki Podstawy nauki liczenia (hebr. Jesodej chochma ha-sziur).

Zmarł w Warszawie. Został pochowany alei głównej cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 71, rząd 1). Miał czterech synów - przedwcześnie zmarłego w Tomaszowie Mazowieckim Abrama Jakuba (1845-1849), Józefa (1860-1934), Lajba vel Leonida (Ludwika) (1850-1918) i Stanisława (1853-1916). Dwaj ostatni porzucili judaizm – Stanisław dla katolicyzmu, a Leonid dla prawosławia. Jego wnukami byli: Antoni (1895-1976) i Piotr Słonimscy (1893-1944).

Prace

• Mosedej chochma. Podstawy nauki, Wilno 1834
• Kochva de-šavit. Kometa, Wilno 1835
• Toldot ha-šamajim. Dzieje nieba. Warszawa 1838
• Opisanie novago ċislitel'nago instrumenta (Описание нового числительного инструмента). Petersburg, 1845
• Eine allgemeine Formel für die gesamte jüdische Kalender-Berechnung. Journal für die reine und angewandte Mathematik 28 (1844)
• Allgemeine Bemerkungen über Rechenmaschinen und Prospectus eines neu erfunden Rechen-Instruments. Journal für die reine und angewandte Mathematik (1844)
• Mecijuł ha-nefeš ve Kijuma chuc la-guf. Warszawa, 1852
• Jesode ha-ibur. Warszawa, 1852
• Ot zikaron. Warszawa, 1858
• Jesodej chochmat ha-šiur (1865)