Kazimierz Wierzyński

Kazimierz Wierzyński (ur. 27 sierpnia 1894 w Drohobyczu, zm. 13 lutego 1969 w Londynie) – polski poeta, prozaik, eseista. Zdobywca złotego medalu w konkursie literackim IX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w 1928.

Był synem Andrzeja Wirstleina-Wierzyńskiego (1853–1944) i Felicji z Dunin-Wąsowiczów (1852–1944). Uczęszczał do szkół w Drohobyczu i Chyrowie. Po awansie ojca rodzina przeniosła się do Stryja, tutaj Kazimierz spędzał kolejne młode lata życia, uczęszczał do gimnazjum klasycznego w którym w 1912 uzyskał maturę. W tym samym roku został zapisany (jeszcze pod nazwiskiem Wirstlein) na Uniwersytet Jagielloński. Przez rok studiował na tamtejszym Wydziale Filozoficznym polonistykę, romanistykę i filozofię, a przez rok następny – na uniwersytecie w Wiedniu – slawistykę, filozofię i germanistykę. Brał wówczas udział w ruchu niepodległościowym jako członek Drużyn Strzeleckich i organizacji młodzieżowej Zarzewie. Debiutował w 1913 wierszem Hej, kiedyż, kiedyż w drohobyckiej jednodniówce 1863.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił w 1914 do polskiej ochotniczej formacji wojskowej Legion Wschodni (dowodzonej przez gen. Józefa Hallera), a po jego rozwiązaniu wcielony został do armii austriackiej. W bitwie pod Kraśnikiem (7 lipca 1915) cała jego formacja dostała się do niewoli rosyjskiej. Jako oficer (niższego stopnia) trafił do obozu w Riazaniu przeznaczonego dla jeńców austriackich słowiańskiego pochodzenia. Przebywając tam nauczył się języka rosyjskiego i poznawał literaturę rosyjską. Z obozu zbiegł w styczniu 1918 i pod panieńskim nazwiskiem matki (Wąsowicz) ukrywał się w Kijowie, gdzie wstąpił do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej (KN-3); jesienią 1918 przedostał się do Warszawy.

W Warszawie szybko wszedł w samo centrum życia literackiego jako współpracownik pisma młodzieży akademickiej Pro Arte et Studio (wydawanego 1916–1919), uczestnik wieczorów w kawiarni poetów Pod Picadorem (istniejącej od 29 listopada 1918 do marca 1919 w Warszawie – początkowo przy ul. Nowy Świat, a następnie w podziemiach Hotelu Europejskiego), a wreszcie jako współtwórca grupy poetyckiej Skamander (wraz z Antonim Słonimskim, Julianem Tuwimem, Janem Lechoniem i Jarosławem Iwaszkiewiczem).

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919–1921 był oficerem do spraw propagandy, pracując w biurze prasowym Naczelnego Dowództwa (1920) i redagując Bibliotekę Żołnierza Polskiego oraz czasopisma: w Równem tygodnik Ukraińskie Słowo, a w Kijowie Dziennik Kijowski.

Nagrobek Kazimierza Wierzyńskiego na Cmentarzu Powązkowskim, Warszawa, 8 lipca 2006 r.

Nagrobek na cmentarzu Hampstead Cemetery

Po zakończeniu działań wojennych przebywał krótko w Szwajcarii i we Francji, po czym osiadł na stałe w Warszawie, gdzie mieszkał przez cały okres międzywojenny. Był stałym współpracownikiem miesięcznika Skamander, Wiadomości Literackich (od 1924), recenzentem literackim i teatralnym Gazety Polskiej (od 1930), redagował Przegląd Sportowy (10 lipca 1926 – 5 grudnia 1931) oraz tygodnik Kultura (1931–1932). W tym okresie wyróżniony został m.in. nagrodą literacką Polskiego Towarzystwa Wydawców (1925). W 1928 otrzymał złoty medal w konkursie literackim IX Olimpiady w Amsterdamie za tom poezji Laur Olimpijski. W 1930 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1935 uhonorowany Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury, a w 1936 Państwową Nagrodą Literacką. W 1938 roku został członkiem Polskiej Akademii Literatury.

