Katyń - Polski Cmentarz Wojenny

5 marca 1940 roku Biuro Polityczne Komitetu Centralnego WKP(b) podjęło decyzję o wymordowaniu 25.700 obywateli polskich; oficerów WP, policjantów i urzędników II RP, którzy trafili do sowieckiej niewoli w wyniku agresji 17 września 1939 roku oraz zostali aresztowani po wkroczeniu Armii Czerwonej na wschodnie tereny Polski. Jeńców mordowano w Katyniu, Charkowie Kalininie (Twerze), więźniów – w więzieniach NKWD na terenach sowieckiej Ukrainy i sowieckiej Białorusi. Zginęło około 22.000 Polaków. Ofiary zabijano strzałem w tył głowy, a następnie zakopywano w specjalnie przygotowanych dołach. W celu ukrycia śladów zbrodni na mogiłach posadzono drzewa.

Pierwszy cmentarz w Lesie Katyńskim powstał w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych w 1943 roku, najpierw przez Komisję utworzoną przez Niemców, następnie przez Komisję Techniczną Polskiego Czerwonego Krzyża.

Po zakończeniu prac sowieckiej Komisji Burdenki, powołanej przez władze sowieckie w celu znalezienia „dowodów” odpowiedzialności za zbrodnię Niemców, cmentarz został urządzony na nowo: zamiast sześciu utworzono dwie symboliczne mogiły. 30 stycznia 1944 roku, na rozkaz władz sowieckich, dowództwo 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim, którym dowodził gen. Zygmunt Berling, zorganizowało przy grobach oficerów uroczystość, podczas której mszę świętą odprawił kapelan wojskowy ks. Wilhelm Kubsz.

W okresie powojennym i w latach komunizmu Las Katyński pozostawał odizolowany od świata.

W 1988 roku cały teren uporządkowano i ogrodzono: urządzone zostały 4 duże mogiły wzdłuż głównej alei „Memoriału”. 2 września 1988 roku postawiono tam przywieziony z Polski drewniany krzyż, dar Prymasa Polski, kardynała Józefa Glempa zapowiadający, że: W tym miejscu zostanie wzniesiony krzyż upamiętniający polskich oficerów.

Gdy 13 kwietnia 1990 roku Agencja TASS opublikowała komunikat władz Związku Sowieckiego, stwierdzający, że odpowiedzialność za zbrodnię w Katyniu ponosi sowieckie NKWD z Berią i Mierkułowem, strona polska podjęła działania zmierzające do budowy godnego miejsca pamięci w Lesie Katyńskim.

Umowa o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji totalitarnych, podpisana w 1994 roku przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Rosji, stworzyła podstawy prawne do budowy cmentarza. W tym samym roku specjaliści Rady OPWiM z udziałem przedstawicieli PCK rozpoczęli w Katyniu prace sondażowo-topograficzne, a następnie sondażowo-ekshumacyjne. 25 marca 1995 roku strony polska i rosyjska podpisały w Smoleńsku protokół mówiący o budowie w Katyniu Polskiego Cmentarza Wojennego.

4 czerwca 1995 roku, w 55 rocznicę Zbrodni Katyńskiej, Prezydent RP Lech Wałęsa wmurował akt erekcyjny oraz poświęcony przez Ojca Świętego Jana Pawła II kamień węgielny pod budowę cmentarza. Do realizacji wybrano w wyniku ogłoszonego międzynarodowego konkursu pracę zespołu, kierowanego przez artystę rzeźbiarza Zdzisława Pidka z Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, artystę rzeźbiarza Andrzeja Sołygę z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz architektów Wiesława i Jacka Synakiewiczów. Przygotowany projekt był syntezą wizji twórców młodego pokolenia oraz oczekiwań Rodzin Katyńskich.

W 1999 roku, po przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji, przeprowadzony został przez Radę OPWiM przetarg na prowadzenie prac budowlanych na terenie cmentarza. Ich inwestorem była Rada OPWiM koordynująca wszystkie prowadzone działania w sprawie upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej, całością prac kierował sekretarz generalny Andrzej Przewoźnik. Cmentarz został zbudowany ze środków wydzielonych na realizację tego celu przez Rząd RP, tj. z budżetu Rady OPWiM oraz zebranych przez Rodziny Katyńskie, Polską Fundację Katyńską i przekazanych przez innych ofiarodawców.

Polski Cmentarz wojenny w Katyniu jest położony około 16 km od Smoleńska i zajmuje obszar 1,4 ha. Znajduje się na nim – oznaczonych dużymi krzyżami – 6 grobów zbiorowych ze szczątkami zamordowanych oficerów WP oraz dwie mogiły indywidualne generałów B. Bohaterewicza i M. M Smorawińskiego. „Doły śmierci”, do których w 1940 roku wrzucono ciała ofiar, zostały zaznaczone specjalnie dobranymi, żeliwnymi płytami. Groby zlokalizowane są po obu stronach głównej alei cmentarza, wiodącej do zespołu ołtarzowego z podziemnym dzwonem i pionową ścianą z nazwiskami zamordowanych oficerów. Cmentarz okala aleja, wzdłuż której, na pionowych ścianach, umieszczono imienne tabliczki epitafijne. Na cmentarzu znalazły się również znaki 4 religii wyznawanych przez oficerów oraz krzyże orderu Virtuti Militari i Kampanii Wrześniowej.

Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu został otwarty i poświęcony w dniu 28 lipca 2000 roku podczas obchodów upamiętniających 60. rocznicę Zbrodni Katyńskiej.

Na co dzień opiekę nad nim sprawuje dyrekcja rosyjskiego Państwowego Kompleksu Memorialnego „Katyń”.