Pieter Menten

Pieter Nicolaas Menten znany również jako Johann Peter Menten, Peter Nicolaus Menten (ur. 26 maja 1899 w Rotterdamie, zm. 14 listopada 1987 w Loosdrecht w Holandii) – holenderski przedsiębiorca i kolekcjoner dzieł sztuki. Zbrodniarz wojenny, jako sprawca morderstw na Żydach i grabieży dokonanych w lecie 1941 na inteligencji polskiej. Był szóstym na liście najbogatszych Holendrów, majątek swój zgromadził dzięki grabieży wojennej głównie z terenu Polski.

W wyniku afery upadłościowej mającej miejsce w Gdańsku był poszukiwany przez policję, schronił się we Lwowie gdzie został w 1924 aresztowany. Po zwolnieniu osiadł we Lwowie i trudnił się handlem, szczególnie obracając się w kręgu handlarzy antykami. Kupił w Polsce majątek ziemski zlokalizowany we wsi Sopot koło Stryja. Wyrobił sobie tutaj renomę cwaniaka i oszusta, jednak mimo tego posiadał we Lwowie szerokie kontakty wśród ważnych osób w mieście. Bardzo dobrze był obeznany ze zbiorami sztuki wielu lwowskich kolekcjonerów, w tym hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego, prof. Tadeusza Ostrowskiego, prof. Jana Greka, czy premiera Kazimierza Bartla. Podawał się za konsula holenderskiego, mimo że faktycznie konsulem był jego brat Dirk Menten. W krótkim czasie opanował język polski i ukraiński, a polskie służby specjalne podejrzewały go o szpiegostwo.

Po sowieckiej agresji na Polskę przeniósł się w grudniu do Krakowa, a następnie powrócił na krótko do Holandii. Po powrocie w 1940 roku podjął z własnej inicjatywy współpracę z nazistami, oferując im swoje usługi. Był właścicielem łuszczarni ryżu Oryza w Krakowie-Bieżanowie, handlował dziełami sztuki oraz sprawował funkcję treuhandera (powiernika), komisarycznego zarządcy antykwariatów pożydowskich w Krakowie. W Krakowie mieszkał przy ul. Grottgera 12. W lecie 1941, podczas zajęcia przez Niemców Lwowa, był tłumaczem w Einsatzkommando dowodzonego przez Schöngartha. Jest współodpowiedzialny za rabunku dzieł sztuki z mieszkań zamordowanych profesorów lwowskich oraz wywóz z Polski (Generalnego Gubernatorstwa) w 1943 do Holandii trzech wagonów dzieł sztuki, w tym zbiorów prof. Tadeusza Ostrowskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej Menten został już 16 maja 1945 aresztowany przez władze holenderskie, ale niemal natychmiast wypuszczono go ponownie na wolność z powodu braku wystarczających dowodów winy. 12 października 1950 strona Polska wystąpiła o ekstradycję Mentena, ale nie zgodziły się na to władze holenderskie. Milczały one również, gdy wskazywano na protokoły z mordu Żydów lwowskich, w co Menten także był zamieszany. Bezczynność władz holenderskich została przerwana dopiero w 1976 gdy telewizja publiczna wyemitowała film dokumentalny, w którym świadkowie obciążali go jednoznacznie odpowiedzialnością. Po wydaniu nakazu aresztowania i zatrzymaniu Mententa w szwajcarskim hotelu gdzie się ukrywał, postawiono mu zarzuty. Jesienią 1977 rozpoczął się proces zakończony uniewinnieniem od zarzutu mordu Żydów w Uryczu, ale skazaniem na 15 lat więzienia za mord Żydów w Podhorcach koło Lwowa. Akt oskarżenia nie zawierał najmniejszej wzmianki o udziale w mordzie polskich profesorów ze Lwowa. Pieter Menten karę odbył tylko w wymiarze 8 lat pozbawienia wolności, został zwolniony w 1985, dwa lata później zmarł. Ogromny majątek zgromadzony przez Mententa za życia (w tym niespieniężone dzieła sztuki), nie został nigdy rewindykowany i zwrócony rodzinom pomordowanych.