Józef Bem

Józef Zachariasz Bem, vel Murad Paşa, herbu Bem (ur. 14 marca 1794 w Tarnowie, zm. 10 grudnia 1850 w Aleppo) – artylerzysta, polski generał, dowódca artylerii czynnej Wojska Polskiego w czasie powstania listopadowego, feldmarszałek armii tureckiej, naczelny wódz powstania węgierskiego 1848-1849 i zastępca wodza drugiej rewolucji wiedeńskiej.

Rodzina

Józef Bem był synem Andrzeja Bema - adwokata w tarnowskim sądzie szlacheckim i profesora matematyki, wnukiem Wojciecha Bema i prawnukiem Christiana Bema, który był synem siodlarza pochodzącego ze Świdnicy – Kacpra Behma. Kacper przeniósł się z Dolnego Śląska do Lwowa, w którym otrzymał obywatelstwo miejskie w roku 1794. Ojciec przyszłego generała ożenił się z Agnieszką Gołuchowską, z którą miał jednego syna Józefa.

Biografia

Józef Bem został absolwentem Nowodworka. Pobierał nauki w szkole elementarnej artylerii i fortyfikacji. Wziął udział w kampanii francusko-rosyjskiej 1812–1813 w X Korpusie Macdonalda, w randze podporucznika. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za zasługi w obronie Gdańska przed Rosjanami w 1813 r.

Po klęsce Napoleona, w randze kapitana służył w wojsku Królestwa Polskiego. Został adiutantem polowym generała Piotra Bontempsa. Wykładał wówczas teorię artylerii w szkole zimowej i przeprowadzał doświadczenia nad racami kongrewskimi. W czasie jednej z takich prób w kwietniu 1819, został poważnie poparzony w wyniku wybuchu masy palnej, która opaliła mu całą twarz. W 1820 plon swych badań ogłosił drukiem w Weimarze pod tytułem Erfahrungen über die Congrevischen Raketen (Doświadczenia z rakietami kongrewskimi).

W 1822 został wydalony z wojska za przynależność do Wolnomularstwa Narodowego. Aresztowany przez władze rosyjskie, spędził kilka miesięcy w areszcie. 30 lipca 1822 sąd dywizyjny skazał go na rok więzienia i degradację za zatajenie okoliczności, tyczącej się złożenia deklaracji nienależenia do towarzystw tajnych. 8 sierpnia wielki książę Konstanty na prośbę Bontempsa złagodził mu wymiar kary, pozbawiając go jedynie stałego etatu. Do armii powrócił już jednak w 1823. W tym czasie zabił w pojedynku nieznanego przeciwnika, został jednak ciężko postrzelony w udo i kulał do końca życia. 29 stycznia 1829 został zdymisjonowany ze względu na słaby stan zdrowia i wyjechał do Galicji.

W 1827 roku Józef Bem podjął się zupełnie bezinteresownie kierowania robotami przy przebudowie klasztoru i kościoła ss. Karmelitanek trzewiczkowych we Lwowie na potrzeby Ossolineum, przygotował też niezbędne szkice i obliczenia. We Lwowie wydał podręcznik dla mechaników O machinach parowych.

10 marca 1831 przybył do Warszawy, obejmując dowództwo 4. baterii lekkokonnej. W powstaniu listopadowym dał się poznać jako odważny dowódca, umiejący wykorzystać artylerię konną na polu walki. Walczył m.in. pod Iganiami, Ostrołęką (gdzie popisał się śmiałą szarżą artyleryjską, zmniejszając znacznie rozmiary polskiej porażki) i w obronie Warszawy. 21 czerwca został mianowany dowódcą artylerii armii czynnej i odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, 22 sierpnia awansowany do stopnia generała brygady. Po upadku powstania – na emigracji w Niemczech i we Francji. Związany z obozem Hôtel Lambert. Stronnik Adama Jerzego Czartoryskiego i członek Związku Jedności Narodowej. W 1832 był jednym z założycieli Towarzystwa Literackiego w Paryżu[3]. W 1833 brał udział w próbach stworzenia armii polskiej w Belgii, Egipcie i Portugalii.

