Karol X Gustaw
- Data urodzenia:
- 08.11.1622
- Data śmierci:
- 13.02.1660
- Inne nazwiska/pseudonimy:
- Kārlis X Gustavs, Karl X Gustav
- Kategorie:
- arystokrata, król, książę
- Narodowość:
- szwedzka
- Cmentarz:
- Określ cmentarz
Karol X Gustaw Wittelsbach (ur. 8 listopada 1622 w Nyköping, zm. 13 lutego 1660 w Göteborgu) – król Szwecji w latach 1654-1660, książę Zweibrücken-Kleeburg w latach 1652-1660.
Syn Jana Kazimierza Wittelsbacha, księcia Palatynatu Zweibrücken-Kleeburg i Katarzyny, córki króla Szwecji, Karola IX.
Panowanie
Został naczelnym wodzem armii szwedzkiej w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej. W 1648 wspólnie z Arvidem Wittenbergiem przeprowadził wielotygodniowy, choć nieskuteczny, atak na Pragę, który znacznie przyśpieszył zawarcie pokoju westfalskiego. Po zakończonej wojnie został generalissimusem i pozostał naczelnym wodzem armii szwedzkiej. W 1649 z inicjatywy szlachty szwedzkiej i królowej Krystyny ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji. Na tron wstąpił w 1654, po abdykacji Krystyny, która przeszła na katolicyzm.
Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej. Kontynuował politykę Gustawa II Adolfa, dążył do przejęcia kontroli nad Morzem Bałtyckim, chciał objąć władzę nad terenami Polski i Danii.
Potop szwedzki
Ówczesny król Polski, Jan II Kazimierz Waza uznawany był w Rzeczypospolitej za sympatyka Austrii i jezuitów. Część polskiej arystokracji, będącej w opozycji wobec Jana Kazimierza, zaproponowała koronę Karolowi X Gustawowi. Roszczenia te stały się impulsem do rozpoczęcia przez Szwecję II wojny północnej, której przebieg na ziemiach polskich znany jest jako potop szwedzki. Część szlachty polskiej i litewskiej w wyniku układów w Ujściu i Kiejdanach uznała go królem polskim i suwerenem Litwy.
Samowola wojsk szwedzkich, nieposłuszeństwo i brak szacunku dla Kościoła sprawiły, że przeciw Karolowi zawiązała się partyzantka organizowana przez konfederatów z Tyszowiec. Potęga Karola X wspieranego przez część magnaterii polskiej zaniepokoiła sąsiadów Szwecji i doprowadziła do stworzenia silnej koalicji antyszwedzkiej (Dania, Rosja, opozycja polska, cesarz, Holandia, Brandenburgia), która wygrała wojnę.
W wyniku potopu Jan Kazimierz zrzekł się roszczeń do tronu szwedzkiego, a Rzeczpospolita pretensji do posiadłości szwedzkich w Inflantach. Polska straciła również Prusy Książęce. Szwecja odniosła znaczne korzyści materialne w wyniku grabieży polskiego mienia. W wyniku działań wojennych śmierć poniosła znaczna część polskiej ludności, procentowo o wiele większa niż w wyniku II wojny światowej. Potop szwedzki osłabił Polskę gospodarczo, militarnie oraz politycznie. Od tego czasu zaczął się katastrofalny w skutkach proces upadku Rzeczypospolitej, zakończony ponad sto lat później rozbiorami.
Atak na Danię
Po opuszczeniu Polski Karol X Gustaw zaatakował od południa Danię. Wojna zakończyła się zawarciem pokoju w Roskilde, w wyniku którego Dania zrzekła się trzeciej części terytorium na rzecz Szwecji, m.in. regionów Skania, Halland i Blekinge i utraciła kontrolę nad głównym wyjściem z Morza Bałtyckiego na Morze Północne oraz dochody z ceł pobieranych od przepływających cieśniną statków. Korona szwedzka zagrabiła Bornholm i norweskie prowincje będące duńskim lennem (okręg Trondheim). W 1658 roku Karol X Gustaw ponownie zaatakował Danię. Negocjacje pokojowe między Szwecją a koalicją nastąpiły dopiero po nagłej śmierci Karola X Gustawa w 1660. Na mocy zawartego pokoju Bornholm i norweskie lenna wróciły pod panowanie korony duńskiej.
Zasięg terytorialny Szwecji pod panowaniem Karola X
Za panowania Karola Szwecja osiągnęła największy zasięg terytorialny, obejmując takie państwa i obszary jak: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, płn. Brema, Pomorze Wołogoskie, Skania, Blekinge, Haland, Bornholm i Trondheim w Norwegii oraz Ingrię (Ingermanland, obecnie okolice Petersburga). W czasie panowania Karola dodatkowo pod okupacją szwedzką znalazły się: zachodnia część Korony Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie.
Źródło informacji: wikipedia.org
Brak miejsc
17.10.1655 | Potop szwedzki: wojska szwedzkie zdobyły Kraków
27.12.1655 | Potop szwedzki: wojska szwedzkie zakończyły oblężenie Jasnej Góry
Oblężenie Jasnej Góry miało miejsce w czasie potopu szwedzkiego w okresie 18 listopada - 27 grudnia 1655 roku.
15.03.1656 | Potop szwedzki: dywizja Stefana Czarnieckiego rozgromiła Szwedów w bitwie pod Jarosławiem.
Bitwa pod Jarosławiem miała miejsce dnia 15 marca 1656 roku podczas drugiej wojny północnej.