Elżbieta Batory

Elżbieta Batory, węg. Báthory Erzsébet (ur. 7 sierpnia 1560 w Nyírbátor, zm. 21 sierpnia 1614 r. w Čachticach) – arystokratka węgierska zwana Krwawą Hrabiną z Čachtic – od nazwy zamieszkiwanego przez nią zamku w Čachticach, którego nie należy mylić z pobliską twierdzą w Trenczynie na Słowacji (węg. Csejte); siostrzenica króla polskiego Stefana Batorego. Nazywana jest najsłynniejszą seryjną morderczynią w historii. Nazywana czasami „wampirem z Siedmiogrodu”.

Rodzina

Elżbieta była członkinią jednego z najbogatszych i najpotężniejszych rodów szlacheckich Siedmiogrodu; więzy pokrewieństwa łączyły ją jednak nie tylko z przyszłym królem Polski Stefanem Batorym, ale też z ludźmi cierpiącymi na różne choroby psychiczne, co było zapewne skutkiem ciągłych małżeństw pomiędzy członkami nieznacznej liczby tamtejszych możnych rodów. Jej ojciec, Jerzy Batory z linii na Ecsed, był pastorem. Poślubił on swoją daleką kuzynkę Annę z Batorych na Somlyó (siostrę polskiego króla) i razem z nią zamieszkał w Ecsed; tam urodziła się i wychowała Elżbieta.

Życie

Była kobietą wielkiej urody, a przy tym pochwalić się mogła wyjątkową inteligencją – nauczyła się płynnie władać węgierskim, łaciną i niemieckim. Od wczesnych lat życia uchodziła za osobę skłonną do napadów gniewu.

Mając sześć lat, była świadkiem wydarzenia, które mogło mieć istotny wpływ na jej psychikę – jeden z Cyganów, zapewniających rozrywkę mieszkańcom zamku, został oskarżony o sprzedanie dzieci Turkom. Został uznany za winnego i skazany na śmierć; egzekucję wykonano przez zaszycie skazanego mężczyzny w rozciętym brzuchu konia. Podobny wpływ na Elżbietę mogła wywrzeć sytuacja, która miała miejsce około siedmiu lat później – jeden z jej kuzynów, ówczesny książę Siedmiogrodu, nakazał obciąć nosy i uszy 54 zbuntowanym chłopom.

W 1573 odbyły się zaręczyny Elżbiety z Franciszkiem Nádasdym, za którego wyszła w wieku piętnastu lat. Istnieją zapisy, że miała ona wtedy już za sobą ciążę będącą skutkiem związku z miejscowym chłopem – dziecko (córkę) miano oddać wiejskiej rodzinie. Jednakże zapisy te raczej zostały wymyślone w późniejszym okresie przez hrabiego Turzona – po pierwsze Elżbieta w ciążę musiałaby zajść w wieku 12 lat lub wcześniej, a po drugie związek z chłopem był niemożliwy i skończyłby się w najlepszym razie wysłaniem Elżbiety do klasztoru (zgodnie z ówczesną obyczajowością tolerowano przedmałżeńskie romanse kobiet, o ile dotyczyły one mężczyzn o równej lub wyższej pozycji społecznej a w przeciwnym razie kobiety karano). 8 maja 1575 we Vranovie nad Toplą odbyła się pełna przepychu ceremonia ślubna Elżbiety z dwudziestosześcioletnim Nádasdym. Małżeństwo zamieszkało na Węgrzech w zamku Sárvár, rodzinnej posiadłości rodziny Franciszka, który jako żołnierz większość czasu spędzał na walkach z Turkami. Samodzielnie zarządzając majątkiem, Elżbieta zasłynęła okrucieństwem wobec sług, a także utrzymywaniem kontaktów z licznymi kochankami obojga płci.

Pierwsze dziecko z Nádasdym – córka Anna – urodziło się dopiero w 1585. W ciągu następnych dziewięciu lat na świat przyszła jeszcze trójka dzieci: Urszula, Katarzyna oraz jedyny syn, Paweł.

Elżbieta często odwiedzała ciotkę, Klarę Batory, kobietę o skłonnościach homoseksualnych, organizującą regularnie wyuzdane orgie. Możliwe, że właśnie w takich okolicznościach poznała Dorotheę Szantes, która podsyciła sadyzm Elżbiety.