19 maja 1833 podpisał konwencję z cesarzem Brazylii Piotrem I, w myśl której u boku jego wojsk walczących o tron Portugalii miał być sformowany Legion Polski. Wkrótce jednak działający być może z inspiracji rosyjskiej ppor. Pasierbski dokonał nieudanego zamachu na życie generała. Niedługo potem rząd portugalski uwięził Bema na dwa miesiące w wieży Belém.

W okresie Wiosny Ludów kierował obroną rewolucyjnego Wiednia w dniach 26–31 października 1848. Po kapitulacji miasta udał się na Węgry, gdzie niejaki Kołodziejski dokonał kolejnego nieudanego zamachu na Bema. W powstaniu węgierskim dowodził w Siedmiogrodzie i Banacie wojskami węgierskimi. Zimową kampanią (grudzień 1848 – marzec 1849) zdobył sobie sławę wielkiego wodza (w jego oddziałach walczył m.in. czołowy poeta węgierskiego romantyzmu Sándor Petőfi). W dniach od 19 grudnia 1848 do 13 stycznia 1849 dowodząc 8-tysięcznym korpusem odrzucił 10-tysięczny korpus gen. Antona Puchnera i wyzwolił północny Siedmiogród. W lutym wkroczył na Bukowinę, w marcu cały Siedmiogród był w węgierskich rękach. W sierpniu jego korpus został jednak zepchnięty do Banatu przez połączone wojska austriacko-rosyjskie. Od sierpnia 1849 był naczelnym wodzem armii węgierskiej. Po klęsce pod Temesvarem (Timisoarą) i upadku rewolucji na Węgrzech, przekroczył w 1849 granicę turecką.

Wraz z generałami węgierskimi Jerzym Kmety i Miksą Steinem, Bem dokonał formalnej konwersji na islam by móc wstąpić do armii sułtana. Wraz z przyjęciem islamu zmienił imię na Murat Pasza (Murad Pasa, Yusuf Paşa). Po ugodzie Rosji z Turcją Bem został internowany w Kütahyi, a potem w Aleppo. Ostatnią bitwą, jaką stoczył, była uwieńczona sukcesem obrona Aleppo przed najazdem arabskich nomadów. W listopadzie 1850 Bem zachorował na malarię azjatycką. Zmarł w nocy 10 grudnia. Podobno ostatnie słowa, jakie wypowiedział brzmiały: Polsko, Polsko! Ja cię już nie zbawię. Prochy Józefa Bema sprowadzono do rodzinnego Tarnowa 30 czerwca 1929, gdzie zostały umieszczone w mauzoleum na wyspie w Parku Strzeleckim.

Dzieła

Józef Bem publikował po polsku, niemiecku i francusku na tematy związane z historią Polski, jest także autorem opracowań z zakresu teorii artylerii i budowy rakiet:

• Józef Bem, La Pologne dans ses anciennes limites et l’empire des Russies 1836
• Józef Bem, Notes sur les fusées incendiaires, czyli Uwagi o rakietach zapalających)
• Józef Bem, Erfahrungen über die Congrevischen Raketen, czyli (Doświadczenia z rakietami kongrewskimi) 1820 – książka opisująca doświadczenia artyleryjskie z rakietami jakie Bem wykonał podczas służby wojskowej w polskiej artylerii. Dzieło przetłumaczone zostało na język polski oraz wydane w Polsce dopiero w roku 1953
• Józef Bem, O machinach parowych, drukiem Piotra i Augusta Pillera, Lwów 1829 – podręcznik wyjaśniający zasady działania oraz obsługę maszyn parowych
• Józef Bem, Węgrzy i Polacy w dzisiejszym stanie Europy
• Józef Bem, O powstaniu narodowym