Jakub Jasiński

Jakub Krzysztof Ignacy Jasiński inna forma nazwiska: Jasieński, (ur. 24 lipca 1761 w Węglewie koło Pyzdr w Wielkopolsce, według innych źródeł w Szarleju, zm. 4 listopada 1794 w Warszawie) – polski szlachcic herbu Rawicz, generał, generał lejtnant wojsk litewskich, działacz polityczny, poeta, inżynier.

Urodził się w Węglewie 24 lipca roku 1761 (ochrzczony w wieku 2 lat, w Pyzdrach 11 czerwca roku 1763), jako syn Pawła, dzierżawcy wójtostwa w Pyzdrach, byłego porucznika chorągwi wojewodzica smoleńskiego Jana Sapiehy, i Franciszki Kościeskiej (według ustaleń archiwalnych W. Skowrońskiego). Dzieciństwo spędził w Pyzdrach, a następnie trafił do Wielenia nad Notecią, posiadłości Sapiehów, dokąd przenieśli się Jasińscy po spaleniu Pyzdr przez wojska rosyjskie latem roku 1768.

Nauka i służba w czasie pokoju

W roku 1773 (8 października), dzięki protekcji Sapiehów, został przyjęty na koszt królewski do Szkoły Rycerskiej zwanej Korpusem Kadetów, w której wyszkolono go na inżyniera wojskowego (szkołę ukończył w roku 1780) i ukształtowano na patriotę. W Korpusie Jasiński zapoznał się z systemami fortyfikacji i umocnień polowych budowanych z wykorzystaniem terenu. Opanował budownictwo koszar i mostów, poznał zasady miernictwa i kartografii. Poznał też zasady walki i dowodzenia oddziałami. Od 1783, już jako oficer Korpusu, został wykładowcą i wychowawcą na uczelniach wojskowych w Warszawie, pełniąc jednocześnie stanowisko podbrygadiera 4. brygady. W 1784 był zwolniony z wojska i z rekomendacji gen. Franciszka Woyny, dowódcy Korpusu Kadetów do listopada 1787, pracował w latach 1785-1787 jako guwerner synów Piotra Potockiego, starosty szczerzeckiego, przebywając kolejno w Boćkach (woj. białostockie) i w Warszawie. W tym okresie napisał m.in. Chciało się Zosi Jagódek. Pisał liryki patriotyczne i rewolucyjne. Studiował dzieła Jana Jakuba Rousseau i Woltera. W 1788 roku rozpoczął obrady Sejm Czteroletni. W tym czasie Jakub Jasiński wrócił do wojska, pełnił służbę w Warszawie, potem w Wilnie. Popierał program Stronnictwa Patriotycznego. W 1789 roku Stanisław August Poniatowski powierzył Jasińskiemu (posiadającemu stopień wyższego kapitana i brygadiera szlacheckiego Korpusu Kadetów) zorganizowanie Korpusu Inżynierów Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie, którego szefem został Kazimierz Nestor Sapieha – marszałek konfederacji litewskiej na Sejm Czteroletni. Oprócz organizacji Korpusu Jasiński rozwinął na początku 1790 roku system szkolenia. Za zasługi w organizacji Korpusu został awansowany do pułkownika (15 stycznia 1790) i powołany na jej czynnego komendanta. W maju roku 1791 Jasiński został skierowany do prac przy Kanale Królewskim, łączącego Dniepr z Bugiem poprzez Prypeć.

