Edward Bernard Raczyński

Edward Bernard Raczyński (ur. 19 grudnia 1891 w Zakopanem, zm. 30 lipca 1993 w Londynie) – polski dyplomata, polityk i pisarz, prezydent RP na uchodźstwie w latach 1979–1986.

Był zarówno najstarszym (złożył urząd w wieku 95 lat), jak i najdłużej żyjącym prezydentem RP (niecałe 102 lata).

Hrabia, pochodził ze znanego wielkopolskiego rodu Raczyńskich herbu Nałęcz. Jego ojcem był Edward Aleksander Raczyński, a matką Róża z Potockich 1 voto Władysławowa Krasińska. Był bratem Rogera Adama Raczyńskiego oraz przyrodnim bratem Karola Rogera Raczyńskiego oraz Adama Krasińskiego, IV ordynata na Opinogórze.

Lata szkolne spędził w Krakowie, gdzie mieszkał w rezydencji „pod Baranami” w domu babci, Adamowej Potockiej. Po jej śmierci wraz z rodziną przeprowadził się na ulicę Szpitalną nieopodal teatru. Początkowe lata edukacji odbywał wraz z bratem Rogerem w domu, co było powszechnie praktykowane w sferach ziemiańskich w Polsce. Następnie (od piątej klasy) uczęszczał do II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Krakowie.

Odbył studia prawnicze w Lipsku, studiował również w londyńskiej Szkole Nauk Politycznych, doktorat z prawa uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W 1919 rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Przebywał na placówkach dyplomatycznych w Kopenhadze, Londynie i Genewie. Od 1932 reprezentował Rzeczpospolitą jako stały delegat przy Lidze Narodów w Genewie (na tym stanowisku niespełna trzy lata). Przez dwie kadencje, od 1934 aż do cofnięcia uznania rządowi RP na uchodźstwie przez rząd brytyjski (5 lipca 1945), pełnił funkcję ambasadora RP w Londynie. W imieniu rządu polskiego podpisywał polsko-brytyjski układ sojuszniczy.

II wojna światowa

W latach 1941–1943 był ministrem spraw zagranicznych. W oparciu o dokumenty przywiezione w postaci mikrofilmów do Londynu przez kuriera Jana Karskiego i potwierdzone jego świadectwem, Edward Raczyński przygotował i 10 grudnia 1942 przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście, który został wystosowany jako oficjalna nota Rządu RP na uchodźstwie skierowana do do rządów krajów będących sygnatariuszami Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Nota Raczyńskiego była pierwszym na świecie oficjalnym raportem na temat holokaustu informującym o nim światową opinię publiczną. Raczyński osobiście redagował również oświadczenie rządu po odkryciu w 1943 grobów w Katyniu oraz wysłał prośbę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie zbrodni.

Okres powojenny

Po wojnie był organizatorem oraz członkiem (wspólnie z Władysławem Andersem i Tomaszem Arciszewskim) Rady Trzech. Powstała ona w 1954 na skutek opozycji wobec Augusta Zaleskiego, który nie chciał ustąpić z funkcji prezydenta. Jej skład zmieniał się sześciokrotnie, jednak stałym jej członkiem był Edward Raczyński.

Po upływie 7-letniej kadencji prezydenckiej 1979–1986 ustąpił, zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, jak jego poprzednik ze stanowiska głowy państwa.

Autor wspomnień W sojuszniczym Londynie (Londyn 1974) oraz książki Czas wielkich zmian. Rozmowy przeprowadzone przez Krzysztofa Muszkowskiego (ISBN 2-85316-064-5, Paryż 1990).

Założył pod koniec 1990 roku Fundację im. Raczyńskich w Poznaniu i przekazał jej pałac i park w Rogalinie, Galerię Rogalińską przy Muzeum Narodowym, której pozostawał faktycznym właścicielem, oraz przysługujące mu prawa do majątku ziemskiego otaczającego pałacu i parku rogalinskiego. W skład galerii weszło, m.in przeszło 300 obrazów, rzeźby i różne przedmioty artystyczne. Pałac i park w Rogalin zostały we władaniu Muzeum Narodowego w Poznaniu. Do tej pory, Fundacja, wbrew woli Fundatora, nie mogła odzyskać na własność majątku rolnego, które dalej musi wydzierżawiać, by spełnić swój cel statutowy ochrony jednego z najpiękniejszych krajobrazów Wielkopolski.

Edward Raczyński został pochowany w Rogalinie.

Ordery i odznaczenia

Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP Edward Raczyński z dniem 8 kwietnia 1979 r. został kawalerem Orderu Orła Białego.

W 1937 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1937).

W 1991 został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

18 grudnia 1990 uchwałą Rady Miasta Poznania otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Poznania.

Rodzina

Był trzykrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była poślubiona w Londynie w 1925 Lady Joyuse Markham (1902–1931).

Drugą żoną była poślubiona w 1932 w Rogalinie Cecylia Jaroszyńska (1906–1962), z którą doczekał się trzech córek:

1. Wandy (ur. 1933) zamężnej z Ryszardem Dembińskim
2. Viridianny (ur. 1935) zamężnej z Ksawerym hr. Reyem
3. Katarzyny (ur. 1939)

W 1991 w Londynie poślubił Anielę z Lilpopów (1910–1998), córkę znanego warszawskiego architekta Franciszka Lilpopa.

Ponieważ ani jego bratankowie, ani on nie zostawili męskich potomków, był ostatnim męskim przedstawicielem polskiej linii Raczyńskich.