Stefan Wiechecki

Stefan Wiechecki pseud. "Wiech" (ur. 10 sierpnia 1896 w Warszawie, zm. 26 lipca 1979 w Warszawie) – polski prozaik, satyryk, publicysta i dziennikarz.

Autor uznawany jest za uosobienie warszawskości z uwagi na swoją twórczość pisaną stylem gwarowym, nazwanym Wiechem. Najbardziej znane są jego felietony, z którymi jego postać jest kojarzona. Nazywany "Homerem warszawskiej ulicy".

Stefan Wiechecki urodził się 10 sierpnia 1896 w Warszawie na Woli jako jeden spośród dziesięciorga rodzeństwa, naprzeciwko kościoła, gdzie zginął w Powstaniu Listopadowym gen. Józef Sowiński. Ojcem pisarza był Teodor Wiechecki, właściciel sklepu wędliniarskiego przy ul. Marszałkowskiej.

Po zdaniu w 1916 roku matury w elitarnym, jedynym wówczas polskojęzycznym gimnazjum Wojciecha Górskiego, wstąpił do I Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. W 1918 roku wrócił do cywila i jako Stefan Gozdawa (pseudonim wzięty z Rodziewiczówny) grywał w różnych teatrach – w sumie kilkanaście ról. W 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 2. Pułku Ułanów i przy jego dowódcy pełnił funkcję adiutanta w stopniu wachmistrza. Odznaczony Krzyżem Walecznych.

W 1923 roku został rzecznikiem prasowym Polskiego Czerwonego Krzyża i ożenił się z Leokadią Fałdowską. Porzucił pracę rzecznika i w latach 1924–1926 był dyrektorem Teatru Popularnego na Woli u zbiegu ulic Wolskiej i Młynarskiej, w pobliżu Kercelaka. Teatr – finansowany przez ojca Wiecheckiego – ostatecznie upadł. Przez wiele lat Wiecheccy mieszkali w pobliżu Kercelaka; miejsca, w którym stykały się gwary z całego miasta, których językoznawcy dla przedwojennej Warszawy wyodrębnili co najmniej pięć.

Po upadku teatru „Wiech” odbył staż reporterski w „Kurierze Warszawskim” oraz „Kurierze Czerwonym” (od 1932 gazeta nosiła tytuł "Dobry Wieczór! Kurier Czerwony"), gdzie został sprawozdawcą sądowym - sprawozdania pochodziły ze śródmiejskich sądów grodzkich. W wyniku tej pracy jego twórczość ewoluowała i pojawił się charakterystyczny dla Wiecha styl gwarowy.

W okresie międzywojennym dziennikarstwo nie było podstawą utrzymania Wiecheckiego, prowadził też sklep ze słodyczami znanej warszawskiej firmy "Fuchs i Synowie" w centrum Nowej Pragi na rogu ulic Stalowej, Inżynierskiej i 11 Listopada, pod adresem ul. Stalowa 1.

Według niepotwierdzonych informacji, podczas powstania warszawskiego publikował w staromiejskim dzienniku „Powstaniec”.

Po wojnie Wiechecki pisał felietony do "Życia Warszawy" i "Kuriera Codziennego", a następnie do "Expressu Wieczornego", któremu Wiech pozostał wierny aż do śmierci.

Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

Był autorem popularnych felietonów pisanych gwarą warszawską, przedstawiających w satyrycznym świetle mieszkańców Warszawy, a po II wojnie światowej i zagładzie miasta, mieszkańców warszawskich dzielnic: Targówka i Szmulowizny; w felietonach stworzył m.in. postać historyka-amatora pana Teofila Piecyka oraz pana Walerego Wątróbki komentującego codzienne życie stolicy. Felietony, humoreski i reportaże Wiecha były wydawane również w zbiorach, m.in.: „Ja panu pokażę!” (1938), „Wiadomo – stolica!” (1946), „Helena w stroju niedbałem” (1949), „Ksiuty z Melpomeną” (1963), „Śmiech śmiechem” (1968), „Dryndą przez Kierberdzia” (1990).