Wojna polsko-rosyjska

27 kwietnia 1792 w Sankt Petersburgu podpisano akt konfederacji, który ogłoszono w Targowicy (pod fałszywą datą 14 maja). Znosił on postanowienia Konstytucji 3 Maja. 18 maja wojska rosyjskie wkroczyły w granice Rzeczypospolitej. Jasiński w tym czasie był na Białorusi, gdzie prowadził rozpoznanie topograficzne granicy z Rosją, w celu opracowania map militarnych, a także sporządzał plany obronne miast i trasy przemarszu wojsk. Całą kampanię uczestniczył w randze pułkownika w wojnie polsko-rosyjskiej jako szef inżynierii w obozie gen. Józefa Judyckiego w rejonie Mińska i Brześcia, gdzie zasłużył się jako inżynier i odznaczył w bitwie pod Mirem i w obronie Brześcia. 11 czerwca pod Mirem dowodził oddziałem rozpoznawczym i dzięki właściwej ocenie przeciwnika doprowadził do wycofania wojsk w kierunku Nieświeża, a następnie do Grodna i dalej do Brześcia, przez co zostały ocalone siły własne. Jasiński przygotował Brześć do obrony. Główny wysiłek skupił na pracach fortyfikacyjnych i budowie mostu (drugi most na Bugu). Umocniono zamek i przyczółek mostowy oraz redutę nad Starym Muchawcem. Przygotował miasto do walk ulicznych. 23 lipca rozegrała się bitwa o Brześć. Przewaga wojsk rosyjskich spowodowała konieczność opuszczenia miasta. Za obronę Brześcia został płk Jasiński odznaczony Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari. Po starciu Brzeskim i bitwie pod Grannem, armia litewska cofając się do Warszawy, pod Glinkami dołączyła do Korpusu Rezerwowego gen.A. Byszewskiego. 24 lipca król przeszedł na stronę konfederacji targowickiej. Wywołało to niezadowolenie wojska. 27 lipca Stanisław August wydał rozkaz zabraniający armiom litewskim wstępu do stolicy. Jasiński przekazał dowództwo nad Korpusem Kadetów Michałowi Sokolnickiemu, a sam wyjechał do Warszawy.

Korpus Inżynierów i konspiracja

Pozostał jednak w wojsku. Uważał, że służba jest potrzebna ojczyźnie i trzeba sposobić się do walki. Podporządkował się nowym władzom i służył nadal w wojsku. 27 sierpnia 1792 roku wykonał przysięgę na wierność konfederacji targowickiej. W styczniu 1793 wrócił do Wilna i ponownie objął dowództwo nad Korpusem Inżynierów. Był członkiem Komisji Wojskowej Wielkiego Księstwa Litewskiego z nominacji konfederacji targowickiej w 1793 roku.

W Warszawie, Krakowie i Wilnie w tym czasie powstały ośrodki walki z zaborcą. Jasiński pozorował lojalność wobec zaborcy, jednak nawiązał kontakty z patriotami warszawskimi i zaczął przygotowywać ludzi do walki. W połowie kwietnia władze carskie wpadły na ślady konspiracji. Uprzedzony ukrył się w Antokolu, skąd w przebraniu kontaktował się z oficerami 7 pułku piechoty w Wilnie.

Powstanie kościuszkowskie

Podczas insurekcji kościuszkowskiej 1794 organizacja powstania w Wilnie spoczęła w jego rękach. Podzielił spiskowców na kilka oddziałów i postawił im zadania. W nocy 23/24 kwietnia powstańcy wykonali atak na rosyjski garnizon wileński. Walka zakończyła się pełnym zwycięstwem, aresztowano ok. tysiąca oficerów i żołnierzy carskich. Jasińskiemu powierzono komendę miasta i utworzono w Wilnie Najwyższa Rade Tymczasową Zastępczą Wielkiego Księstwa Litewskiego. W trzecią rocznicę Konstytucji 3 Maja płk. Jasińskiemu powierzono "generalną komendę siły zbrojnej narodowej Księstwa Litewskiego". W następnym dniu Jasiński wydał odezwę do szerokich rzesz społeczeństwa, wzywając do walki o niepodległość. Na wieść o zbliżaniu się do Wilna oddziałów rosyjskich, na czele dwutysięcznego wojska i tysiąca powstańców 7 maja wyruszył naprzeciw nieprzyjacielowi. Stoczył bitwę z przeważający wrogiem pod Polanami. Bitwa nie została rozstrzygnięta, jednak oddalono zagrożenie Wilna. Za zasługi w insurekcji wileńskiej Jasiński został 11 maja 1794 mianowany generałem lejtnantem.

