Witold Małcużyński

Witold Małcużyński (ur. 10 sierpnia 1914 w Koziczynie (ob. lit. Kazokinė) na Wileńszczyźnie koło Święcian, zm. 17 lipca 1977 w Palma de Mallorca) – polski pianista. Brat Karola Małcużyńskiego, posła na sejm i dziennikarza. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W wieku 5 lat zaczął grać na fortepianie, ale systematyczną naukę podjął, mając lat 9. W 1929 został przyjęty do Konserwatorium Warszawskiego, do klasy fortepianu Jerzego Lefelda, pod którego kierunkiem rozwijał swój talent do 1932. Po uzyskaniu w tym samym roku matury w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie, został studentem kursu wyższego w Konserwatorium Warszawskim u Józefa Turczyńskiego. W tym czasie rozpoczął także studia prawnicze i filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim, z których jednak zrezygnował. W 1936 ukończył konserwatorium, otrzymując dyplom z odznaczeniem. W tym samym roku, kilka dni przed egzaminem dyplomowym, został laureatem V nagrody Międzynarodowego Konkursu Muzycznego w Wiedniu oraz zadebiutował w Filharmonii Warszawskiej. W 1937 został laureatem III Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina (III nagroda).

Mimo konkursowego sukcesu, postanowił uczyć się dalej i pracować nad poszerzeniem repertuaru. W tym celu wyjechał do Paryża i przez kilka miesięcy, na przełomie 1937 i 1938, pobierał lekcje u Marguerite Long i Isidora Philippa. W połowie 1938 wrócił do Polski. Wkrótce dał w Warszawie kilka koncertów oraz odbył tournée po kraju, grając również w miastach prowincjonalnych. Pod koniec lata 1939 wyjechał do Paryża, by poślubić francuską pianistkę, Colette Gaveau, poznaną podczas konkursu chopinowskiego.

Witold Małcużyński i Julian Godlewski, poznany w Argentynie, długoletni przyjaciel pianisty Warszawa, 1976

Wybuch II wojny światowej zastał go w Paryżu. Natychmiast zgłosił się do Wojska Polskiego we Francji i dzięki interwencji Ignacego Paderewskiego otrzymał przydział do pracy artystyczno-propagandowej w obozach wojskowych. W styczniu 1940 zadebiutował na paryskiej estradzie, wykonując koncert fortepianowy f-moll Chopina z towarzyszeniem Orkiestry Pasdeloupa, prowadzonej przez Alberta Wolfa. Koncert został przyjęty z entuzjazmem. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Francji Małcużyński wraz żoną uciekł w zaplombowanym wagonie kolejowym do Lizbony, a następnie popłynął statkiem do Argentyny. W listopadzie 1940 pianista dał pierwszy koncert w Buenos Aires, odnosząc wielki sukces. Do 1942 koncertował z powodzeniem w wielu krajach Ameryki Południowej. Dzięki zyskanej sławie przybył na zaproszenie Yehudi Menuhina do Stanów Zjednoczonych i w kwietniu 1942 zagrał sonatę fortepianową h-moll Ferenca Liszta w Carnegie Hall w Nowym Jorku. W latach 1942-45 występował w wielu amerykańskich metropoliach (Nowy Jork, Boston, Chicago, San Francisco) z takimi dyrygentami, jak Siergiej Kusewicki, Dimitri Mitropoulos, Pierre Monteux, Paul Paray, Fritz Reiner, Artur Rodziński, George Szell. Wraz z Bronisławem Hubermanem i Grzegorzem Fitelbergiem dał kilka koncertów muzyki polskiej w Nowym Jorku i Montrealu.