Wiechecki przedstawił też swych bohaterów, choć nieco innych niż w felietonach, w powieści „Café »Pod Minogą«” (1947), i jej kontynuacji „Maniuś Kitajec i jego ferajna”(1960?); jest również autorem wspomnień „Piąte przez dziesiąte” (1970). W 1959 został zrealizowany film Café »Pod Minogą« na motywach powieści pod tym samym tytułem.

Oprócz tych 2 powieści Wiech po wojnie napisał swoją interpretację historii Polski pt. "Helena w stroju niedbałem, czyli królewskie opowieści pana Piecyka". Dla Polskiego Radia nagrał też swoje monologi i czytał swoje felietony.

Stefan Wiechecki zmarł na serce 26 lipca 1979 roku, został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Krytyka twórczości

Po wojnie, w latach 50. i 60., Wiech był krytykowany przez polonistów Jana Błońskiego i Zygmunta Lichniaka za zaśmiecanie języka polskiego gwarą z przedmieść Warszawy. Z ostrą krytyką wystąpił także Jacek Bocheński na łamach "Życia Warszawy". W obronie Wiecheckiego stanął profesor Bronisław Wieczorkiewicz. Sam autor zaś napisał ironiczny artykuł „Znakiem tego” zamieszczony w „Expressie Wieczornym”, ozdobiony rysunkiem Jerzego Zaruby. Na rysunku tym Wiech trzyma esej Bocheńskiego a Walery Wątróbka pokazuje go palcem ze słowami „Śmiej się pan z tego!”.

Tuwim nazywał Wiecha "Homerem warszawskiej ulicy i warszawskiego języka". W "Kwiatach polskich" o Wiechu pisał tak: "Potem to ślicznie Wiech uwieczniał, z daleka więc do pana Wiecha pełen wdzięczności się uśmiecham... I cóż pan teraz uskutecznia?". Do jego czytelników należeli m.in.: Stefan Kisielewski, Antoni Słonimski i Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.

Wiech nie posługiwał się czystą gwarą przypisaną którejś z przedwojennych dzielnic Warszawy, była to raczej jej mieszanka. Po wojnie, gdy gwara wyszła z użycia i stała się językiem martwym, Wiech nadal ją rozwijał. Dziś trudno już dociekać, co zostało przez Wiecha przetworzone, co jest prawdziwym wyrażeniem gwarowym, a co zostało przez niego wymyślone.

Twórczość

Pierwszy zbiór opowiadań "Znakiem tego" Wiechecki wydał własnym sumptem, nikt nie był zainteresowany ich drukiem. Dopiero, gdy cały nakład rozszedł się w dwa tygodnie, znaleźli się chętni wydawcy. Wiech spotykał się z niezbyt przychylnym przyjęciem krytyków i literatów zarówno przed wojną, jak i w okresie powojennym. Przed wojną zaszufladkowano go jako felietonistę, po wojnie zaś gwara warszawska nie pasowała do miasta zasiedlonego przez przybyszów z całego kraju i została zakwalifikowana jako gwara peryferii Warszawy. Akcja przedwojennych felietonów Wiecha dzieje się prawie zawsze w Śródmieściu, po wojnie zaś na Targówku i Szmulkach, gdzie ocalały fragmenty autentycznego miasta i jego mieszkańców. W okresie przed wojną w twórczości Wiecha widać starania o odwzorowanie typów i zachowań ludzkich, po wojnie jego twórczośc to stylizowana kronika Warszawy doby socjalizmu.

