Mieszko II Lambert

Mieszko II Lambert (ur. 990, zm. 10 lub 11 maja 1034) – król Polski w latach 1025–1031, książę Polski 1032–1034 z dynastii Piastów, drugi syn Bolesława I Chrobrego, a pierwszy z małżeństwa z Emnildą, księżniczką słowiańską. Przejął władzę po śmierci ojca i prawdopodobnie wypędził z kraju swoich dwóch braci. Zorganizował dwa niszczycielskie najazdy na Saksonię w 1028 i 1030. Następnie prowadził wojny obronne przeciw Niemcom, Czechom i książętom Rusi Kijowskiej. Opuścił kraj w 1031 w wyniku kolejnej wyprawy Konrada II na ziemie polskie, oraz po ataku książąt ruskich Jarosława Mądrego i Mścisława, którzy pomogli na polskim tronie osadzić jego brata Bezpryma. Następnie uszedł do Czech, gdzie został uwięziony przez księcia Udalryka. Odzyskał władzę w 1032 jako książę jednej z trzech dzielnic. Zjednoczył państwo, ale nie udało mu się odtworzyć stabilnych struktur władzy. Za jego czasów od Polski odpadły nabytki terytorialne Bolesława Chrobrego: Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, Morawy i Słowacja.

Młodość

Mieszko II już za życia ojca był aktywny politycznie, co pozwala twierdzić, że Bolesław Chrobry wyznaczył go na swojego następcę. Uczestniczył przede wszystkim w polityce niemieckiej, zarówno jako przedstawiciel Chrobrego, poseł, jak i dowódca wojsk.

W 1013 najprawdopodobniej wraz z ojcem przybył do Merseburga i był obecny podczas zawierania porozumienia między Bolesławem Chrobrym a Henrykiem II, na mocy którego Bolesław uzyskał Milsko i Łużyce w lenno, a w zamian zobowiązał się do posiłkowania Henrykowi II podczas wyprawy do Italii.

Pozycję młodego księcia na dworze, zarówno polskim, jak i cesarskim, dobitnie zwiększyło zawarte w 1013 małżeństwo z Rychezą, córką palatyna reńskiego Ezzona, szwagra Ottona III. Zgodnie z zapiskami z klasztoru Brauweiler późniejszy „król polski Mieszko, wysławszy dziewosłębów z najróżnorodniejszymi darami, jak przystało na osobę królewską, za pośrednictwem wspomnianego władcy [króla Niemiec] do jego pierworodnej córki, prosił o rękę Rychezy”. Ezzo miał status równy księciu terytorialnemu oraz duże wpływy jako przywódca lotaryńskiej opozycji przeciw Henrykowi II. Poprzez małżeństwo Mieszka z jego córką dynastia piastowska weszła w krąg rodziny cesarskiej i zyskała pozycję równą, jeśli nie wyższą, od pierwszych rodów Rzeszy. Prawdopodobnie po ślubie zgodnie z panującymi zwyczajami ojciec wydzielił Mieszkowi osobną dzielnicę. Przyjmuje się, że była to ziemia krakowska z Wawelem stanowiącym rezydencję młodego księcia.

W 1014 Mieszko został wysłany przez ojca do Czech w roli emisariusza. Miał przekonać księcia Udalryka do sojuszu przeciw Henrykowi II. Misja zakończyła się niepowodzeniem, a Udalryk uwięził Mieszka. Został on uwolniony dopiero po interwencji cesarza, który pomimo zdrady Chrobrego lojalnie wypełniał obowiązki seniora i ujął się za swoim wasalem. W efekcie Mieszko trafił na dwór cesarski w Merseburgu, stając się zakładnikiem władcy niemieckiego. Prawdopodobnie Henryk chciał w ten sposób wymusić na Bolesławie Chrobrym przybycie do Merseburga i wyjaśnienie antycesarskich działań. Plan ten nie powiódł się, ponieważ pod naciskiem spokrewnionych z Mieszkiem możnowładców saskich cesarz zgodził się na powrót Mieszka do Polski.

