Menachem Begin

Menachem Wolfowicz Begin, ur. 16 sierpnia 1913 w Brześciu nad Bugiem jako Mieczysław Biegun, zm. 9 marca 1992 w Tel Awiwie) – lider podziemnej organizacji militarnej Irgun, działacz syjonistyczny, premier Izraela w latach 1977–1983, pierwszy prawicowy szef rządu izraelskiego w historii państwa, laureat Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978 (razem z Mohamedem Anwarem Al-Sadatem).

Urodził się w rodzinie Zeev-Dov i Hassii Biegunów. Jako dziecko należał do organizacji skautowej Ha-Szomer Ha-Cair, natomiast w wieku 16 lat związał się z syjonistycznym, młodzieżowym ruchem narodowo-radykalnym Bejtar. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1935 r. W 1938 został przywódcą Bejtaru w Polsce. Koncentrował się na szkoleniach wojskowych (organizowanych nieoficjalnie przez rząd II RP), przygotowując siły do walki zbrojnej w Palestynie o utworzenie państwa żydowskiego, przeciwko Arabom i Brytyjczykom.

Po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 uciekł do Wilna, które znalazło się w sowieckiej strefie okupacyjnej. W 1940 r. został aresztowany przez NKWD, przetrzymywany w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie i skazany na osiem lat łagru na Syberii. Zwolniony w 1942 r. na mocy układu Sikorski-Majski wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR (Armia Andersa). Jej dowódca, generał Anders, latem 1942 ewakuował polskich żołnierzy z ZSRR do Iranu.

W 1943 r. Begin jako kapral podchorąży Wojska Polskiego przybył z Armią Polską na Wschodzie do Palestyny. W Palestynie kilkuset żydowskich żołnierzy zdezerterowało (za cichym przyzwoleniem polskiego dowództwa) z Armii Polskiej na Wschodzie, by zasilić w przeważającej mierze kadry podziemia wojskowego Hagany. W odróżnieniu od nich Begin przed odejściem z armii Andersa uzyskał zwolnienie z przysięgi wojskowej, a dopiero następnie wstąpił w struktury Irgunu i stanął na ich czele. W walce o państwo żydowskie Begin był zwolennikiem stosowania metod terrorystycznych. 26 lipca 1946 brał udział w przygotowywaniu zamachu na Hotel Króla Dawida w Jerozolimie, w którym zginęło 89 osób (m.in. 41 Arabów, 26 Brytyjczyków, 17 Żydów). 27 kwietnia 1947 na jego rozkaz, w odwecie za wykonanie wyroku śmierci na członkach Ecelu, terroryści powiesili dwóch porwanych żołnierzy brytyjskich, co wywołało antysemickie zamieszki w Wielkiej Brytanii. Radykalna postawa Begina doprowadziła go do konfliktu z większością liderów ruchu syjonistycznego. Jest obarczany odpowiedzialnością za masakrę ludności palestyńskiej w Deir Jassin w dniach 9–11 kwietnia 1948, gdzie zginęło między 107 a 120 Palestyńczyków. Pogłoski dotyczące masakry były jednym z powodów masowego eksodusu Palestyńczyków poza granice Izraela ocenianego na ok. 750 000 uchodźców.

Po powstaniu niepodległego państwa Izrael Begin w 1948 rozpoczął karierę polityczną. Założył partię Herut (Wolność), której został pierwszym przewodniczącym. Begin był charyzmatycznym liderem prawicowej opozycji, często występującym w parlamencie i na publicznych demonstracjach. W latach 50. był przywódcą ruchu sprzeciwiającego się przyjęciu reparacji od Niemiec. Po Kampanii Synajskiej przeciwstawiał się wycofaniu z Półwyspu Synaj.

Później w połączeniu z innymi ugrupowaniami prawicowymi Herut przerodził się w prawicowy blok Likud (Jedność). Z jego ramienia w latach 1977–1983 był premierem Izraela. Zatwierdzenie na premiera nastąpiło 20 czerwca 1977. Jego polityka wewnętrzna charakteryzowała się wspieraniem żydowskiego osadnictwa na terytoriach okupowanych, które zaczęto oficjalnie nazywać Samarią i Judeą i uznawać za prastare dziedzictwo Izraela. Na tych terenach rozpoczęto wielkie prace budowlane – nowe osady, drogi, kanalizacja, systemy nawadniające itp. Jednocześnie prowadzono wielką narodową kampanię na rzecz powrotu Żydów rosyjskich do Ziemi Izraela. Przeprowadzono ewakuację Żydów z Etiopii. Jerozolima została oficjalnie ogłoszona stolicą państwa (30 lipca 1980). W Jerozolimie na terytoriach zajętych w 1967 rozpoczęto budowę dzielnicy rządowej.

Menachem Begin przeszedł do historii jako izraelski polityk, który wspólnie z egipskim prezydentem Anwarem Sadatem negocjował traktat pokojowy izraelsko-egipski w 1979. Obaj przywódcy za doprowadzenie do podpisania porozumienia otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla (16 grudnia 1978). W rezultacie zawartych porozumień, na wiosnę 1982 Begin przeprowadził ewakuację Półwyspu Synaj.

W czerwcu 1981 podjął kontrowersyjną wtedy decyzję o zbombardowaniu i zniszczeniu przez izraelskie lotnictwo wojskowe irackiego ośrodka nuklearnego w Osirak, w pobliżu Bagdadu. Przeciwnikiem bombardowania była m.in. lewicowa opozycja z Szimonem Peresem na czele.

Przez cały okres swoich rządów Begin był zwolennikiem zwalczania OWP. W 1978 izraelska armia przeprowadziła operację "Litani". W 1982 licząc na zniszczenie baz OWP zdecydował się na rozpoczęcie inwazji zbrojnej na Liban, noszącej nazwę Operacja Pokój dla Galilei. Podczas tych działań usunięto bazy OWP z Libanu. W miarę narastania strat izraelskich oraz pod wpływem wydarzeń w obozach Sabra i Szatila, za które obarczono odpowiedzialnością Begina, coraz większe znaczenie miały protesty społeczeństwa izraelskiego przeciwko rządowi.

15 września 1983 Menachem Begin na własne życzenie ustąpił z urzędu premiera i wycofał się z życia politycznego. Wolny czas wykorzystał na napisanie wielu publikacji dotyczących współczesnej historii Izraela oraz wspomnień z ZSRR (m.in. wydany w Polsce "Czas białych nocy"). Zmarł 9 marca 1992 w Tel Awiwie.

Żonaty z Alizą Arnold. Miał z nią syna i dwie córki.