Wacław Jędrzejewicz

Wacław Jędrzejewicz (ur. 29 stycznia 1893 w Spiczyńcach na Ukrainie, zm. 30 listopada 1993 w Cheshire w stanie Connecticut) – podpułkownik dyplomowany Wojska Polskiego II RP, polski działacz niepodległościowy, działacz państwowy II Rzeczypospolitej – dyplomata, polityk i historyk.

Brat pedagoga i polityka Janusza Jędrzejewicza, premiera II RP.

W 1903 rozpoczął naukę w warszawskim gimnazjum założonym przez gen. Pawła Chrzanowskiego (późniejsze Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego matura w 1909), jego kolegą z klasy był m.in. ksiądz Ignacy Skorupka. W gimnazjum w 1909 współtworzył kółko lotnicze. W 1912 rozpoczął loty na szybowcu. Od 1913 studiował w Studium Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wstąpił do Związku Strzeleckiego, gdzie ukończył szkołę podoficerską. W sierpniu 1914 przebywał w Warszawie. Współtworzył Polską Organizację Wojskową (POW). Za zgodą Józefa Piłsudskiego na czele tzw. Batalionu Warszawskiego w sierpniu 1915 dołączył do I Brygady Legionów walczącej wówczas na Wołyniu. Skierowany ponownie do pracy w POW. Był członkiem Komendy Naczelnej i komendantem okręgów POW w Częstochowie i Zagłębiu, angażował się też działalność polityczną. W lipcu 1917 został aresztowany przez Niemców i skazany na 10 lat więzienia. Uwolniony z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918, wstąpił do organizowanego Wojska Polskiego.

Jako należący do najbliższego kręgu zaufanych Józefa Piłsudskiego został skierowany do pracy w II Oddziale Sztabu Generalnego. W lipcu 1920, podczas wypełniania lotniczej misji wywiadowczej na trasie Lida-Wilno, dostał się do niewoli bolszewickiej. Po udanej ucieczce via Litwa powrócił do Polski. Jako ekspert uczestniczył w rokowaniach nad traktatem ryskim, równocześnie współdziałał przy tworzeniu w państwach bałtyckich polskich komórek wywiadowczych mających zadanie zbierania informacji o Rosji. W 1921 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną. W latach 1921–1925 był szefem Referatu Wschód II Oddziału Sztabu Generalnego (wywiad na ZSRR). Z dniem 1 kwietnia 1926, w randze majora SG, mianowany został attaché wojskowym przy Poselstwie Polskim w Tokio.

Jesienią 1928 przeniesiony w stan nieczynny. Objął stanowisko dyrektora departamentu administracyjnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od 1930 był dyrektorem departamentu konsularnego MSZ. We wrześniu 1933 otrzymał nominację na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu. Od lutego 1934 zajmował stanowisko ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (w rządach Janusza Jędrzejewicza, Leona Kozłowskiego i Walerego Sławka). W październiku 1935 ustąpił ze stanowiska. Pełnił funkcje sekretarza generalnego Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. W 1937 prezes Polskiego Komitetu Międzynarodowej Wystawy w Paryżu.

We wrześniu 1939 powrócił do czynnej służby wojskowej w charakterze oficera łącznikowego przy MSZ. Uczestniczył w ewakuacji depozytu Funduszu Obrony Narodowej (FON) z Polski przez Rumunię do Francji, gdzie skarb został przekazany Rządowi Rzeczypospolitej.

Otoczenie gen. Władysława Sikorskiego uniemożliwiło mu zarówno dalszą służbę państwową jak i służbę wojskową w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

W konsekwencji wiosną 1941 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Pracował jako pracownik fizyczny na fermie kurzej, a później jako szlifierz w fabryce zbrojeniowej. Działał społecznie w środowisku Polonii amerykańskiej. Współorganizował wraz z Ignacym Matuszewskim i Henrykiem Floyar-Rajchmanem Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP). Był jednym z założycieli powstałego w lipcu 1943 Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce (w latach 1943–1948 był jego pierwszym dyrektorem i prezesem). Jesienią 1948 otrzymał tytuł profesora języka i literatury rosyjskiej w Wellesley College. W latach 1958–1963 był kierownikiem studiów slawistycznych w Ripon College w stanie Wisconsin. W 1963 przechodzi na emeryturę i powraca do Nowego Jorku, gdzie poświęca się działalności w Instytucie Józefa Piłsudskiego jako dyrektor (1963–1964), sekretarz zarządu (1971), wiceprezes (1972–1976) i prezes (1977–1978). Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1961).

Jego prochy złożono na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.