Rok później Mieszko stanął na czele wojsk polskich w kolejnej wojnie z Henrykiem II. Przebieg kampanii nie był korzystny dla cesarza. Jego armia potrzebowała ponad miesiąca, by osiągnąć linię Odry, następnie napotkała silny opór wojsk Chrobrego pod dowództwem Mieszka. Henryk wysłał do księcia posłów, starając się skłonić go do zawarcia separatystycznego pokoju. Mieszko odmówił, a sam cesarz nie zdołał rozbić jego oddziałów i rozpoczął odwrót przez kraj Dziadoszan. Książę polski ruszył w pogoń za nim, zadając armii niemieckiej duże straty. Po dotarciu do Miśni bezskutecznie próbował oblegać gród swojego szwagra, margrabiego Hermana. Walki ustały jesienią i zostały wznowione dopiero w 1017 po fiasku rozmów pokojowych. Siły cesarskie sforsowały Odrę koło Krosna Odrzańskiego i omijając główne grody ruszyły w stronę Niemczy. W tym samym czasie Mieszko na czele 10 secin (legii) jazdy przeprowadził z Moraw atak na sprzymierzone z Henrykiem Czechy. Dywersyjne działanie odniosło skutek i cesarz zrezygnował z frontalnego ataku. Rozpoczął zamiast tego nieudane oblężenie Niemczy. Rok później zawarto korzystny dla Polski pokój w Budziszynie.

Ze względu na śmierć Thietmara, głównego kronikarza tego okresu, nie ma niemal żadnych informacji na temat Mieszka od roku 1018 do 1025. Jedynie Gall Anonim wspomina o młodym księciu przy okazji opisu wyprawy jego ojca na Ruś w 1018: „ze względu na to, że (...) syna swego Mieszka jeszcze nie uważał za zdolnego do sprawowania rządów, ustanowił tam panem w swoim zastępstwie pewnego Rusina ze swego rodu”. Wypowiedź ta była zapewne efektem niewiedzy kronikarza, ponieważ w 1018 Mieszko II miał 28 lat i był już prawdopodobnie w pełni zdolny do sprawowania władzy. Zarazem osadzenie na tronie Świętopełka w żadnym razie nie było wyborem wynikającym z braku kandydata, ale raczej jednym z głównych celów wyprawy.[potrzebne źródło]

Panowanie Mieszka II

Koronacja i dziedzictwo

Tuż po śmierci ojca Mieszko został koronowany na króla Polski 25 grudnia 1025 przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Hipolita w katedrze gnieźnieńskiej. Zdaniem kronikarzy niemieckich uczynił to samowolnie, co w ówczesnej sytuacji politycznej mogło być poniekąd prawdą. Po ojcu Mieszko II odziedziczył rozległe terytorium, składające się nie tylko z większości ziem państwa gnieźnieńskiego Mieszka I (bez Pomorza Zachodniego), ale również Milska, Łużyc, Moraw i Grodów Czerwieńskich. Był ważnym środkowoeuropejskim władcą i posiadał rozległe koligacje w Rzeszy, co dobrze wróżyło jego rozpoczynającym się rządom.

Nie wiadomo jak, po przejęciu władzy, potraktował Mieszko swoich dwóch braci: Bezpryma i Ottona. Zapiski kronikarskie pozwalają przypuszczać, że zostali oni wypędzeni lub zmuszeni do ucieczki z kraju. Otto został ponoć wygnany, ponieważ sprzyjał cesarzowi Konradowi II. Inne źródła wspominają o Bezprymie mającym jakoby przebywać na Rusi.

