Tadeusz Banachiewicz

Tadeusz Banachiewicz (ur. 13 lutego 1882 w Warszawie, zm. 17 listopada 1954 w Krakowie) – polski matematyk, astronom i geodeta.

Tadeusz Banachiewicz urodził się w 1882 roku w Warszawie. W roku 1900 ukończył gimnazjum, otrzymując srebrny medal za wyróżniające się wyniki w nauce. W tym samym roku wstąpił na Wydział Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jeszcze w czasie studiów, w 1903 roku opublikował swoją pierwsza pracę naukową w Astronomische Nachrichten (dotyczyła ona matematycznego opracowania obserwacji zakrycia gwiazdy przez Jowisza). Studia ukończył w roku 1904, przedstawiając nagrodzoną złotym medalem pracę na temat precyzyjnych pomiarów astrometrycznych wykonywanych heliometrem w obserwatorium w Pułkowie.

W 1906 roku wyjechał do Getyngi i studiował tam astrofizykę u Karla Schwarzschilda. W latach 1907-1915 pracował kolejno w Pułkowie, Warszawie i w obserwatorium Engelhardta pod Kazaniem. W 1910 roku obronił doktorat, a w 1915 roku przedstawił rozprawę habilitacyjną na uniwersytecie w Kazaniu, obronioną ostatecznie w listopadzie 1915 w Dorpacie (dzisiejsze Tartu). W 1918 roku otrzymał tam nominacje profesorską.

W maju 1918 roku został zaproszony przez władze Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie do objęcia stanowiska profesora astronomii. Objął to stanowisko w marcu 1919. W latach 1919-1954, z przerwą w okresie okupacji, był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dyrektorem obserwatorium astronomicznego UJ, gdzie stworzył m.in. program systematycznych obserwacji gwiazd zmiennych zaćmieniowych.

W 1922 roku z jego inicjatywy powstała stacja astronomiczna na Łysinie (przemianowanej później na Lubomir), spalona przez Niemców w roku 1944.

17 marca 1931 Banachiewicz ożenił się z Laurą (lub Larysą) Sołohub (zmarłą 28 maja 1945). Małżeństwo to pozostało bezdzietne.

W 1936 roku zorganizował szereg ekspedycji naukowych do Japonii, Grecji i na Syberię w celu obserwacji zaćmienia Słońca.

6 listopada 1939 roku wraz z innym profesorami został aresztowany przez Niemców podczas tzw. Sonderaktion Krakau i przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Z obozu został zwolniony trzy miesiące później i po powrocie do Krakowa zezwolono mu na wznowienie pracy w krakowskim obserwatorium, przemianowanym na "Krakauer Sternwarte". Po przybyciu do Krakowa Kurta Waltera, niemieckiego zarządcy komisarycznego obserwatoriów astronomicznych na terenie Generalnego Gubernatorstwa, Banachiewicz został przeniesiony ze stanowiska dyrektora na stanowisko zastępcy (dyrektorem obserwatorium został Kurt Walter).

Po zakończeniu wojny powrócił na poprzednie stanowisko, obejmując jednocześnie stanowisko profesora geodezji wyższej i astronomii na krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej. W roku 1953 udało mu się uzyskać pozwolenie na zaadaptowanie dawnego austriackiego fortu (Fort Skała) na podmiejską stację obserwacyjną (obecnie znajduje się tam głowna siedziba krakowskiego obserwatorium).

Zmarł po krótkiej chorobie 17 listopada 1954 roku. Dzięki staraniom swojego ucznia i współpracownika, doc Kazimierza Kordylewskiego został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

Był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1908), PAU (1920) i PAN (1952), w latach 1932-1938 wiceprezes Międzynarodowej Unii Astronomicznej. Założył (w 1925 r.) kwartalnika naukowego Acta Astronomica. W końcowym okresie zycia zajmował się też pionierskimi pracami w dziedzinie radioastronomii. W swych pracach zajmował się zagadnieniami z zakresu matematyki, astrometrii, mechaniki nieba, astrofizyki i geodezji. Do jego największych osiągnięć należy opracowanie krakowianów (w 1925 r.), czyli specjalnego typu macierzy stosowanych w geodezji oraz mechanice nieba, znacznie ułatwiających obliczenia przy użyciu stosowanych wówczas ręcznych arytmometrów. Dzięki nim 1 marca 1931 r. zaprezentował pierwsze obliczenia orbity Plutona – planety karłowatej odkrytej 18 lutego 1930 r. przez amerykańskiego astronoma Clyde'a Tombaugha. W latach 1910-1915 badał zjawisko libracji Księżyca. Autor ponad 230 publikacji naukowych.

Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1929), oraz Poznańskiego (1936).