Krystyna Skarbek

Krystyna Skarbek (Christine Granville), właśc. Maria Krystyna Skarbek-Giżycka OBE (ur. 1 maja 1908 w Trzepnicy (gmina Łęki Szlacheckie, zm. 15 czerwca 1952 w Londynie) – agentka brytyjskiej tajnej służby Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE).

Młodość

Maria Krystyna Skarbek urodziła się 1 maja 1908 w Trzepnicy (gmina Łęki Szlacheckie jako drugie dziecko ziemianina Jerzego Skarbka oraz Stefanii z d. Goldfeder, pochodzącej z zamożnej rodziny żydowskich bankierów.

Młoda Maria Skarbkówna uprawiała jazdę konną oraz wspinaczkę górską. W 1930 uczestniczyła w konkursie Miss Polonia. W tym samym roku, po śmierci ojca, wraz z rodziną przeniosła się z Trzepnicy pod Piotrkowem Trybunalskim do Warszawy, gdzie w 1933 poślubiła przemysłowca Gustawa Gettlicha. Małżeństwo nie trwało długo – rozpadło się po 6 miesiącach. W listopadzie 1938 wyszła za mąż po raz drugi, za podróżnika i pisarza powieści dla młodzieży, Jerzego Giżyckiego. W 1939 oboje przebywali w Kenii, gdzie Giżycki przybył jako dyplomata, mający pracować w stolicy Abisynii. Na wieść o wybuchu wojny wyjechali do Francji, skąd już sama (była w separacji z mężem) przedostała się do Anglii.

Działalność szpiegowska

W Anglii zgłosiła się do służby w agencji brytyjskiego wywiadu SOE, powołanej przez Winstona Churchilla do dywersji na niemieckich tyłach. Przyjęła pseudonim Christine Granville oraz zmieniła rok urodzenia na 1915. Jako agentka została skierowana na Węgry z zadaniem podjęcia pracy konspiracyjnej, którą wykonywała wspólnie z Andrzejem Kowerskim (pseudonim Andrew Kennedy). Z Budapesztu, gdzie pracowała jako dziennikarka, trzykrotnie odbyła podróż do okupowanej Polski konspiracyjnym szlakiem przez Słowację jako kurierka tatrzańska. Ponadto oboje zajmowali się m.in. organizowaniem ucieczek internowanych w węgierskich obozach Polaków do dalszej służby w polskich siłach zbrojnych na Zachodzie. Zbierali również informacje wywiadowcze, które m.in. (według źródeł brytyjskich) pomogły Churchillowi w uściśleniu przewidywanego terminu niemieckiej inwazji na ZSRR, aczkolwiek Brytyjczycy posiadali informacje z innych źródeł, przede wszystkim z "Ultry", co ujawniono wiele lat po wojnie. W czerwcu 1940 Krystynie udało się odwiedzić w Warszawie matkę, ale nie udało się skłonić jej do ucieczki z okupowanej Polski. Stefania Skarbek została aresztowana i zamordowana przez Niemców, na Pawiaku (więzienie), w styczniu 1942.

W kolejnych latach Krystyna Skarbek-Giżycka i Andrzej Kowerski powrócili do Wielkiej Brytanii, gdzie otrzymali status agentów SOE pod dowództwem brytyjskiego oficera Francisa Cammaertsa. Gdy Adolf Hitler zaatakował Bałkany w 1941, przeniesieni zostali na Bliski Wschód, gdzie przez półtora roku pracowali dla Brytyjczyków w Kairze.

Sir Douglas Dodds-Parker, brytyjski oficer Special Operations Executive zaplanował na jej wniosek kolejną misję w okupowanej Francji. W lipcu 1944 jako Pauline Armand pomagała francuskim partyzantom na płaskowyżu Vercors w południowej Francji, gdzie m.in. zorganizowała wykupienie z rąk gestapo kilku aresztowanych szefów siatki sabotażowo-dywersyjnej „Jockey”.

W końcu sierpnia 1944, gdy w Warszawie trwało powstanie, Skarbek-Giżycka dotarła do Londynu. Wielokrotnie składała prośby o przerzut do kraju, które za każdym razem spotykały się z odmową. Pod koniec roku, kiedy do Polski miała udać się brytyjska misja wojskowa, uzyskała zezwolenie, ale w ostatniej chwili Churchill odwołał wszystkie loty do Polski.

Została zdemobilizowana w kwietniu 1945 w Kairze. Ponieważ nie posiadała obywatelstwa brytyjskiego, została potraktowana formalnie, otrzymując odprawę w wysokości 100 funtów.

Po demobilizacji

1 sierpnia 1946 w polskim konsulacie w Berlinie, po siedmiu latach separacji, wzięła rozwód z Jerzym Giżyckim.

W ostatnich latach życia pracowała jako pokojówka w hotelu, telefonistka, sprzedawczyni w londyńskim domu towarowym Harrods, stewardessa na statkach pasażerskich „Rauhine” i „Winchester Castle” na linii Anglia-Związek Południowej Afryki. Choć nie ma na to dowodów, w okresie tym poznała podobno zdemobilizowanego z Navy Intelligence Division (NID) Iana Fleminga, z którym miała mieć trwający blisko rok romans. Istnieją niepotwierdzone pogłoski, że ten prawdopodobnie wzorował się na niej tworząc postać Vesper Lynd do swej pierwszej powieści o Jamesie Bondzie – Casino Royale. Na statku „Rahuine” poznała stewarda, Dennisa Muldowneya, swojego późniejszego mordercę, na drugim – pasażerkę, którą się zajmowała, Madeleine Masson, swą przyszłą biografkę (Christine: A Search for Christine Granville).

15 czerwca 1952 w londyńskim hotelu „Shelbourne” w Kensington, została pchnięta nożem przez Muldowneya, którego oświadczyny wcześniej odrzuciła; tegoż dnia zmarła, a zabójca został ujęty i skazany na śmierć.

Krystyna Skarbek-Giżycka została pochowana na rzymskokatolickim cmentarzu St. Mary w Kensal Green, w południowo-zachodnim Londynie. Otrzymała liczne odznaczenia, m.in. Order of the British Empire, Medal Jerzego oraz Croix de Guerre za zasługi dla wyzwolenia Francji.

Upamiętnienie

10 maja 2013 na londyńskim cmentarzu Kensal Green St. Mary, staraniem Polish Heritage Society, grób Krystyny Skarbek został odrestaurowany i zabezpieczony na przyszłość. W uroczystości ponownego odsłonięcia grobu, w którym pochowany jest również Andrzej Kowerski wzięli udział przedstawiciele wojskowi z Francji, Wielkiej Brytanii oraz dyplomaci, kombatanci, duchowni i wojskowi z Polski. Sprawa Krystyny Skarbek wróciła tego dnia na strony brytyjskich gazet: "The Guardian" oraz "Evening Standard", a główne wydanie wiadomości ITV poświęciło Skarbek kilkuminutowy materiał.