Martin Luther King

Martin Luther King, Jr. (ur. 15 stycznia 1929 w Atlancie, zm. 4 kwietnia 1968 w Memphis) – pastor baptystyczny, działacz na rzecz równouprawnienia, zniesienia dyskryminacji rasowej, laureat pokojowej Nagrody Nobla z roku 1964, Człowiek Roku 1963 według magazynu „Time”. Zamordowany 4 kwietnia 1968 roku przez przeciwników równouprawnienia Afroamerykanów.

Od 1954 był pastorem zboru Baptystów w Montgomery w Alabamie. W 1955 roku obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Bostońskim.

1 grudnia 1955 roku w stolicy stanu Alabama, Montgomery, powracająca z pracy szwaczka Rosa Parks, wbrew prawu, odmówiła przeniesienia się na tylne miejsce w miejskim autobusie. Parks została aresztowana, ale zdarzenie zapoczątkowało wybuch masowych protestów i wielomiesięczny bojkot transportu publicznego. Przez rok (1955-1956) King przewodził bojkotowi autobusów miejskich w celu zniesienia segregacji rasowej. Stosował taktykę biernego oporu.

Wyrósł na największego przywódcę murzyńskiego na Południu. Stosował również taktykę walki o prawa obywatelskie Afroamerykanów polegającej na zajmowaniu przez czarnych studentów miejsc rezerwowanych dla białych w lokalach publicznych (taktyka sit-ins). Poparte to było tzw. rajdami wolności, które polegały na publicznym domaganiu się w miastach Południa zniesienia segregacji rasowej. Używano do tego celu autobusów, którymi poruszali się członkowie Kongresu Równości Rasowej.

Po wystąpieniach w Birmingham w Alabamie w 1963 roku sprowokował zaangażowanie się administracji J.F. Kennedy’ego w obronie praw obywatelskich Murzynów. W tym samym roku poprowadził Marsz na Waszyngton. W roku następnym otrzymał pokojową nagrodę Nobla. W 1966 roku podjął nieudaną próbę likwidacji slumsów w Chicago. Był przeciwnikiem wojny w Wietnamie. Autor m.in. Why We Can’t Wait [Czemu nie możemy czekać] (1964).

Został zastrzelony w Memphis przez J. E. Raya, którego skazano na 99 lat więzienia. Pojawiły się jednak liczne wątpliwości związane z zamachem (błędy policji przy zabezpieczaniu miejsca przestępstwa, niewyraźne ślady Raya na broni, świadkowie twierdzący, że strzelał ktoś inny), co spowodowało powstanie teorii, że zabójstwa dokonała inna osoba, a Ray jest jedynie kozłem ofiarnym lub działał z czyjegoś polecenia (King, jako działacz społeczny, miał wielu wrogów, zarówno wśród polityków, jak i wojskowych, policji oraz służb specjalnych).

Rodzina i pochodzenie

King urodził się w Atlancie, w stanie Georgia, w domu przy alei Auburn 501. Jego rodzicami byli Martin Luther King senior i Alberta Williams King. W 1948 ukończył prywatny college Morehouse, uzyskując licencjat z socjologii. W college’u jego wychowawcą był rektor Benjamin Mays, działacz na rzecz praw obywatelskich. Później King ukończył seminarium teologiczne w Chester w Pensylwanii, zdobywając w 1951 licencjat z teologii.

W 1955 otrzymał tytuł doktora z systematyki teologicznej, którą ukończył na Uniwersytecie Bostońskim.

18 czerwca 1953 poślubił Corettę Scott. Ceremonia ślubna odbyła się w domu panny młodej w Marion w stanie Alabama. Poprowadził ją King Senior. Państwo King mieli czworo dzieci:

• Yolanda Denise (ur. 1955, zm. 2007)
• Martin Luther III (ur. 1957)
• Dexter Scott (ur. 1961)
• Bernice Albertine (ur. 1963)

Coretta Scott King zmarła na raka 30 stycznia 2006 roku.

Działalność na rzecz swobód obywatelskich

W 1954 King został pastorem w kościele baptystów przy Dexter Avenue w Montgomery. Miał wtedy zaledwie 24 lata. Nauki w swoich kazaniach głosił, opierając się na porażkach i sukcesach innych ruchów, walczących o prawa obywatelskie, działających wówczas na południu Stanów Zjednoczonych. Np. 27 listopada 1955 przywołał przemówienie dr T.R.M. Howarda z Mound Bayou w stanie Missisipi, traktującej o niedawnych morderstwach Afroamerykanów – George’a W. Lee i Emmetta Tilla. Howard od 1951 przewodził organizacji Regional Council of Negro Leadership, działającej na rzecz równouprawnienia. Organizowała ona m.in. skuteczny bojkot stacji benzynowych, które odmówiły Afroamerykanom dostępu do toalet.

Po czterech dniach od przemówienia, 1 grudnia, powracająca z pracy szwaczka Rosa Parks, która także była wśród słuchaczy, odmówiła wbrew prawu przeniesienia się na tylne miejsce w autobusie miejskim. Została aresztowana, a zdarzenie zapoczątkowało wybuch masowych protestów i wielomiesięczny bojkot transportu publicznego. Trwał on 382 dni, a przewodził mu King. Z czasem sytuacja stała się tak napięta, że w domu pastora została podłożona bomba.

