Kornel Makuszyński

Kornel Makuszyński (ur. 8 stycznia 1884 w Stryju, zm. 31 lipca 1953 w Zakopanem) – polski prozaik, poeta, felietonista, krytyk teatralny i publicysta, członek Polskiej Akademii Literatury. Przed II wojną światową był jednym z najpoczytniejszych, najbardziej popularnych i najbardziej płodnych literacko polskich pisarzy.

Urodził się 8 stycznia 1884 w Stryju, był jedynym synem, a siódmym z kolei dzieckiem Julii z Ogonowskich i Edwarda Makuszyńskiego, emerytowanego podówczas pułkownika wojsk austriackich, pisarza gminnego kancelarii urzędu w Brzozowej koło Krosna, urzędnika galicyjskiego. Ojciec osierocił rodzinę, gdy Kornel miał 10 lat. Przez dwa lata Kornel pozostał jeszcze w Stryju, skończył tam pierwszą klasę gimnazjalną, zarabiał na swoje utrzymanie korepetycjami. Potem przeniósł się do Przemyśla, gdzie mieszkał u swych krewnych i kończył drugą klasę gimnazjalną. W latach 1898-1903 uczęszczał do IV Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Wynajmował skromną kwaterę u lwowskiego asenizatora i hycla Siegla na Kleparowie.

W wieku 14 lat zaczął pisać wiersze. Ich pierwszym recenzentem w cukierni na Skarbkowskiej 11 był Leopold Staff. Pierwsze wiersze opublikował w lwowskim dzienniku „Słowo Polskie”, mając 16 lat. Od 1904 był członkiem redakcji tego dziennika i recenzentem teatralnym. Studiował polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Podróżował do Włoch (z Janem Kasprowiczem, Staffem i Władysławem Orkanem). W 1908-1910 kontynuował studia romanistyczne na Sorbonie w Paryżu. W 1910 poznał we Lwowie studentkę Uniwersytetu Lwowskiego Emilię Bażeńską, która zaprosiła go do Burbiszek na Litwie, majątku swego brata Michała Bażeńskiego (stary ród szlachecki von Baysen-Bażeński). Makuszyński poznał okolicę, dwór i dobrze utrzymany majątek. Po roku narzeczeństwa w 1910 Emilia i Kornel pobrali się w Warszawie. Ze swoim licznym rodzeństwem, pozostawionym w Stryju, nie utrzymywał kontaktów. Makuszyński w latach 1913-1914 mieszkał w Burbiszkach. Rozkochany w architekturze zakopiańskiej, przywiózł nawet spod Tatr domek i postawił go w parku dworskim. Tutaj zastała go I wojna światowa, jako wrogiego Rosji obywatela austriackiego aresztowano go i internowano wraz z żoną w głębi Rosji. We wrześniu 1914 r. Makuszyńscy wyjechali do Kostromy. Dzięki staraniom szwagra Michała Bażeńskiego, a także pomocy aktorów Stanisławy Wysockiej i Juliusza Osterwy, zwolniono ich z internowania i pozwolono w 1915 r. zamieszkać w Kijowie, gdzie pisarz został prezesem Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich oraz kierownikiem literackim Teatru Polskiego.

W 1918 roku Makuszyńscy wrócili do Polski i zamieszkali w Warszawie. Właśnie w Warszawie bardzo dynamicznie rozwinęła się jego literacka kariera. Kilka miesięcy w roku spędzali w Zakopanem. W latach 1922-1925 Makuszyńscy bywali w Burbiszkach, ponieważ Emilia miała w sąsiedztwie folwark Pojule, który dzierżawił, a później kupił brat Michał. Emilia zmarła w 1926 roku na gruźlicę. Pochowano ją na Powązkach obok grobu Władysława Stanisława Reymonta, jej przyjaciela. Po śmierci żony Kornel Makuszyński zerwał związki z Litwą, nigdy więcej już tam nie pojechał. 30 sierpnia 1927 Makuszyński ożenił się powtórnie ze śpiewaczką Janiną Gluzińską (córką profesora medycyny Uniwersytetu Lwowskiego Antoniego Gluzińskiego). Od 1929 był honorowym obywatelem Zakopanego. Podczas oblężenia Warszawy w 1939 niemiecka bomba trafiła kamienicę, w której mieszkali Makuszyńscy i zniszczyła jego rękopisy oraz zbiory sztuki; sam Makuszyński ocalał cudem, jednak stracił wszystko. Okupację niemiecką przeżył w Warszawie, podczas powstania warszawskiego współpracował z prasą powstańczą, potem przez obóz w Pruszkowie dotarł do Krakowa i w listopadzie 1944 zamieszkał na stałe w Zakopanem.