Rankiem 4 stycznia 1604 zmarł nagle mąż Elżbiety, Franciszek, prawdopodobnie z powodu otrucia. Gdy żył, z ochotą pomagał żonie w torturowaniu sług, zwłaszcza przyłapanych na kradzieży albo niewykonaniu polecenia lub tylko o to podejrzewanych; jego śmierć okazała się początkiem wielkich okrucieństw Elżbiety Batory.

Będąc wdową od zaledwie czterech tygodni, Elżbieta Batory porzuciła żałobę i zaczęła bywać na cesarskim dworze w Wiedniu. Większość czasu spędzała jednak w Čachticach.

W 1604 Elżbieta nie tylko straciła męża, ale też poznała niejaką Annę Darvulię, tajemniczą kobietę, która – korzystając ze strachu Elżbiety przed nadchodzącą starością – stała się najprawdopodobniej główną inspiratorką zbrodni dokonywanych przez hrabinę. Pewnego dnia Elżbieta w złości uderzyła służkę tak mocno, że krew z nosa jej ofiary padła na twarz hrabiny; Elżbieta, spojrzawszy w lustro, zauważyła, że zmarszczki – które gdzieniegdzie zaczęły się już pojawiać – zniknęły z jej oblicza. Darvulia wykorzystała złudzenie, jakiemu uległa jej pani i przekazała jej „starożytną mądrość”: przez odebranie komuś krwi można przejąć fizyczne i duchowe cechy tej osoby.

Od tej pory krwawe tortury stały się niemalże codziennością na čachtickim zamku. Maltretowano służące nawet wtedy, gdy Elżbieta – chora i osłabiona – nie była w stanie zejść z łóżka. Według zeznań z późniejszego procesu, jedną z kobiet przyprowadzono do łoża Elżbiety, a ta zaczęła pożerać służkę żywcem. Te pomówienia wywiodły się z fałszywych oskarżeń Jerzego Turzona, który dążył do zagarnięcia majątku hrabiny.

Proces i śmierć

Elżbieta Batory pojmana została przez swego kuzyna, hrabiego Thurzo, palatyna Węgier. Jej proces rozpoczął się na zamku w Bytczy kilka tygodni później, 2 stycznia 1611. Stał się wielką publiczną sensacją; na salę sądową ściągały tłumy, by śledzić jego przebieg. Decyzją hrabiego Thurzo Elżbietę sądzono jedynie za wielokrotne przestępstwa o naturze kryminalnej, natomiast o wampiryzm i czarnoksięstwo oskarżono jej sługi.

Czworo torturowanych wspólników Elżbiety w zeznaniach podało liczbę ofiar od trzydziestu do sześćdziesięciu, ale piąty świadek ujawnił znaleziony w komodzie hrabiny rejestr zbrodni, wedle którego śmierć z rąk Elżbiety i jej sług poniosło sześćset pięćdziesiąt osób.

Współuczestników zbrodni skazano na karę śmierci (wyroki wykonano 7 stycznia 1611), samą zaś Elżbietę jako wysoko urodzoną damę (która do końca zaprzeczała postawionym zarzutom) na zamurowanie żywcem w jednej z komnat zamku, z otworem jedynie do podawanie pożywienia; miała tam przebywać do śmierci.

31 lipca 1614 podyktowała testament, w którym cały majątek zapisała dzieciom. W ten sposób uniknęła groźby skonfiskowania 1/3 jej majątku. Miesiąc później znaleziono ją w celi martwą.