We wrześniu 1939 ewakuowany wraz z zespołem redakcyjnym Gazety Polskiej do Lwowa, następnie przedostał się do Francji, a po jej klęsce przybył w 1941 przez Portugalię i Brazylię do Stanów Zjednoczonych. W 1943 był założycielem i członkiem komitetu redakcyjnego Tygodnika Polskiego w Nowym Jorku. Nieprzejednany wobec podporządkowania Polski ZSRR w konsekwencji postanowień konferencji jałtańskiej, po zakończeniu II wojny światowej pozostał na uchodźstwie. Przez bez mała 20 lat mieszkał głównie w Sag Harbor, małej osadzie rybackiej na wschodnim krańcu wyspy Long Island. Współpracował z londyńskimi Wiadomościami, redagowanymi przez Mieczysława Grydzewskiego (1945–1957), publikował w emigracyjnych wydawnictwach londyńskich i paryskim Instytucie Literackim (Biblioteka "Kultury"), współpracował z Radiem Wolna Europa.

W 1964 wrócił do Europy, osiedlając się początkowo w Rzymie, a następnie w Londynie, gdzie zmarł 13 lutego 1969 r wieczorem. Kilka godzin przed śmiercią zakończył pracę nad ostatnim zbiorem swych wierszy - Sen mara.

15 kwietnia 1978 jego prochy sprowadzone zostały do Polski (z cmentarza Hampstead Cemetery gdzie znajduje się tablica nagrobkowa) i złożone w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach w Warszawie (na tyłach katakumb, kwatera 4, grób 106).

Twórczość

Debiutował w 1913 (wiersz Hej, kiedyż, kiedyż), ale właściwym debiutem był tomik wierszy Wiosna i wino (1919), który dzięki radosnej i entuzjastycznej tonacji lirycznych wyznań autora zdobył mu popularność i rozgłos i stał się „kamieniem węgielnym” jego późniejszej sławy. Nastrój entuzjazmu i radości dominował także w kolejnym zbiorze wierszy Wierzyńskiego – Wróble na dachu (1921), ale później zaczął przygasać, a jego miejsce zajęła głęboka refleksja nad złożonością natury życia i świata (zbiory wierszy: Wielka Niedźwiedzica (1923 – z cyklem wierszy wojennych z lat 1914–1918), Pamiętnik miłości (1925), Rozmowa z puszczą (1929)). W kolejnych tomach wierszy Wierzyński przedstawił katastroficzną wizję współczesnej cywilizacji (poematy i wiersze ekspresjonistyczne w Pieśniach fanatycznych (1929) i Gorzkim urodzaju (1933)). Na tym tle odrębnym zjawiskiem był Laur olimpijski (1927 – poetycka projekcja przeżyć i emocji sportowych, za którą Wierzyński otrzymał złoty medal w olimpijskim konkursie sztuki i literatury w Amsterdamie w 1928 roku).

Książką, którą sam Wierzyński uznał za „dzieło swojego życia” była Wolność tragiczna (1936) – zbiór poematów w stylu romantycznym, których bohaterem jest marszałek Piłsudski, a ich myślą przewodnią jest pytanie z niepokojem o przyszłość niedawno odzyskanej, a już ponownie zagrożonej wolności Polski. Kolejny tom Kurhany (1938) złożony był już w całości z wierszy inspirowanych przez romantyczne reminiscencje artystyczno-literackie, dało się w nim odczuć zapowiedź nadciągającej "burzy dziejowej". Okres przedwojennej twórczości Wierzyńskiego zamknął wiersz Wstążka z "Warszawianki", wydrukowany 3 września 1939 w ostatnim numerze "Wiadomości Literackich".