Służba generalska

Był zwolennikiem walki w sposób rewolucyjny tzn. opierając się na chłopskich masach. Planował dalsza mobilizację ludności na Litwie i Białorusi. Zwerbował ok. 6 tys. rekruta dymnego, uruchomił produkcje prochu i ludwisarnie. To wywołało nienawiść i intrygi przeciwko generałowi. W wyniku fałszywych oskarżeń i donosów uznany za niebezpiecznego rewolucjonistę typu Robespierre'a ( przedstawiciel radykalnego nurtu jakobinów polskich (miał przeprowadzić egzekucje targowiczan w Wilnie, a pod koniec powstania postulować m.in. stracenie króla) został 21 maja, w wyniku proklamacji T. Kościuszki zdjęty z Naczelnego Wodza wojsk litewskich i wyznaczony na jednego z dowódców korpusów razem z gen. P. Grabowskim i A. Chlewińskim. 4 czerwca Wodzem Naczelnym został wyznaczony gen. Michał Wielhorski. Mimo doznanej krzywdy gen Jasiński pozostał w armii litewskiej, okazując lojalność wobec gen. Wielhorskiego. Wielhorski dowodził z Wilna, Jasiński pozostawał z wojskami. 26 czerwca stoczył nierozstrzygniętą bitwę pod Sołami z korpusami generałów Zubowa i Bennigsena (siły rosyjskie około 5 tys. żołnierzy i 16 armat, siły polskie – około 4 tys. żołnierzy i kosynierów). W bitwie wykazał duże zdolności dowódcze. Po tej bitwie złożył dymisję. Po wyjaśnieniu intryg został przez Kościuszkę 15 lipca wyznaczony na dowódcę Dywizji Nadnarwiańskiej, w której rozwinął szeroką działalność patriotyczną. Dywizja ochraniała pogranicze Żmudzkie i Nadnarwiańskie i prowadziła działania osłonowe. Podczas spotkania z Kościuszką w obozie gen. Stanisława Mokronowskiego został 29 września wyróżniony złota obrączką nr 37 z wygrawerowanym napisem Ojczyzna Obrońcy swemu.

Odwrót i śmierć

W związku ze zbliżaniem się wojsk A. Suworowa (około 24 tys. żołnierzy i 82 działa), Kościuszko zarządził odwrót na Warszawę. Jasiński opuścił Grodno i po trzech tygodniach marszu i kilku stoczonych bitwach nad Narwią 10 października przybył do Warszawy i zajął obronę na Pradze. W Warszawie toczył się spór polityczny w kierownictwie powstania. Jasiński był zwolennikiem odsunięcia przeciwników powstania od władzy i poparł Hugona Kołłątaja w jego dążeniu do kontynuowania walki opierając się na ludzie. Wojska powstańcze liczyły 13 637 ludzi i zostały podzielone na 3 fronty. Gen Jasiński został wyznaczony na dowódcę frontu północnego – od Wisły do Targówka. Frontem wschodnim dowodził gen. Józef Zajączek, prawego frontu broniły wojska ppłka Władysława Jabłonowskiego.

4 listopada Suworow przypuścił szturm Pragi. Atak, mimo bezwzględności, nieoszczędzania cywilów przez wojska rosyjskie, został odparty. Za następnym szturmem Rosjanie zdobyli szańce. Zajączek nakazał odwrót Jasińskiemu, ten jednak odpowiedział "Po co rozpaczać w tej chwili, kiedy nas tylu gotowych do walki. Hańba z bitwy uchodzić". Pod naporem wroga Polacy wycofali się ku Wiśle. Gen. Jasiński zginął w obronie bastionu Zwierzyńca, ostatniego punktu oporu. Do godziny dziewiątej wojska Suworowa zdobyły Pragę. Oznaczało to koniec powstania kościuszkowskiego.

Został pochowany w Warszawie koło kościoła na Kamionku (pozostała jedynie pamiątkowa płyta).

Osiągnięcia, twórczość, wzmianki, opracowania

Został odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Twórczość Jasińskiego obejmuje dzieła malarskie, dzieła polityczne, wiersze satyryczne, bajki, piosenki (np. Chciało się Zosi jagódek...), poematy heroikomiczne w stylu wolteriańskim (np. Sprzeczki z 1788 lub 1791, wydanie pełne 1869). Istotne znaczenie mają utwory polityczne o charakterze rewolucyjnym i patriotycznym, m.in.: Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór polski po Ludwiku XVI (z 1793, wyd. 1831) oraz Do narodu (z 1794, wyd. 1831).