Kontrowersje

Według węgierskiego historyka László Nagy Elżbieta Batory padła ofiarą spisku Habsburgów dążących do zagarnięcia Węgier. Oba domy popadły w konflikt już w 1571 r., gdy Krzysztof Batory (wuj Elżbiety) stanął na czele pospolitego ruszenia przeciwko Habsburgom, a jego brat Stefan został księciem Siedmiogrodu. Po koronacji tegoż na króla Polski stosunki te uległy dalszemu pogorszeniu. W wojnie 1597-1602 cesarz Rudolf II Habsburg pokonał następcę Stefana Batorego - Zygmunta i zagarnął Siedmiogród, jednak już w kilka lat późnej w kraju wybuchło powstanie i władzę przejął Gabriel Batory. Ponieważ w Wiedniu obawiano się, że zamożna wdowa Elżbieta wesprze swego kuzyna, postanowiono ją usunąć. Dla urobienia opinii publicznej rozkręcono machinę propagandową i oskarżono pozostającą bez męskiej opieki Elżbietę o najobrzydliwsze zbrodnie, jakie współcześni mogli sobie wyobrazić. Nadzór nad sprawą powierzono Jerzemu Thurzo, któremu następnie jako jej krewnemu przypadła znaczna część wielkiego majątku oskarżonej. W 1613 r. kampania wojenna przeciwko Batorym dobiegła końca a Habsburgom udało się zlikwidować kolejną dynastię stojącą na drodze ich planów w Europie Środkowo-Wschodniej (por. Luksemburgowie, Jagiellonowie).

W 1729 r. piszący w duchu kontrreformacji jezuita László Turóczi w swoim dziele pt. Ungaria suis cum regibus compendio data opisał proces Elżbiety wymyślając przy tym masę wątków, które na stałe weszły do obiegu (np. odmładzające kąpiele w krwi młodych dziewcząt). Za przyczynę jej zwyrodnienia uznał on przejście E. Batory na luteranizm. W ten sposób narodziła się czarna legenda krwawej hrabiny z Transylwanii, która z czasem – zmieniana i upiększana – przekształciła się w historię o Drakuli. Dzieło Turócziego miało też prawdopodobnie na celu zdyskredytowanie ówczesnego księcia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego, który był potomkiem Elżbiety Batory.

Hipotezy, legendy

• Po jej śmierci mówiono, że zmarła z powodu braku dziewiczej krwi.

