Tadeusz Przypkowski

Tadeusz Przypkowski herbu Radwan (ur. 12 lipca 1905 w Jędrzejowie, zm. 17 grudnia 1977 tamże) – bibliofil, miłośnik grafiki i heraldyki, fotografik, twórca ekslibrisów, kolekcjoner. Jeden z nielicznych w świecie gnomoników - specjalistów zajmujących się obliczeniami i projektami zegarów słonecznych.

Syn Feliksa (lekarza) i Zofii z Horstów. Ukończył IV gimnazjum im. Sienkiewicza w Krakowie, a następnie, w 1923, zaczął studiować historię sztuki i historię na Uniwersytecie Jagiellońskim, tam także uzyskał w 1929 doktorat u Juliana Pagaczewskiego. Pierwszymi jego publikacjami były prace o architekturze zamku w Pieskowej Skale (1928) oraz – będąca tematem doktoratu – opublikowane w 1930 w formie streszczenia opracowanie poświęcone Janowi Pfisterowi, żyjącemu na przełomie XVI i XVII wieku rzeźbiarzowi małopolskiemu.

Wraz z Tadeuszem Szydłowskim przeprowadził w latach 1929-1930 inwentaryzację zabytków sztuki polskiego Podtatrza: Spisza i Nowotarszczyzny, wykonując w ramach tej pracy m.in. dokumentację fotograficzną. Potem, dzięki wsparciu finansowemu ojca, do roku 1932 podróżował po Europie, odwiedzając m.in. Berlin, Kolonię, Paryż i Włochy. Od 1932 do wybuchu II wojny światowej pracował jako referent propagandy kulturalnej, najpierw w magistracie krakowskim (do 1935), potem warszawskim. W tym też okresie, w roku 1933 otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej i odwiedził Francję, Niemcy, Belgię i Holandię. Później, od roku 1935 do 1939 już na własny koszt, prócz Niemiec, Francji i Włoch, gdzie był już wcześniej, odwiedził także Anglię, Hiszpanię, Portugalię, Bałkany i Afrykę Północną na zachodzie Europy i południu, oraz Norwegię i Estonię na północy. Przygotowując się do habilitacji opublikował rozprawę o braciach Teodorze i Krzysztofie Lubienieckich, polskich malarzach okresu baroku (XVII/XVIII w.), ale wybuch wojny pokrzyżował mu te naukowe plany.

W warszawskiej radzie miejskiej pełnił rolę doradcy prezydenta Starzyńskiego do spraw kulturalnych, zajmował się także ochroną zabytków, wydawnictwami artystycznymi i kontaktami zagranicznymi, od 1936 był sekretarzem komisji opieki opieki nad zabytkami Warszawy, a od 1938 odpowiedzialny był także w Centralnym Okręgu Przemysłowym za konserwację zabytków. Współpracując z J. Zachwatowiczem i S. Lorentzem przyczynił się do odbudowy warszawskich murów obronnych.

W dziedzinie fotografii artysty­cznej otrzymywał nagrody, wyróżnienia i korzystne recenzje na wystawach zagranicznych już od lat 20., m.in. w Los Angeles (1925), w Montevideo (1931), w Mediolanie (1932). Swoje zdjęcia przetwarzał m.in. rzadko dziś stosowaną techniką przetłoku bromolejowego. W latach 1935-1938 opublikował swoje fotografie Warszawy w kilkutomowym wydawnictwie "Piękno Warszawy" (tekst autorstwa S.Wóycickiego), tworzył także inne grafiki, m.in. ekslibrisy.

Po wybuchu wojny Przypkowski wyjechał do Lublina i Łucka, wkrótce jednak wrócił do rodzinnego Jędrzejowa, gdzie do końca wojny pracował w miejscowym szpitalu jako laborant w pracowni RTG. W tym samym czasie współpracował z Armią Krajową – jako tłumacz z niemieckiego, archiwista i przy podrabianiu dokumentów. Jednocześnie zajmował się inwentaryzowaniem zabytków sztuki Kielecczyzny, zgłębiał wiedzę astronomiczną, uczył się także od ojca gnomoniki.

Pod koniec 1945 pokazał w Paryżu i Londynie wystawę Warszawa oskarża, w latach 1946-1947 zajmował się inwentaryzowaniem zabytków sztuki we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku. Później wrócił ponownie do Jędrzejowa, zajmując się prywatną działalnością naukową i kulturalną oraz fotografiką; działalność ta była jego źródłem utrzymania do 1962, kiedy został dyrektorem Państwowego Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. W 1965 przedstawił w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN opublikowaną w 1963 rozprawę Naukowe pojęcie deklinacji magnetycznej w Polsce XVII wieku, na podstawie której otrzymał habilitację. Stanowisko dyrektora Muzeum w Jędrzejowie zajmował do roku 1975, kiedy przeszedł w stan spoczynku.

Z małżeństwa ze Stefanią z Ossowskich (zmarłą w 1983, wdową po Witoldzie Hulewiczu i byłą więźniarką Ravensbrück) miał syna Piotra Macieja Przypkowskiego, historyka sztuki i dyrektora jędrzejowskiego Muzeum Przypkowskich, oraz córkę, Agnieszkę Remuszkową.

Dziełem Tadeusza Przypkowskiego są liczne zegary słoneczne (część wykonał osobiście, a inne tylko obliczał i zaprojektował), m.in. w: obserwatorium w Greenwich (z ośmiu zegarów pozostał tylko jeden), a w Polsce - na Kościele Mariackim w Krakowie, Zamku Królewskim w Warszawie (zniszczone w czasie wojny), ratuszu w Sandomierzu, przed Pałacem Kultury i Nauki (od południa wielokrotny z gnomonami otworkowymi, a od północy analematyczny) i na ścianach Teatru Komedia w Warszawie, na kościele w Płońsku, na fasadzie zamku w Szydłowie oraz przed kościołem pw. Matki Boskiej Szkaplerznej w Imielinie. Tadeusz Przypkowski był portretowany m.in. przez malarzy i grafików takich jak Witold Chomicz, Jadwiga Żychowiczówna (w 1925), Olga Boznańska (1930), Stefan Mrożewski (1943), Monika Żeromska (1945), Maja Berezowska (1946) Włodzimierz Bartoszewicz (1973), Krzysztof Jackowski (1977), był również portretowany na licznych fotografiach przez własne dzieci. Jego postać zainspirowała także Stefana Otwinowskiego (1910-1976) do stworzenia postaci Erazma Lubienieckiego w powieści Julia w 1957.