Władysław Bortnowski

Władysław Bortnowski (ur. 12 listopada 1891 w Radomiu, zm. 21 listopada 1966 w Glen Cove w USA) – generał dywizji Wojska Polskiego, działacz emigracyjny i prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce.

Młodość i I wojna światowa

Ukończył gimnazjum w Żytomierzu, a następnie przez rok studiował medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim z którego przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Od 1908 r. należał do Związku Walki Czynnej, a od 1912 r. do Związku Strzeleckiego. Ukończył w 1913 r. szkołę podoficerską, a następnie oficerską Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny światowej przerwał studia i od sierpnia 1914 r. służył w Legionach Polskich. Dowodził plutonem w 1 Pułku Piechoty, potem kompanią w 5 Pułku Piechoty, a następnie został adiutantem w 7 Pułku Piechoty w składzie I Brygady. Był ranny w bitwie pod Łowczówkiem 25 grudnia 1914 r. Po kryzysie przysięgowym w 1917 r. został internowany w obozie w Beniaminowie, w którym przebywał od lipca 1917 r. do kwietnia 1918 r. Do października tego roku sprawował funkcję dowódcy Okręgu Krakowskiego Polskiej Organizacji Wojskowej.

Wojna polsko-bolszewicka 1919/1920 r.

31 października 1918 r. wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Był dowódcą kompanii, a następnie batalionu w 5 Pułku Piechoty Legionów. W listopadzie 1918 r. uczestniczył w odsieczy polskiej dla opanowanego przez Ukraińców Przemyśla, a następnie Lwowa. Od maja do grudnia 1919 r. był słuchaczem I Kursu Wojennego Szkoły Sztabu Generalnego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919/1920 r. pełnił następujące funkcje (od 10 października 1919 r.): oficera operacyjnego w 1 Dywizji Piechoty Legionów, szefa III Oddziału GO gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, szefa III Oddziału 3 Armii, a od października 1920 r. szefa sztabu 3 Armii.

Okres międzywojenny

1 listopada 1920 r. rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu. Po powrocie do Polski we wrześniu 1922 r., objął stanowisko I oficera Sztabu Inspektora Armii nr 1 w Wilnie. Z dniem 25 kwietnia 1925 r. został "odkomenderowany" na okres 4 miesięcy do pełnienia obowiązków zastępcy szefa Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej. Od października 1925 r. dowodził 37 Pułkiem Piechoty w Kutnie. W okresie od listopada do grudnia 1926 r. był szefem III Oddziału Sztabu Generalnego. W lutym 1928 r. został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 26 Dywizji Piechoty[3] w Skierniewicach, a w czerwcu 1930 r. – piechoty dywizyjnej 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. W październiku 1930 r. objął funkcję oficera w Inspektoracie Armii w Toruniu. 1 listopada 1931 r. został dowódcą 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu.

10 grudnia 1931 Prezydent RP, Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 i lokatą 3 w korpusie generałów oraz "zezwolił na nałożenie odznak nowych stopni przed 1 stycznia 1932".

12 października 1935 r. objął funkcję generała do prac przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych z siedzibą w Toruniu. Jednocześnie jesienią 1938 r. na 3 miesiące został dowódcą Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Śląsk", która przeprowadziła akcję przyłączenia Zaolzia do Polski. 5 grudnia 1938 otrzymał dyplom honorowego obywatela miasta Cieszyna. Akcja ta przyniosła mu tak znaczną popularność, że po wyborach prezydenckich planowanych na rok 1940 miał zastąpić marszałka Śmigłego na stanowisku naczelnego wodza (marszałek miał zostać prezydentem).

19 marca 1939 awansował na generała dywizji i inspektora armii z siedzibą w Toruniu. 23 marca 1939 r. objął dowodzenie Armią "Pomorze". W sierpniu tego roku uczestniczył w pracach planistycznych dotyczących ewentualnego użycia Korpusu Interwencyjnego w Gdańsku. Utworzenie Korpusu i wysunięcie jego jednostek silnie na północ zburzyło jednak obronne plany Armii Pomorze.

Wojna 1939 r.

Podczas wojny obronnej 1939 r. dowodził Armią "Pomorze" w składzie: Pomorska Brygada Kawalerii, 9 Dywizja Piechoty, 15 Dywizja Piechoty, 27 Dywizja Piechoty, 4 Dywizja Piechoty, 16 Dywizja Piechoty, 26 Dywizja Piechoty (od 5 września), Chełmińska Brygada Obrony Narodowej, Pomorska Brygada Obrony Narodowej, Oddział Wydzielony Rzeki Wisły.

Armia, zagrożona z dwóch stron, stoczyła trzy krwawe bitwy: w Borach Tucholskich, pod Bydgoszczą i Nakłem. Udało się nie dopuścić do rozbicia armii, a nawet uratować część Korpusu Interwencyjnego wysuniętego przed linie obronne.