Pod koniec wojny, w marcu 1945 Małcużyński dotarł transportem wojskowym do Anglii. Wkrótce zaczął ponownie koncertować niemal na całym świecie. W 1949 odbył światowe tournée z programem chopinowskim z okazji 100. rocznicy śmierci kompozytora, które zainaugurował recitalem w Carnegie Hall, a zakończył 17 października w paryskim Palais de Chaillot. Po raz pierwszy po wojnie przyjechał do Polski w 1958. Zagrał w Warszawie, Katowicach, Krakowie i Poznaniu. Każdy jego występ "był niemal patriotycznym świętem, a on sam uchodził za bohatera narodowego". W 1960 odbył również światowe tournée w 150. rocznicę urodzin Chopina, dając ok. 150 koncertów.

Repertuar Małcużyńskiego obejmował przede wszystkim utwory Chopina, ale także Liszta, Brahmsa, Szymanowskiego, Skriabina, Debussy’ego, Bartóka i Prokofiewa. Był niezrównanym interpretatorem koncertu fortepianowego A-dur Liszta, I koncertu b-moll Czajkowskiego, III koncertu d-moll Rachmaninowa, I koncertu d-moll Brahmsa. Wszystkie te koncerty wraz z recitalem chopinowskim i sonatą h-moll Liszta zostały przez pianistę nagrane dla wytwórni Columbia. Małcużyński nagrywał również dla firm Angel i EMI.

Uczestniczył w pracach jury międzynarodowych konkursów pianistycznych: Konkursu im. Fryderyka Chopina w Warszawie (1960, 1965, 1975), Konkursu im. Marguerite Long – Jacques'a Thibauda w Paryżu (1946, 1955, 1960, 1965, 1977), Konkursu im. Magdy Tagliaferro w Paryżu (1960) i Konkursu Muzycznego im. Królowej Elżbiety Belgijskiej w Brukseli (1960). Witold Małcużyński przyczynił się do zwrotu Polsce przez władze kanadyjskie skarbów wawelskich i bezcennych pamiątek narodowej kultury, które na okres wojny zostały wywiezione za ocean na przechowanie. Był ponadto pierwszym Polakiem uczącym się (w latach 50. i 60.) jogi metodą B.K.S. Iyengara, którą stosował podczas przygotowań do koncertów.

Grób Witolda Małcużyńskiego na Cmentarzu Powązkowskim Warszawa, 8 lipca 2006

Zmarł na Majorce 17 lipca 1977. Jego imieniem nazwano ulice na warszawskim Natolinie i w radomskim Pruszakowie oraz na gdańskim osiedlu Suchanino i w Kościerzynie.

Wybrana dyskografia (CD)

• 1989 Witold Małcużyński Plays Chopin (Polskie Nagrania)
• 1993 Witold Małcużyński – Fantasies-Nocturnes-Scherzos (Allegro Corporation)

Malcuzynski Plays Chopin – Grand Polonaise, Volume 2 (Allegro Corporation)

• 1994 Malcuzynski: Artist Profile (Chopin: Piano Concerto No. 2/Piano Sonata No. 3/Waltzes/Mazurkas) (EMI Classic)
• 1999 Witold Małcuzynski – Chopin-Rachmaninov (Dante)
• 2000 Witold Malcuzynski Plays Chopin, Liszt and Szymanowski (Piano Masters) (Pearl)
• 2001 Witold Malcuzynski – Brahms-Beethoven-Chopin (Aura Classics)

Witold Malcuzynski Plays Great Romantic Piano Music (2CD) (Royal Long Players)

• 2003 Witold Małcużyński Brahms-Franck-Bach-Busoni (Polskie Nagrania)
• 2006 Witold Małcużyński – Johannes Brahms Piano Concerto No.1 in D minor op. 15 (Polskie Nagrania)
• 2007 Witold Małcużyński – Chopin: Piano Concerto No. 2; Rachmaninov: Piano Concerto No. 3 (nagr. 1946-1949) (Guild)

Witold Malcuzynski Intermezzo (Fabula Classica)

• 2010 Witold Małcużyński – Chopin (digipack) (Polskie Radio)