Protesty polegały na stosowaniu taktyki biernego oporu i walki o prawa obywatelskie Afroamerykanów, polegającej na zajmowaniu przez czarnoskórych studentów miejsc rezerwowanych dla białych w lokalach publicznych (taktyka sit-ins). Poparte to było tzw. rajdami wolności, które polegały na publicznym domaganiu się w miastach Południa zniesienia segregacji rasowej. Używano do tego celu autobusów, którymi poruszali się członkowie Kongresu Równości Rasowej. Podczas trwania tej akcji, King został aresztowany. Zakończyła się ona jednak decyzją Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, delegalizującą segregację rasową w autobusach stanowych.

Po bojkocie autobusów w Montgomery King przyczynił się do powstania w 1957 roku organizacji Southern Christian Leadership Conference (SCLC), której celem była walka o równouprawnienie za pomocą autorytetów moralnych, a nie przemocy. Organizacja była krytykowana przez niektórych czarnoskórych obywateli USA za regułę walki bez przemocy. King kierował nią do samej śmierci.

W SCLC zasada doboru członków wywodziła się z „czarnych społeczności”, powiązanych z kościołem baptystycznym. King był wielkim zwolennikiem filozofii „pokojowego nieposłuszeństwa obywatelskiego”, skutecznie stosowanej w Indiach przez Mahatmę Gandhiego, dlatego stosował ją w protestach, organizowanych przez SCLC. 12 kwietnia 1960 gazeta The Chicago Daily Tribune napisała, że techniki Gandhiego były użyteczne w naprawie praw obywatelskich, wdrażanych wówczas w Alabamie.

W 1961 FBI zaczęło podsłuchiwać Kinga, obawiając się, że do ruchów, broniących praw człowieka będą chcieli przenikać komuniści. Kiedy jednak okazało się, że nie ma na to żadnych dowodów i poszlak, zaprzestano praktyk tego typu, chociaż kilka nieistotnych incydentów bezowocnie próbowano wykorzystać przeciwko Kingowi i zmusić go do rezygnacji z przewodzenia SCLC.

Pacyfista A. J. Muste, dyrektor wykonawczy organizacji Fellowship of Reconciliation (Wspólnota Pojednania), doradzał Kingowi m.in. w sprawach protestów. Kaznodzieja słusznie uznał, że zorganizowany, nie używający przemocy protest przeciwko rasistowskiemu systemowi segregacji, znanemu jako „prawa Jima Crowa”, doprowadzi do szerokich relacji w telewizji i prasie na temat walki o równość dla czarnoskórych i prawa głosu. Tak też się stało, a relacje, pokazujące cierpienie czarnoskórych mieszkańców przyniosły falę sympatii dla demonstrantów wśród opinii publicznej i stało się jednym z najważniejszych zagadnień w amerykańskiej polityce lat sześćdziesiątych.

King organizował i przewodził marszami na rzecz m.in. prawa głosu dla Afrykańczyków, praw czarnoskórych pracowników i zniesienia segregacji rasowej. Większość z nich została włączona do ogółu praw amerykańskich przez dokumenty zwane Civil Rights Act (1964) i Voting Rights Act (1965).

W zasadzie „bez przemocy”, stosowanej z sukcesem w protestach, organizowanych przez Kinga i SCLC, kluczowy był strategiczny dobór konkretnych metod i miejsca demonstracji, gdzie często ogromną przewagę mieli politycy popierający segregację rasową. Konfrontacje z nimi często przybierały gwałtowny przebieg. King wraz z SCLC przyczynił się do kilku nieudanych prób demonstracji w miejscowościach Albany w 1961 i 1962 (gdzie wewnętrzne podziały w społeczności czarnoskórych oraz rozważna i dyskretna reakcja ze strony lokalnych władz udaremniły próby organizatorów), w Birmingham latem 1963 oraz w St. Augustine w 1964. W grudniu 1964 w mieście Selma King z SCLC połączył siły z organizacją Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC, Pokojowy Komitet Koordynacyjny Studentów).

Marsz na Waszyngton

Marsz na Waszyngton (March on Washington for Jobs and Freedom) – demonstracja, podczas której Martin Luther King wygłosił słynne przemówienie znane później pod tytułem Mam marzenie (I Have a Dream).

Marsz był legalny i odbył się 28 sierpnia 1963. W praktyce ograniczył się do terenu Waszyngtonu. Obok Kinga najważniejszymi jego organizatorami byli A. Philip Randolph (który podobne wydarzenie planował już w czasie II wojny światowej) i Bayard Rustin. Wzięło w nim udział kilkaset tysięcy ludzi różnych ras (choć większość stanowili Afroamerykanie), najczęściej liczbę demonstrantów szacuje się na 200-250 tys. Marsz zakończył się pod Pomnikiem Lincolna, gdzie przemawiali zebrani mówcy (w tym King).

Marsz na Waszyngton jest uważany za jedno z przełomowych wydarzeń w walce z segregacją rasową w Stanach Zjednoczonych. Udział w nim wzięli znani aktorzy Charlton Heston, Sidney Poitier czy Marlon Brando, pisarz James Baldwin, przed zgromadzonymi tłumami wystąpili m.in. Joan Baez i Bob Dylan.

Nagrody i wyróżnienia

• Pokojowa Nagroda Nobla (1964)
• American Liberties Medallion (1965)
• Nagroda Margaret Sanger (1966)
• Nagroda Praw Człowieka Marcusa Garvey'a (1968)
• Nagroda Grammy za najlepszy album słowa mówionego „Why I Oppose the War in Vietnam” (1971)
• Prezydencki Medal Wolności (1977)
• Złoty Medal Kongresu (2004)
• Order of the Companions of O. R. Tambo (2004)