Elżbieta Batory we współczesnej kulturze

• Elżbieta Batory jest bohaterką jednej z nowel filmowych, składających się na film Waleriana Borowczyka Opowieści niemoralne (1974); powstała także książka pt. Pani na Czachticach autorstwa Jozo Niznanskiego, na podstawie której nakręcono film pod tym samym tytułem.
• Jest ona jedną z głównych bohaterów w powieści Dacre’a Stokera i Iana Holta Dracula: Nieumarły. Zabija swoje ofiary biczem z haczykami, a później, gdy mdleją z bólu, kąpie się w ich krwi. Jest ona jednym z najpotężniejszych wampirów.
• Wzmianka o Elżbiecie Batory pojawia się w komiksie z serii Hellboy – ukazana zostaje „Straszliwa Dziewica z Joo”, czyli żelazna dziewica, rzekome narzędzie, za pomocą którego hrabina zdobywała krew swych ofiar. Wspomina o niej również Joe Alex w powieści Jesteś tylko diabłem.
• Postać Elżbiety Batory stanowi podstawę jednego z wątków powieści „62. Model do składania” autorstwa Julio Cortazara.
• W 2006 roku powstał film Stay Alive, w którym fabuła tytułowej gry nawiązuje do legendy o hrabinie Elżbiecie. Nawiązanie do jej postaci pojawia się również w filmach Piła III oraz Eternal, a także w Metamorphosis, który zawiera nawiązanie do jej legendy, lecz koncentruje się na córce hrabiny o tym samym imieniu. Nawiązanie do Elżbiety Batory występuje w filmie Hostel 2 (zabójczyni jednej z trzech dziewcząt).
• W lipcu 2008 r. miał premierę film Bathory w reżyserii Juraja Jakubisko, jednego z najbardziej poważanych słowackich twórców filmowych. To pierwszy anglojęzyczny film tego reżysera, oceniany przez Słowaków jako najdroższy film nakręcony w krajach Europy Środkowej (budżet 10 mln EUR), i kręcony z wielkim rozmachem – 200 aktorów, 3000 statystów.
• Biograficznym filmem o Elżbiecie jest również film The Countess (2009) (Hrabina).
• Elżbieta Batory występuje również w grze komputerowej Diablo II. Jest określana jako Hrabina, ale informacja o tym, że kąpała się we krwi i została zamknięta w wieży, jednoznacznie wskazuje na Elżbietę.
• Postać inspirowana osobą Elżbieta Batory pojawia się również w grze komputerowej Dragon Age: Orgins -  Awakening (2010). Występuje jako Baronowa z Czarnych Mokradeł, która jest magiem krwi i porywa dzieci z podlegających jej wiosek. Wygląd oraz wypowiedzi postaci wskazują jednoznacznie na Elżbietę.
• W 2009 roku pojawia się jako jedna z antagonistek w trylogii fantasy dla młodzieży Wojna Czarownic (Klan Wilczycy, Lodowa Pustynia, Przekleństwo Odi) autorstwa Maite Carranzy. Hrabina Elżbieta staje się nieśmiertelna dzięki wypiciu krwi 650 czarownic Omar oraz talizmanowi z ich krwi i włosów.
• W filmie Terry’ego Gilliama Nieustraszeni bracia Grimm z 2005 roku, pojawia się postać Królowej Luster, grana przez Monicę Bellucci, zamknięta w wieży nieśmiertelna czarownica, dotknięta obsesją na punkcie młodości i urody. Królowa Luster, pijąca krew dziewic, również wydaje się być wariacją na temat Elżbiety.
• W 2011 roku powstał też niemiecko-austriacki film "Die Blutgräfin" (czyli "krwawa hrabina"), w którym w rolę Elżbiety Batory wcieliła się Tilda Swinton.
• W drugim epizodzie trzeciego sezonu serialu True Blood, wampir Bill Compton trafia do posiadłości króla wampirów w Missisipi. Zostaje mu przydzielony pokój, w którym, jak twierdzi Talbot – kochanek króla, jest łoże należące niegdyś do Elżbiety.
• W grze BloodRayne występuje jako boss sadystyczna Dr Báthory Mengel, która podaje się za potomkinię Elżbiety Batory.
• W 2012 James Rollins oraz Rebecca Cantrell rozpoczęli serię książek The Order of the Sanguines Series, w skład której wchodzą The Blood Gospel (2012) oraz The Innocent Blood (2013). W obu pojawia się postać hrabiny. Według fabuły, hrabina zostaje zamieniona w strigoi (wampira), ukryta w XVII wieku i wybudzona ponownie w dzisiejszych czasach. Hrabina zabija nie tylko dla podtrzymania swego życia, ale również w celu identyfikacji, kim tak naprawdę stała się po przemianie.
• W 2013 roku powstał film "Fright Night 2" w reżyserii Eduardo Rodrigueza, gdzie postać inspirowaną Elżbietą Bathory gra uwodzicielska Jaime Murray.
• W 2010 roku wydana została książka napisana przez Rebeccę Johns "Hrabina Tragiczna historia Elżbiety Batory", która odwołuje się do faktów historycznych, jednakże jest fikcją literacką.

Temat tajemniczego i mrocznego życia Elżbiety Batory był wielokrotnie wykorzystywany przez wiele zespołów, głównie nurtu metalowego i rocka gotyckiego. Wśród nich są:

• Bathory: nazwa zespołu, oraz zadedykowana jej piosenka „Woman of Dark Desires”
• Clock DVA: utwór „Buried Dreams”
• Cradle of Filth: album koncepcyjny Cruelty and the Beast
• Dissection: utwór Elizabeth Bathori (cover utworu zespołu Tormentor wymienionego poniżej)
• Electric Wizard: utwór „Torquemada 71”
• Kamelot: utwory „Elizabeth I. Mirror Mirror”, „Elizabeth II. Requiem For The Innocent”, „Elizabeth III. Fall From Grace”
• Marduk: utwór „Woman of Dark Desire” (cover zespołu Bathory)
• Sunn O))): utwór „Báthory Erzsébet”
• Tormentor: utwór „Elisabeth Bathory”
• Untoten: album koncepcyjny Die Blutgräfin
• XIII. století: utwór „Elizabeth”
• Venom: utwór „Countess Bathory”
• Forever Slave: utwór „Erzébet Báthory’s song”
• Slayer: utwór „Beauty Through Order”
• Bathory, Elizabeth: single japońskiego zespołu gothic/industrial BLOOD
• Opera Diabolicus: utwór „Blood Countess Bathory” z albumu 1614
• Ghost: utwór „Elizabeth” z albumu „Opus Eponymous”
• Emelyan XIII: utwór „Elizabeth”
• X Japan: utwór „Rose of pain"