Stanisław Barańczak

Stanisław Barańczak (ur. 13 listopada 1946 w Poznaniu, zm. 26 grudnia 2014 w Newtonville) – polski poeta, krytyk literacki, tłumacz poezji, jeden z najważniejszych twórców Nowej Fali, działacz Komitetu Obrony Robotników. Używał pseudonimów (m.in.) Barbara Stawiczak oraz Szczęsny Dzierżankiewicz i Feliks Trzymałko. Brat pisarki Małgorzaty Musierowicz.

Absolwent I LO w Poznaniu. Ukończył filologię polską na UAM. Debiutował w 1968 tomem poezji Korekta twarzy. W latach 1967–1971 członek redakcji miesięcznika „Nurt”. W latach 1967–1969 należał do PZPR. W 1973 uzyskał doktorat za rozprawę o twórczości Mirona Białoszewskiego. Pracownik naukowy UAM, w 1977 za działalność w KOR usunięty z uczelni.

Sygnatariusz Listu 59 (1975) oraz członek-założyciel Komitetu Obrony Robotników. Był jednym z członków zespołu redakcyjnego „Zapisu”. W lutym 1977 w sfingowanym procesie został skazany za przekupstwo na rok więzienia w zawieszeniu. Uczestniczył w głodówce w kościele św. Marcina w Warszawie, która była apelem o uwolnienie wszystkich ofiar wypadków czerwcowych i tych, którzy stanęli w ich obronie. Wykładał na Uniwersytecie Latającym w Poznaniu i Krakowie oraz podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych (1978).

W 1980 aktywnie działał w wielkopolskiej „Solidarności” i wrócił na Uniwersytet Adama Mickiewicza. Otrzymał ofertę pracy w Stanach i opuścił kraj. Od 1981 był wykładowcą na Uniwersytecie Harvarda w USA. Od 1983 członek zespołu redakcyjnego czasopisma „Zeszyty Literackie” (Paryż). W latach 1986–1990 był też redaktorem naczelnym „The Polish Review”. Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1986).

W listopadzie 2006 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Honorowy Obywatel Miasta Poznania. Doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego i Jagiellońskiego.

Cierpiał na chorobę Parkinsona. Zmarł 26 grudnia 2014.

Pochowany w Bostonie na cmentarzu Mount Auburn.

Twórczość

Eseje i tomy poetyckie

• 1968: Korekta twarzy
• 1970: Jednym tchem
• 1971: Nieufni i zadufani. Romantyzm i klasycyzm w młodej poezji lat sześćdziesiątych
• 1972: Dziennik poranny. Wiersze 1967-1971
• 1973: Ironia i harmonia. Szkice o najnowszej literaturze polskiej
• 1974: Język poetycki Mirona Białoszewskiego
• 1977: Ja wiem, że to niesłuszne. Wiersze z lat 1975-1976
• 1978: Sztuczne oddychanie
• 1979: Etyka i poetyka. Szkice
• 1980: Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych
• 1980: Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu
• 1981: Wiersze prawie zebrane
• 1981: Książki najgorsze
• 1981: Dziennik poranny. Poezje 1967-1981
• 1981: Bo tylko ten świat bólu...
• 1983: Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazje w masowej kulturze literackiej PRL
• 1984: Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta
• 1986: Atlantyda i inne wiersze z lat 1981-1985
• 1988: Przed i po. Szkice o poezji krajowej przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych
• 1988: Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986-1988
• 1990: Tablica z Macondo, albo osiemnaście prób wytłumaczenia sobie i innym po co i dlaczego się pisze
• 1991: Biografioły
• 1991: 159 wierszy. 1968-1988
• 1994: Podróż zimowa
• 1995: Pegaz zdębiał
• 1996: Poezja i duch Uogólnienia. Wybór esejów 1970-1995
• 1998: Geografioły
• 1998: Chirurgiczna precyzja