9 września podporządkował się dowódcy Armii "Poznań" generałowi Tadeuszowi Kutrzebie, aby następnie wziąć udział w bitwie nad Bzurą, podczas której walczył pod Łowiczem i Sochaczewem.

14 września – wobec otrzymania meldunku o dużych siłach nieprzyjaciela, zdążających w kierunku pola walki – podjął decyzję wycofania swoich sił na północny brzeg Bzury, co doprowadziło do generalnego odwrotu obu armii w kierunku na Warszawę. 21 września dostał się do niewoli niemieckiej.

Kontrowersje

Oceniając działania gen. Bortnowskiego podczas kampanii wrześniowej jego podkomendny gen. Mikołaj Bołtuć przed śmiercią miał stwierdzić, iż żałuje że „w pierwszych dniach wojny, w czasie bitwy w Borach Tucholskich, nie dał mu kuli w łeb i nie objął dowództwa” oraz „jak zginę, to niech wszyscy wiedzą, że zginąłem ja i armia z winy tego skurwysyna”.

Powyższa opinia, znana nam z przekazu gen. Wiktora Thommée pozostaje w sprzeczności z opiniami jakie o gen. Bortnowskim mieli inni jego wrześniowi podkomendni wysokiego szczebla jak dowódca 9. DP − płk. Józef Werobej, dowódca 35. pp − płk. Jan Maliszewski, który w 1939 r. wyrwał swój pułk z kotła w „korytarzu” pomorskim. Podobnie bardzo pozytywnie odnosił się do gen. Bortnowskiego ppłk Czesław Kopański − kwatermistrz armii „Pomorze” oraz inni oficerowie tejże armii.

Gen. Mikołaj Bołtuć (o którym gen. Bortnowski wyrażał się po wojnie w sposób pozytywny) był dowódcą „popędliwym” w słowach i czynach. W czasie walk wrześniowych odwołał na polu walki obydwu dowódców dywizji wchodzących w skład podległej mu Grupy Operacyjnej. Dodatkowo bombardowanie w czasie walk nad Bzurą i podczas przebijania się ku twierdzy Modlin mogło nadwerężyć mu nerwy. Gen. Bołtuć oceniając swego przełożonego, potępiał go w głównej mierze za ciąg fatalnych zdarzeń mających swój początek w niezależnych od Bortnowskiego rozkazach Naczelnego Wodza. Chodziło o ulokowanie z przyczyn politycznych trzech polskich wielkich jednostek w głębi „korytarza” (PBK, 27. DP, 9. DP), co było absurdem z punktu widzenia taktyki wojskowej. Decyzji tej gen. Bortnowski, mimo wielokrotnych monitów w GISZ, nie był w stanie zmienić. Poniesiona w pierwszych dniach wojny klęska wspomnianych jednostek osłabiła autorytet dowódcy, co bardzo utrudniło późniejsze dowodzenie. Klęska armii zazwyczaj najbardziej uderza w dowódcę, gdyż na nim spoczywa największy ciężar odpowiedzialności (wg Clausewitza). Tak też było z gen. Bortnowskim.

Niewola i emigracja

Przebywał w oflagach: IV B Königstein, VIII E Johannisbrunn i VIIa Murnau. Po uwolnieniu w kwietniu 1945 r. przez wojska amerykańskie, pozostał na emigracji najpierw w Wielkiej Brytanii, a w 1954 r. przeniósł się do USA. Działał w wielu organizacjach polonijnych. W 1947 r. był jednym z współzałożycieli Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, działał w Lidze Niepodległości Polski. Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych działał nadal w Lidze Niepodległości Polski, w stowarzyszeniu „Bratnia Pomoc”, w stowarzyszeniu Legionistów i Peowiaków. Jego głównym zaangażowaniem była jednak działalność w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce.  Od 30 listopada1954 r. był członkiem Rady Instytutu, a od 19 czerwca 1955 r. wiceprezesem. Zmarł 21 listopada 1966 r. w Glen Cove (wyspa Long Island w stanie Nowy Jork). Pogrzeb odbył się 26 listopada 1966 r. na cmentarzu w Doylestown (Pennsylwania), gdzie spoczął w Alei Zasłużonych.

Awanse

• podporucznik – 1914
• porucznik – 1916
• kapitan – 1918
• podpułkownik – 1920 ze starszeństwem 1 czerwca 1919
• pułkownik dypl. – 15 sierpnia 1924
• generał brygady – 1932
• generał dywizji – 1939

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (1930)
• Krzyż Komandorski Legii Honorowej
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej
• Order Zabójcy Niedźwiedzia III klasy nr 1904 (Łotwa)