W latach wojennych poeta w swoich wierszach dodawał ducha żołnierzom polskim, zagrzewał do walki o wolność ojczyzny i ocalenie wartości humanistycznych. Tragizm sytuacji i zmagań wojennych, a także rozczarowań i zawodów Wierzyński zawarł w tomach o symbolicznych i znamiennych tytułach: Ziemia-Wilczyca (1941 – z poematem Barbakan warszawski z 1940 r.), Róża Wiatrów (1942) oraz wydane już po wojnie Krzyże i miecze (1946). Koniec i wynik wojny zaznaczyły się wyraźnym osłabieniem "mocy twórczej" poety, na co wpływ miał również jego dramat osobisty: w czasie okupacji i powstania warszawskiego Wierzyński utracił prawie połowę swojej rodziny (m.in. w 1943 na Majdanku zginął jego brat, Hieronim Wierzyński, dziennikarz i publicysta, a w 1944 zginął jego przyrodni brat Bronisław, inżynier oraz zmarli rodzice poety). W 1945 napisał pełen wstrząsającego bólu wiersz Na rozwiązanie Armii Krajowej. Podźwignął się z tej zapaści za sprawą muzyki, pisząc książkę o Chopinie Życie Chopina (wydanie angielskie 1949 z przedmową Artura Rubinsteina, wydanie polskie 1953).

Nowym rozdziałem w twórczości lirycznej Wierzyńskiego, wyrazem odnalezienia sensu własnego życia i twórczości były tomy poezji Korzec maku (1951), Siedem podków (1954), Tkanka ziemi (1960), Kufer na plecach (1964) i Sen mara (1969). Odbiegał od nich tonacją publicystyczną i pamfletowym ujęciem rzeczywistości polskiej Czarny polonez (1968).

Kazimierz Wierzyński wypowiadał się również w prozie; ogłosił m.in. dwa tomy opowiadań o tematyce zaczerpniętej z wydarzeń obu wojen światowych – Granice świata (1933) i Pobojowisko (1944), wybór recenzji i felietonów teatralnych W garderobie duchów (1938), szkic odczytowy Współczesna literatura polska na emigracji (1943), książkę Moja prywatna Ameryka (1966 – obraz przyrody, historii i mieszkańców tego kontynentu) oraz Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki (1966 – zbiór esejów o charakterze wspomnieniowym i literackim).

Dzieła poety przetłumaczono na główne języki europejskie, zwłaszcza Laur olimpijski i Życie Chopina oraz m.in. wybór wierszy w przekładzie angielskim (1959).

Kazimierz Wierzyński stał się bohaterem piosenki Jacka Kaczmarskiego pod tytułem Kazimierz Wierzyński

Wierzyński jako patron

Kazimierz Wierzyński jest patronem ulic w: Bielsku-Białej, Ciechanowie, Częstochowie, Jastrzębiu-Zdroju, Krakowie, Legnicy, Nowej Soli, Opolu, Raciborzu, Radomsku, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie, Toruniu, Warszawie oraz szkoły podstawowej w Krakowie.

Twórczość opublikowana

Poezja

• Wiosna i wino, Warszawa 1919
• Wróble na dachu, Warszawa 1921
• Wielka Niedźwiedzica, Warszawa 1923
• Pamiętnik miłości, Warszawa 1925
• Laur olimpijski, Warszawa 1927
• Pieśni fanatyczne, Warszawa 1929
• Rozmowa z puszczą, Warszawa 1929
• Gorzki urodzaj, Warszawa 1933
• Wolność tragiczna, Warszawa 1936
• Kurhany, Warszawa 1938
• Barbakan warszawski, Nicea 1940
• Ziemia-Wilczyca, Londyn 1941
• Róża wiatrów, Nowy Jork 1942
• Ballada o Churchillu, Nowy Jork 1944
• Podzwonne za kaprala Szczapę, Nowy Jork 1945
• Krzyże i miecze, Londyn 1946
• Korzec maku, Londyn 1951
• Siedem podków, Nowy Jork 1954
• Tkanka ziemi, Paryż 1960
• Kufer na plecach, Paryż 1964
• Czarny polonez, Paryż 1968
• Sen mara, Paryż 1969

Proza

• Granice świata. Opowiadania, Warszawa 1933
• W garderobie duchów. Wrażenia teatralne, Lwów, Warszawa 1938
• O Bolesławie Leśmianie. Mowa wygłoszona na uroczystym zebraniu Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1939
• Współczesna literatura polska na emigracji (odczyt), Nowy Jork 1943
• Pobojowisko, Nowy Jork 1944
• Życie Chopina, Nowy Jork 1953
• Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki, Londyn 1966
• Moja prywatna Ameryka, Londyn 1966