Po 1945 objęty został zakazem publikacji i poddany szykanom, co jak sam sądził związane było ze sprawą jego przyjęcia w 1937 roku do PAL (na miejsce usuniętego w atmosferze skandalu, po oskarżeniach o plagiat Wincentego Rzymowskiego, który bezpośrednio po wojnie pełnił funkcję ministra kultury). W 1948 został zadekretowany w polskiej literaturze socrealizm. Makuszyńskiemu udało się już wydać tylko jedną nową książkę List z tamtego świata, jedynie dzięki istnieniu ostatnich prywatnych wydawnictw. W Zakopanem żył w zapomnieniu; był jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci minionej, wrogiej epoki – dwudziestolecia międzywojennego. Zajmował niewielkie mieszkanie i żył niedostatnio; żona udzielała lekcji muzyki. Człowiek sukcesu, jeden z najweselszych i najbardziej optymistycznych pisarzy dwudziestolecia międzywojennego zderzył się z nową, nieprzyjazną rzeczywistością. Był odsuwany, ponieważ – jak twierdzili ówcześni prominenci – miał, lub mógł mieć zły wpływ na powojenną młodzież. Zmarł 31 lipca 1953. Został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. W mieście tym znajduje się też jego muzeum.

Za swoją twórczość otrzymał członkostwo Polskiej Akademii Literatury, państwową nagrodę literacką (1926), nagrodę PAL Złoty Wawrzyn Akademicki. W 1936 został odznaczony krzyżem francuskiej Legii Honorowej za zasługi na polu działalności literackiej, natomiast w 1938 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Był osobą towarzyską oraz zamożną; zbierał dzieła sztuki.

Kornel Makuszyński jest patronem wielu szkół. Od 1994 przyznawana jest Nagroda Literacka im. Kornela Makuszyńskiego.

Twórczość

• 1908 Połów Gwiazd – pierwsza wydana książka
• 1910 W kalejdoskopie
• 1910 Romantyczne historie
• 1910 Rzeczy wesołe
• 1911 Zabawa w szczęście
• 1912 Szewc Kopytko i kaczor Kwak
• 1913 Awantury arabskie
• 1914 Straszliwe przygody
• 1915 Perły i wieprze
• 1916 Bardzo dziwne bajki (Bajka o królewnie Marysi, o czarnym łabędziu i o lodowej górze, Szewc Kopytko i kaczor Kwak, O tym jak krawiec Niteczka został królem, Dzielny Janek i jego pies)
• 1917 Po mlecznej drodze
• 1919 Piosenki żołnierskie
• 1919 Słońce w herbie
• 1925 Bezgrzeszne lata
• 1928 O dwóch takich, co ukradli księżyc – na jej podstawie nakręcono film fabularny i serial animowany
• 1929 Listy zebrane
• 1930 Przyjaciel wesołego diabła – na jej podstawie nakręcono dwa filmy i serial
• 1932 Panna z mokrą głową – na jej podstawie nakręcono film i serial telewizyjny
• 1933 Skrzydlaty chłopiec
• 1933 Mały chłopiec
• 1934 Uśmiech Lwowa
• 1935 Wyprawa pod psem
• 1935 Wielka brama
• 1936 Złamany miecz
• 1937 Awantura o Basię – na jej podstawie nakręcono dwa filmy i serial
• 1937 Nowe bajki tego roku
• 1937 Szatan z siódmej klasy – na jej podstawie nakręcono dwa filmy i serial,
• 1939 Za króla Piasta Polska wyrasta
• 1939 Kartki z kalendarza
• 1946 List z tamtego świata
• 1957 Szaleństwa panny Ewy (powieść napisana w 1940); na jej podstawie nakręcono film kinowy i serial telewizyjny

• Ballada o św. Jerzym
• Człowiek znaleziony nocą
• Dusze z papieru
• Dziewięć kochanek kawalera Dorna
• Król Azis
• Moje listy
• Narodziny serca
• O duchach, diabłach i kobietach
• Orlice
• Pieśń o Ojczyźnie
• Radosne i smutne
• Romantyczne i dziwne powieści
• Śmieszni ludzie
• Wycinanki
• Ze środy na piątek
• Żywot Pani
• Fatalna szpilka
• Legenda o św. Jerzym
• Liryki
• Listy zakopiańskie
• Listy ze Lwowa
• O tym, jak krawiec Niteczka został królem
• Poezje
• Poezje wybrane
• Smętne ballady
• Śpiewający diabeł
• Wesoły zwierzyniec
• Drugie wakacje Szatana (zaginiona książka, której wydanie planowano na grudzień 1939 roku[11])

Z Marianem Walentynowiczem:

• 1933 120 przygód Koziołka Matołka (120, bo jest 120 obrazków, a pod każdym czterowierszowa zwrotka ośmiozgłoskowcem)
• 1933 Druga księga przygód Koziołka Matołka
• 1934 Trzecia księga przygód Koziołka Matołka
• 1934 Czwarta księga przygód Koziołka Matołka
• 1935 Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki
• 1936 Fiki-Miki dalsze dzieje, ten kto czyta, ten się śmieje
• 1937 O wawelskim smoku
• 1938 Wanda leży w naszej ziemi
• 1938 Na nic płacze, na nic krzyki, koniec przygód Fiki-Miki
• 1960 Legendy krakowskie (łączne wydanie O wawelskim smoku i Wandzie)
• 1964 Wydanie łączne Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki
• 1969 Wydanie łączne Przygody Koziołka Matołka