Wsparcie opozycji niemieckiej

W 1026 król niemiecki Konrad II udał się do Italii na cesarską koronację. Jego nieobecność zwiększyła aktywność opozycji skupionej wokół księcia szwabskiego Ernesta II i Fryderyka II lotaryńskiego. Przeciwnicy Konrada postanowili zdobyć przychylność posiadającego znaczną pozycję Mieszka II. Śladem tych starań była księga modlitewna przysłana Mieszkowi około 1027 przez Matyldę szwabską (żonę Fryderyka II z Lotaryngii, córkę Hermanna II, księcia Szwabii z bocznej linii dynastii Konradynów). Tzw. Kodeks Matyldy zawierał m.in. całostronicową miniaturę przedstawiającą księżnę wręczającą księgę siedzącemu na krześle tronowym królowi. Do daru dołączono list dedykacyjny zawierający wiele cennych, choć zapewne przesadzonych informacji na temat władcy Polski. Matylda nazwała go wybitnym królem, poświęconym wzorem ojca szerzeniu chrześcijaństwa. Chwaliła zasługi Mieszka w budowaniu nowych kościołów, jak również znajomość łaciny i niezwykle rzadkiej w tych czasach greki. W księdze tej znalazł się najwcześniejszy zapis nutowy na ziemiach polskich: neumy na marginesie sekwencji Ad celebres rex cęlice. Wszystko wskazuje na to, że dar wywołał spodziewany efekt, a Mieszko obiecał podjąć działania zbrojne. Wyprawę wojenną mającą wspomóc opozycję zaczęto przygotowywać jesienią 1027. W połowie tego samego roku Konrad II powrócił do kraju i podjął walkę z rebeliantami. Pokonał, a następnie uwięził i pozbawił władztwa Ernesta szwabskiego. Dopiero wtedy, gdy w Niemczech walki już dogasały, z wyprawą ruszył Mieszko II. W 1028 polskie wojska dokonały łupieżczego najazdu na Saksonię i uprowadziły licznych jeńców. Zniszczenia miały być tak wielkie, że według saskich źródeł „po przejściu wojsk Mieszka trawa nie chciała rosnąć”. Samego króla Polski oskarżano o wiarołomstwo, zarazem przypominając, że uzurpował on sobie prawo do królewskiej korony. Najazd dotyczyć musiał także ziem plemienia Wieletów. W październiku 1028 na zjazd państwowy w Pöhlde przybyło ich poselstwo, prosząc cesarza o obronę przed atakami Mieszka II i obiecując wsparcie w walce z władcą Polski.

Wyprawy odwetowe

Zorganizowany zbyt późno najazd nie wpłynął na szanse rebeliantów, wywołał natomiast odwetową wyprawę cesarza. Wojska Konrada jesienią 1029 uderzyły na Łużyce, przystępując do bezskutecznego oblężenia Budziszyna. Niemcy nie otrzymali obiecanego wsparcia Wieletów, a wyprawa zakończyła się niepowodzeniem, ponieważ zagrożony przez Węgrów władca Niemiec zmuszony został do odwrotu.

W 1030 Mieszko zabezpieczony sojuszem z Węgrami raz jeszcze najechał Saksonię. Tymczasem jego południowy sprzymierzeniec zaatakował Bawarię, przejściowo zajmując Wiedeń.

W odpowiedzi cesarz zorganizował kolejną wyprawę przeciw królowi Polski, tym razem organizując szerszą koalicję antymieszkowską. Już w 1030 do ofensywy przeszedł książę Rusi Kijowskiej Jarosław Mądry. Uderzył on na Ruś Czerwoną, zajmując przygraniczny gród Bełz.

Prawdopodobnie w 1031 syn władcy Czech Udalryka, Brzetysław zaatakował i zdobył Morawy (w literaturze pojawiają się mniej popularne daty odpadnięcia Moraw: 1017, 1020, 1021, 1029 i 1030). Warto jednak zauważyć, że czeska historiografia opowiada się za okresem panowania Bolesława Chrobrego i datuje utratę Moraw przez Polskę na lata 1018–1020.

Sam cesarz w 1031 zawarł pokój ze sprzymierzonymi z Mieszkiem II Węgrami. Prawdopodobnie rządzący w tym kraju Stefan I zajął w zamian Słowację. Konrad nie musiał już obawiać się ataku z południa i jesienią 1031 ruszył z ofensywą na Łużyce i Milsko. Ofensywa zakończyła się sukcesem, a Mieszko zrzekł się obydwu ziem. W efekcie od Polski odpadły zdobycze Bolesława Chrobrego, o które prowadził wieloletnie wojny z Henrykiem II.