Już przed wojną powstała postać Teofila Piecyka, zwanego czasem Teosiem Piecykiem albo panem Piecykiem, i Walerego Wątróbki. W powojennych felietonach pojawiły się też inne fikcyjne postacie stereotypowych warszawiaków. Najczęściej przewijali się:

• Teofil Piecyk;
• Walery Wątróbka;
• Gienia Wątróbkowa – żona Walerego Wątróbki;
• szwagier Piekutoszczak – brat Gieni; jego imię – Feliks – występuje w utworach bardzo rzadko. Piekutoszczak to prawdopodobnie warszawska, gwarowa forma nazwiska Piekutowski;
• Maniuś Kitajec (Marian Kondracki);
• Piskorszczaki - bracia Piskorscy: Stanisław i Wacław "Szmaja";
• wuj Wężyk z Grójca i jego żona, ciotka Wężykowa;
• ciotka Kuszpietowska;
• Apolonia Karaluch.

Dzieła

Do dziś twórczość Wiecheckiego nie doczekała się publikacji całości dorobku pisarskiego. Wśród jego dokonań wymieniane są:

Zbiory opowiadań i felietonów

• Stefan Wiechecki, "Dzieła wybrane, czyli Wiech - śmiej się pan z tego. Tom I - wybór felietonów 1936 - 1939, Tom II - wybór felietonów 1946 - 1955", PIW, Warszawa 1958;
• "Znakiem tego" (1936), "Wysoka eksmisjo" (1937), "W ząbek czesany..." (1938), "Syrena w sztywniaku" (1938), "Ja panu pokażę!" (1938), "Piecyk i S-ka" (1939), "Wiadomo - stolica" (1945), "Spacerkiem przez Poniatoszczaka" (1946), "G jak Gienia" (1948), "Helena w stroju niedbałem, czyli królewskie opowieści pana Piecyka" (1948), "Z bukietem w ręku" (1949), "Do wyboru, do koloru" (1950), "Na perłowo" (1951), "Spokojna głowa" (1952), "Szafa gra" (1955), "Śmiej się pan z tego" (1956), "Zero do kółka" (1956), "Wariackie papiery (1957), "Rodzina Mortusiaków" (1959), "Dryndą przez Kierbedzia" (1960), "Warszawa da się lubić" (1962), "Ksiuty z Melpomeną" (1963), "Wątróbka po warszawsku" (1965), "Wisła się pali" (1967), "Śmiech śmiechem" (1968), "Przez lufcik" (1972), "A to ci polka!" (1974).

Powieści

• "Café »Pod Minogą«" (1947), "Maniuś Kitajec i jego ferajna"(1960)

Wspomnienia

• "Piąte przez dziesiąte" (1970)

Opowiadania przedwojenne

Wydane pod redakcją Roberta Stillera i do 2013 ukazały się: "Bitwa w tramwaju", "Zakochany złodziej", "Mąż za tysiąc złotych", "Głowa spod łóżka", "Trup przy telefonie", "Skarby w spodniach", "W sidłach demona", "Fatalna czternastka", "Czaszka w rondlu", "Wytworny rzeźnik", "Pożycz mi rewolweru!", "Kusicielka w opałach"

W 1990 roku ukazał się zbiór przedwojennych opowiadań Wiecha o tematyce żydowskiej, pt. "Koszerny kozak czyli opowiadania żydowskie". Całość twórczości Wiecha o tematyce żydowskiej zawierają tomiki: "Mąż za tysiąc złotych", "Głowa spod łóżka", "Trup przy telefonie", "Skarby w spodniach".

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1952)
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Srebrny Krzyż Zasługi

Pamięć o Wiechu

Tablica na Pasażu Stefana Wiecheckiego "Wiecha" w Warszawie

W 1990 ukazała się biografia Stefana Wiecheckiego "Nad szarej Wisły brzegiem ... Książka o Stefanie Wiecheckim-Wiechu" Tadeusza Wittlina.

Imieniem Wiecha został w roku 2006 nazwany pieszy pasaż w Śródmieściu Warszawy, a na domu przy ul. Stalowej 1 znajduje się tablica go upamiętniająca. Imieniem Wiecheckiego nazwano jeden z parków na Targówku, istnieje też ulica Teofila Piecyka, jednego z bohaterów wymyślonych przez Wiecha, nazwana tak jeszcze za życia autora.