Kazimierz Ajdukiewicz

Kazimierz Ajdukiewicz (ur. 12 grudnia 1890 w Tarnopolu, zm. 12 kwietnia 1963 w Warszawie) – polski filozof i logik, reprezentant szkoły lwowsko-warszawskiej, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.

Kazimierz Ajdukiewicz urodził się w Tarnopolu 12 grudnia 1890, w rodzinie urzędniczej – jego ojcem był wysoki urzędnik państwowy Bronisław Ajdukiewicz, matką pochodząca z Wiednia Magdalena Gärtner. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Krakowie, następnie rodzina przeniosła się do Lwowa. We Lwowie w 1908 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości. W tym samym roku podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. Jego nauczycielem był także Jan Łukasiewicz. Poza filozofią studiował także fizykę i matematykę, słuchał wykładów Wacława Sierpińskiego z matematyki i Mariana Smoluchowskiego z fizyki. Lwów był w latach studiów Ajdukiewicza głównym ośrodkiem nowej filozofii polskiej, ściśle związanej z badaniami logicznymi, dążącej do klarowności i precyzji myślenia. Wokół Kazimierza Twardowskiego wykształciło się prężne środowisko intelektualne, zwane później szkołą lwowsko-warszawską, w którego atmosferze Ajdukiewicz dojrzewał intelektualnie.

W 1912 uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy O stosunku aprioryzmu przestrzeni u Kanta do kwestii genezy wyobrażenia przestrzeni, napisanej pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W 1913 zdał egzamin państwowy na nauczyciela matematyki w szkole średniej. Odczuwał jednak potrzebę pogłębienia wykształcenia filozoficznego, podjął więc dalsze studia na Uniwersytecie w Getyndze. Tam w latach 1913-1914 słuchał wykładów z filozofii Edmunda Husserla i Leonarda Nelsona oraz Davida Hilberta z matematyki i logiki. Poglądy Hilberta na naturę matematyki wywarły znaczny wpływ na rozwój poglądów filozoficznych Ajdukiewicza, co widoczne jest zwłaszcza w jego pracy habilitacyjnej.

Z chwilą wybuchu I wojny światowej został powołany do armii austriackiej. W 1915 jako oficer brał udział w walkach na froncie austriacko-włoskim. Został odznaczony Srebrną Odznaką Waleczności za uratowanie żołnierzy za schronu wypełnionego gazem bojowym. W 1918, w czasie urlopu, zdał egzamin nauczycielski dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich, uzyskując kwalifikację do nauczania filozofii, matematyki i fizyki w szkołach średnich. W październiku tego samego roku objął w Krakowie w imieniu Wojska Polskiego dowództwo baterii, a następnie pociągu pancernego. W walkach w okolicach Lwowa uczestniczył do września 1919, następnie podjął pracę w gimnazjum lwowskim, którego sam był kiedyś uczniem. W czasie pracy w szkole prowadził badania naukowe, których wyniki znalazły miejsce w jego pracy habilitacyjnej. W 1920 poślubił Marię, córkę Kazimierza Twardowskiego, która była z wykształcenia filologiem klasycznym – miał z nią dwoje dzieci, syna i córkę. Od lipca do listopada 1920 brał jako ochotnik udział w wojnie polsko-bolszewickiej, kończąc służbę w stopniu kapitana artylerii.

W maju 1921 habilitował się na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie rozprawy Z metodologii nauk dedukcyjnych, napisanej pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W latach 1922-1925 prowadził jako docent prywatny wykłady na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz uczył we lwowskich szkołach średnich, m.in. w Gimnazjum im. St. Batorego we Lwowie. Nauczał też przedmiotów pedagogicznych w Seminarium Pedagogicznym we Lwowie. W 1923 uczestniczył w Pierwszym Zjeździe Filozofii Polskiej we Lwowie. W tymże roku wydał podręcznik Główne kierunki filozofii w wyjątkach z dzieł ich klasycznych przedstawicieli (Teoria poznania – logika – metafizyka). Pod koniec 1925 został mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego, w 1926 rozpoczął prowadzenie zajęć. Został wybrany do zarządu Warszawskiego Instytutu Filozoficznego, a po jego przekształceniu w 1926 w Warszawskie Towarzystwo Filozoficzne powierzono mu funkcję zastępcy przewodniczącego. W początkach 1928 powrócił do Lwowa, gdzie został powołany na uniwersytecie na stanowisko profesora nadzwyczajnego i objął w nim ponownie obowiązki akademickie. W 1934 został profesorem zwyczajnym. W 1928 otrzymał Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości.

W czasie II wojny światowej przebywał we Lwowie. Po wkroczeniu wojsk radzieckich Uniwersytet Jana Kazimierza przestał istnieć, a na jego miejsce powołano ukraiński Uniwersytet Iwana Franki. W latach 1940-1941 Ajdukiewicz wykładał psychologię w Lwowskim Państwowym Instytucie Medycznym. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako księgowy w Rzeźni Miejskiej, prowadząc jednocześnie tajne nauczanie. Brał też wtedy udział w pracach tajnego szkolnictwa polskiego we Lwowie. W latach 1944-1945 był kierownikiem katedry fizyki na Uniwersytecie Iwana Franki.

Wkrótce po wojnie znalazł się przejściowo na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1945 objął Katedrę Teorii i Metodologii Nauk (później przemianowaną na Katedrę Logiki) w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. W latach 1948-1952 był rektorem tego uniwersytetu. W 1954 przeniósł się do Warszawy, gdzie od 1955 wykładał logikę, a w latach 1957-1961 był kierownikiem Katedry Logiki II Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zorganizował Zakład Logiki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, którego był kierownikiem w latach 1955-1953. Na emeryturę przeszedł w 1961; dwa lata później zmarł nagle na serce.

Był członkiem korespondentem PAU, a od 1952 członkiem rzeczywistym PAN. Założył w 1953 czasopismo "Studia Logica", którego był redaktorem naczelnym. Był także członkiem komitetu redakcyjnego kwartalnika "Logique et Analyse". W latach 1938-1939 był przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie, po wojnie zaś przewodniczącym wpierw poznańskiego, następnie warszawskiego oddziału tego towarzystwa. Był również członkiem Międzynarodowego Instytutu Filozofii i wiceprzewodniczącym Sekcji Logiki, Metodologii i Filozofii Nauki Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauk. Doktor h.c. Uniwersytetu w Clermont-Ferrand.