Sytuacja w kraju

Historycy przypuszczają, że przyczyną szybkiej kapitulacji Mieszka II była zła sytuacja wewnętrzna w kraju. Odziedziczony po Bolesławie Chrobrym system monarchii wojennej wymagał do funkcjonowania prowadzenia zwycięskich i przynoszących liczne łupy wojen. W przeciwnym razie koszty utrzymywania rozbudowanej drużyny książęcej spadały na ludność państwa. Tymczasem od najazdu na Saksonię Mieszko jedynie bronił swojego terytorium. Co więcej przegrane wojny osłabiały pozycję księcia, co uaktywniło opozycję wśród grup społecznych, którym wcześniejsze wojny nie przyniosły korzyści. Dodatkowym problemem był kryzys dynastyczny. Dwaj prawdopodobnie wypędzeni bracia Mieszka II podjęli próby odzyskania władzy przy pomocy obcych sił.

Atak Jarosława Mądrego i utrata władzy

Prawdopodobnie problemy brata jako pierwszy wykorzystał Bezprym, który przypuszczalnie przy wsparciu Ottona zdobył wsparcie książąt ruskich w dążeniu do przejęcia władzy. Kiedy Mieszko zajęty był obroną Łużyc przed wojskami Konrada II, ze wschodu ruszyła wyprawa Jarosława Mądrego i Mścisława. W 1031 ponownie najechali oni i przyłączyli do swojego kraju Grody Czerwieńskie, a następnie osadzili Bezpryma na tronie. Mieszko zmuszony został do ucieczki z kraju. Nie mógł zbiec na Węgry, ponieważ drogę zagradzały mu oddziały ruskie, a król Stefan nie był mu przychylny. Tym bardziej wykluczona była ucieczka do najechanej kilka lat wcześniej Saksonii. Pozbawiony alternatyw Mieszko wyruszył do Czech. Książę Uldaryk po raz kolejny uwięził Mieszka, ten jednak nie mógł tym razem liczyć na wsparcie cesarza. Został nie tylko pojmany, ale również wykastrowany, co miało być karą za oślepienie przez Bolesława Chrobrego księcia czeskiego Bolesława III Rudego. Gall Anonim następująco przedstawił to wydarzenie w swojej kronice: „Opowiadają też, że Czesi schwytali [go] zdradziecko na wiecu i rzemieniami skrępowali mu genitalia tak, że nie mógł już płodzić [potomstwa], za to, że król Bolesław, jego ojciec, podobną im wyrządził krzywdę, oślepiwszy ich księcia, a swego wuja. Mieszko tedy powrócił wprawdzie z niewoli, lecz żony więcej nie zaznał”.

Rządy Bezpryma i odzyskanie tronu

Nowy książę Bezprym rozpoczął prawdopodobnie krwawe prześladowania możnowładztwa wiernego Mieszkowi II. W czasie gdy sprawował władzę, doszło też do buntów ludności znanych pod nazwą reakcji pogańskiej. Rozkładowi uległy struktury władzy, upadł autorytet księcia, a sam Bezprym odesłał cesarzowi polskie insygnia koronacyjne. Jak podaje Rocznik hildesheimski został zamordowany „przez swoich” w rok po przejęciu władzy (1032). Inspiratorami morderstwa mieli być jego bracia.

Po śmierci Bezpryma tron Polski pozostał nieobsadzony. Mieszko przebywał w niewoli czeskiej, natomiast Otto prawdopodobnie w Niemczech. Źródła niemieckie podają, że Konrad zorganizował wyprawę zbrojną do Polski. Nieznany jest jej przebieg i efekty, wiadomo natomiast, że Uldaryk uwolnił Mieszka, który zapewne powrócił do kraju. Reagując na odzyskanie władzy przez swojego niedawnego przeciwnika, cesarz natychmiast udał się do Merseburga i rozpoczął przygotowania do wyprawy przeciw Polsce. Mieszko nie był przygotowany do konfrontacji, użył więc swoich wpływów na dworze niemieckim celem dyplomatycznego rozwiązania konfliktu.

