Wawrzyniec Gucewicz

Wawrzyniec Gucewicz herbu Syrokomla (ur. przed 5 sierpnia 1753 w Migańcach, zm. 21 grudnia 1798 w Wilnie) – polski architekt, przedstawiciel klasycyzmu, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, uczestnik powstania kościuszkowskiego.

Pochodzenie

Pochodził z rodziny polsko-litewskiej. Urodził się we wsi Migańce w parafii kupiskiej, w rodzinie chłopskiej. Był synem Szymona i Katarzyny Masulis. Został ochrzczony 5 sierpnia 1753. Wpis na jego temat w księdze parafialnej brzmi po łacinie: baptisavi infantem n(omi)ne Laurentium patris Symoni Masulis et Matris Catharinae Masulowa de villa Migance (ochrzczono dziecko o imieniu Wawrzyniec z ojca Szymona Masulis i matki Katarzyny Masulowej ze wsi Migańce). Nazwisko Gucewicz pochodziło od matki chrzestnej, późniejszej żony ojca. Dodatek Stuoka w nazwisku jest używany przez historyków litewskich i nie był stosowany przez Gucewicza. 11 listopada 1790 został uszlachcony (herb Syrokomla). Jedna z form jego nazwiska to Wawrzyniec Montrym Żakowicz Gucewicz.

Lata szkolne

Edukację rozpoczął w Poniewieżu, w szkole prowadzonej przez pijarów. Choć rodzina utraciła majątek podczas pożaru, udało mu się zdobyć zgodę ojca na swoją dalszą edukację. Udał się do Wilna z zamiarem nauki w Szkole Głównej Litewskiej, jednak nie miał na to dość pieniędzy. Postanowił zostać misjonarzem, trafił do seminarium diecezjalnego. Na tę decyzję wpływ miał poznany przez Gucewicza biskup Ignacy Jakub Massalski, który stał się z czasem mecenasem przyszłego architekta, akceptując jego decyzję rezygnacji z kariery duchownego. Zabrał go w podróż zagraniczną, wyposażając w skromne środki. Gucewicz kilka miesięcy spędził w Hamburgu (w tym czasie zainteresował się podobno kabałą). Poznał posła duńskiego z Warszawy. Ten, oczarowany młodym człowiekiem, zaproponował mu posadę nauczyciela swych dzieci. Gucewicz udał się do Kopenhagi, poznał tamtejsze środowisko naukowe. Wkrótce przypomniał sobie o nim biskup Massalski i wysłał na studia do Paryża, gdzie został polecony najlepszym architektom - uczył się u Pierre'a Patte'a, Claude'a Nicholasa Ledoux, Jacques'a Germain Soufflota i Jeana-Baptiste'a Rondeleta, słucha publicznych wykładów w królewskiej akademii sztuk i w szkole Jacques'a-François'a Blondela. Z Paryża udał się do Rzymu i po czterech latach wojaży wrócił na Litwę.

Okres wileński

Po powrocie na Litwę Gucewicz skończył budowę pałacu w Werkach (1770-1790). Od 1777 przebudowuje katedrę wileńską (przedstawiony królowi Stanisławowi Augustowi projekt nagrodzony został medalem Merentibus)[1]. W 1785 przebudował ratusz w Wilnie. 11 listopada 1790 na Sejmie otrzymał szlachectwo (herb Syrokomla), od tego czasu miał zacząć się pisać Montrym-Guczewicz. Od biskupa Massalskiego otrzymał w dożywocie część ziemi w folwarku Bernatek w starostwie Szeszolskim, powiecie Bracławskim i na 50 lat kamienicę w Wilnie przy ulicy Świętojańskiej. Gdy w Wilnie została założona Szkoła Inżynierów Korpusu Litewskiego został tam profesorem architektury i topografii. W latach 1793–1794 oraz 1797–1798 był profesorem Uniwersytetu Wileńskiego, kierownikiem katedry architektury. Był członkiem sprzysiężenia, przygotowującego wybuch powstania kościuszkowskiego na Litwie. W powstaniu kościuszkowskim w 1794 roku zaciągnął się do pospolitego ruszenia, zostaje ranny przy Woronowie, wrócił do Wilna. W Wilnie doszła go wieść o śmierci biskupa Massalskiego, co bardzo przeżył.

Zmarł nagle 21 grudnia 1798 na skutek upadku z rusztowania przy renowacji kaplicy św. Kazimierza w katedrze w Wilnie i został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Stefana w Wilnie, w którym tablica nagrobna głosi: „D. O. M. Tu w Bogu spoczywa Wawrzyniec Gucewicz Architekt Profesor Akademii Wileńskiej Zmarły w 1798 roku W 45 swojego życia Prosi o westchnienie do Boga Za swoją duszę”.

Prace

Zaprojektował ratusz w Wilnie, katedrę w Wilnie, pałac biskupi w Wilnie (pałac Napoleona), niektóre budynki zespołu pałacowego w Werkach (rozpoczęte przez Marcina Knakfusa – centralny pałac, pawilon i karczmę), ratusz w Widzach (obecnie Białoruś), katedrę w Mejszagole, kościół-rotundę w Suderwie, kościół w Janowie pod Kownem, dom Karpiów przy ul.Trockiej w Wilnie i inne.

Jego architekturę charakteryzuje monumentalność oraz majestatyczność form, optymalna więź budynku z otoczeniem. Gucewicz był także zwolennikiem funkcjonalności i unikał stosowania zbędnej dekoracji. Pełny tego obraz widzimy w gmachu ratusza wileńskiego. Jasna barwa, gładkie podpory, wysunięty portyk,silny akcent fasady, oszczędność w dekoracji są podstawowymi cechami neoklasycyzmu Gucewiczowskiego. Jego twórczość wywarła wielki wpływ na twórczość większości architektów okresu klasycyzmu na Litwie.