Tłumaczenia

• E.E. Cummings
  • 150 wierszy (1983)
• William Szekspir
  • Hamlet (1990)
  • Romeo i Julia (1990)
  • Jak wam się podoba (1990)
  • Król Lear (1991)
  • Burza (1991)
  • Kupiec wenecki (1991)
  • Sen nocy letniej (1991)
  • Zimowa opowieść (1991)
  • Makbet (1992)
  • Dwaj panowie z Werony (1992)
  • Poskromienie złośnicy (1992)
  • Otello (1993)
  • Juliusz Cezar (1993)
  • Komedia omyłek (1994)
  • Stracone zachody miłości (1994)
  • Wieczór Trzech Króli (1994)
  • Wiele hałasu o nic (1994)
  • Koriolan (1995)
  • Król Ryszard III (1996)
  • Tymon Ateńczyk (1996)
  • Wesołe kumoszki z Windsoru (1998)
  • Król Henryk IV część 1 (1998)
  • Król Henryk IV część 2 (1998)
  • Król Henryk V (1999)
  • Wszystko dobre, co się dobrze kończy (2001)
• Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia (PIW 1991)
• Elizabeth Bishop, 33 wiersze (1995)
• Emily Dickinson
  • 100 wierszy
  • Drugie 100 wierszy (1995)
• Wystan Hugh Auden,
  • 44 wiersze (1994)
  • Morze i zwierciadło. Komentarz do "Burzy" Szekspira (Kraków 2003, Wydawnictwo a5)
• Seamus Heaney,
  • 44 wiersze (1994)
  • Ciągnąc dalej. Nowe wiersze 1991-1996 (1996)
  • Światło elektryczne (Kraków 2003, Wydawnictwo Znak)
• Thomas Hardy, 55 wierszy (1993)
• Gerard Manley Hopkins, 33 wiersze.
• Wybór poezji, wyboru dokonał, przełożył i wstępem opatrzył S. Barańczak, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1981, wyd. I, ss. 108
• Miłość jest wszystkim, co istnieje: 300 najsławniejszych angielskich i amerykańskich wierszy miłosnych: Antologia (Kraków 1992, Wydawnictwo ZNAK)
• Ursula K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu (Wydawnictwo Literackie 1983)
• Thomas Stearns Eliot, Koty (1995)
• Josif Brodski, Znak Wodny (1993)
• Charles Simic, Madonny z dorysowaną szpicbródką oraz inne wiersze, prozy poetyckie i eseje (1992)
• Thomas Campion, 33 pieśni (1995)
• Andrew Marvell, 24 wiersze (1993)
• John Keats, 33 wiersze (1997)
• Robert Herrick, 77 wierszy (1992)
• Robert Frost, 55 wierszy (1992)
• George Herbert, 66 wierszy (1997)
• Edward Lear, 44 opowiastki (1998)
• Philip Larkin, 44 wiersze (1991)
• John Donne, 77 wierszy (1997)
• Paul Celan, Utwory wybrane (1998)
• Władimir Bukowski, I powraca wiatr ... (1999)
• Aleksandr Galicz, Pytajcie, synkowie. Wiersze i piosenki (1995)
• James Merrill, Wybór poezji (1990)
• Natalia Gorbaniewska, Drewniany anioł. Wiersze
• Edward Lear, Lewis Carroll, W. S. Gilbert, A. E. Housman, Hilaire Belloc, 44 opowiastki wierszem (Wydawnictwo Znak 1998)
• Henry Vaughan, 33 wiersze (Wydawnictwo Znak 2000)
• Z Tobą więc ze Wszystkim: 222 arcydzieła angielskiej i amerykańskiej liryki religijnej (Wydawnictwo Znak 1992)
• Ocalone w tłumaczeniu: szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów (Wydawnictwo a5 Kraków 2004)
• Fioletowa krowa: antologia angielskiej i amerykańskiej poezji niepoważnej (Wydawnictwo a5 Kraków 2007)
• Ogden Nash, W świecie mułów nie ma regułów (Media Rodzina 2007)
• Peter Barnes, Czerwone nosy (w: Dialog, rocznik 1993, nr 1-2, s. 35-101)

• na język niemiecki w antologiach:
  • Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts, Zürich: Ammann, 1997
  • Polnische Lyrik aus 100 Jahren, Gifkendorf: Merlin, 1997
• na język angielski
  • The Weight of the Body: Selected Poems, Chicago: Another Chicago Press / TriQuarterly, 1989
  • A Fugitive from Utopia: The Poetry of Zbignew Herbert, Harvard University Press, 1987

Nagrody i odznaczenia

• 1972: nagroda Pióra za poezje
• 1972: Nagroda Fundacji im. Kościelskich
• 1974: Medal Młodej Sztuki
• 1980: nagroda im. Jurzykowskiego
• 1990: nagroda PEN Clubu za przekłady
• 1991: nagroda miasta Poznania
• 1994: Gigant według poznańskiego oddziału Gazety Wyborczej
• 1995: doktorat honoris causa Uniwersytetu Śląskiego (5 czerwca)
• 1996: Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego
• 1996: amerykańska nagroda za przekład tomiku Wisławy Szymborskiej Widok z ziarnkiem piasku (ang. View with a Grain of Sand) wykonany wspólnie z Clare Cavanagh
• 1999: Nagroda Literacka Nike za tom poetycki Chirurgiczna precyzja
• 2006: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 2006: doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
• 2009: Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius za całokształt twórczości
• 2012: Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie literatury