W 1032 w Merseburgu doszło do spotkania Konrada II z żyjącymi spadkobiercami rodu Piastów. Pozbawiony alternatywy Mieszko zrzekł się korony i zgodził na podział kraju między trzech ubiegających się o tron pretendentów: siebie, Ottona i Dytryka, który był synem jednego z braci Bolesława Chrobrego. Roczniki hildesheimskie następująco opisują to wydarzenie:

Tenże [Mieszko] rozumiejąc powody swej niestosownej zuchwałości, z jaką w latach poprzednich występował (...) wyprawił swoich posłów do cesarza i prosił o wyznaczenie czasu celem stawienia się i dania godnego zadośćuczynienia. I potem za zgodą cesarza w dniu 7 lipca przybył do Marseburga i sam poddał się władzy cesarskiej, zapomniawszy mianowicie korony i całego wystroju królewskiego. Którego cesarz łaskawiej niż ów sam przyjąwszy, przydzielił jemu i jego bratankowi, niejakiemu Thiedrykowi, królestwo tj. państwo, jakie sam przedtem posiadał

Inny niemiecki kronikarz, Wipo wspomniał o podziale kraju na trzy części. Trzecią miał otrzymać brat Mieszka, Otto, z którym ten prawdopodobnie wspólnie zorganizował zabójstwo Bezpryma. Przypuszcza się, że do podziału państwa między Mieszka i Ottona doszło pokojowo, jeszcze przed zjazdem w Merseburgu.

Mieszko otrzymał prawdopodobnie Małopolskę i Mazowsze, Otto Śląsk, natomiast Dytryk Wielkopolskę. Inna propozycja podziału zakłada, że Mieszkowi przypadła stołeczna Wielkopolska, a pozostałe dzielnice przejęli Otto i Dytryk.

Jakkolwiek dokładnie przebiegał, podział państwa nie utrzymał się długo. Kiedy w 1033 zmarł książę Otto, Mieszko przejął jego dzielnicę. Następnie wypędził Dytryka (o ile ten w ogóle dotarł do Polski) i tym samym zjednoczył państwo.

Mieszko odzyskał pełnię władzy, ale nadal zmuszony był do walki z reakcją pogańską i społeczną, a odbudowa struktur państwa przebiegała bardzo opornie. Warto podkreślić, że w Polsce nie przyjęto do wiadomości zrzeczenia się korony i po 1032 polskie roczniki wciąż nazywały go królem.

Śmierć

Mieszko zmarł nagle 10 lub 11 maja 1034, pozostawiając państwo osłabione i znacznie okrojone terytorialnie względem początku panowania. Prawdopodobnie wkrótce od kraju odpadło Mazowsze rządzone przez byłego cześnika Miecława.

Mieszko II zmarł śmiercią naturalną, co stwierdzają jednoznacznie polskie roczniki. Informacja, że został zamordowany przez swojego miecznika, pochodząca z kroniki Gotfryda z Viterbo, odnosi się do Bezpryma. Pochowany został w katedrze w Poznaniu.

Sytuację w kraju po śmierci księcia w krótkich słowach opisał wspomniany już Wipo:

Mieszko, książę Polski, zszedł przedwczesną śmiercią, a wiara chrześcijańska tam przez jego poprzedników zaczęta i przez niego lepiej umocniona, upadła niestety, w sposób godny płaczu.

Ze względu na ubóstwo źródeł pisanych z tego okresu niejasna jest kwestia Bolesława Zapomnianego, starszego syna Mieszka II, który miał panować w latach 1034–1038, a którego istnienie jest kwestią dyskusyjną.

Argumenty dyskusji pomiędzy historykami co do faktyczności istnienia księcia Bolesława opisane zostały w jego biogramie.