Władysław Strzemiński

Władysław Strzemiński (ur. 21 listopada 1893 w Mińsku, zm. 26 grudnia 1952 w Łodzi) – polski malarz, teoretyk sztuki, publicysta, pedagog z kręgu konstruktywizmu. Pionier konstruktywistycznej awangardy lat 20. i 30. XX wieku; twórca teorii unizmu.

W 1917 ukończył Wojskową Szkołę Inżynierii Lądowej. Po zakończeniu I wojny światowej, w której został ciężko ranny (stracił rękę i nogę oraz wzrok w jednym oku), rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych w Moskwie, której jednak nie ukończył. Następnie został asystentem Kazimierza Malewicza w Szkole Sztuk Pięknych w Witebsku. W ciągu zaledwie kilku lat znalazł się w czołówce rosyjskiej awangardy, współpracując m.in. z El Lissickim i Aleksandrem Rodczenką. W 1922 powrócił do kraju i osiadł wraz z żoną, Katarzyną Kobro na prowincji, nawiązując kontakt z przedstawicielami rodzącej się dopiero w Polsce awangardy. Znajdował się wtedy jeszcze pod wpływem myśli Malewicza (z tym, że miał do niej stosunek twórczy, uważał, że zawieszone nad płaskim tłem formy geometryczne zbyt są dynamiczne), a w jego sztuce znać było silne oddziaływanie sztuki konstruktywistycznej. Strzemiński w latach 20. pracował nad własną teorią, którą ogłosił w 1927 roku pod nazwą unizmu. W 1931 zamieszkał w Łodzi, gdzie rozwinął działalność w Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1932 został odznaczony Nagrodą Miasta Łodzi.

W 1945 został wykładowcą w łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, której był współzałożycielem. W tym samym roku przekazał swą spuściznę artystyczną Muzeum Sztuki w Łodzi. W 1950 Strzemiński został na polecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki, zwolniony z pracy w PWSSP pod zarzutem nierespektowania norm doktryny realizmu socjalistycznego.

Należał do grupy Blok i Praesens. Tuż przed wojną, w mieszkaniu na modernistycznym osiedlu im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi, Strzemińscy wydawali gazetę, stanowiącą manifest grupy artystycznej ˌˌa.r.ˈˈ. Wydali także Unizm w malarstwie (1928) i Kompozycja przestrzeni. Obliczanie rytmu czasoprzestrzennego (1930). Został pochowany na Cmentarzu Starym w Łodzi. Według informacji zawartych w filmie dokumentalnym „Podaj cegłę, czyli polski socrealizm” autorstwa Andrzeja Sapiji, Władysław Strzemiński zmarł z głodu, jako ofiara systemu komunistycznego w PRL, który uniemożliwiał podejmowanie pracy przez twórców będących w opozycji do socrealizmu.

W 1987 jego imieniem nazwano ówczesną Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Łodzi, a dziś ASP w Łodzi.

W 2009 Narodowy Bank Polski wydał okolicznościowe monety, 2-złotową (4 grudnia – ze stopu Nordic Gold) i 20-złotową (7 grudnia – srebrną) z wizerunkiem Władysława Strzemińskiego.

Największe zbiory związane z twórczością małżeństwa Strzemińskich znajdują się w Muzeum Sztuki w Łodzi.

Unizm

Władysław Strzemiński sformułował teorię unizmu w 1927 w stosunku do malarstwa. W późniejszych latach rozszerzył ją na architekturę, rzeźbę oraz techniki typograficzne. Ogólna zasada głosiła warunek jedności dzieła pozbawionego wszelkich kontrastów. Artysta eliminował dynamikę, iluzję przestrzeni, ograniczał paletę barw, a wszystkie te zabiegi doprowadziły go w końcu do monochromatycznej, jednorodnej Kompozycji unistycznej 14 (1934). Jedyną zróżnicowaną jakością tego obrazu była faktura zbudowana z wypukłych elementów o jednakowym kształcie. W centrum były zgromadzone elementy największe, przyciągające wzrok widza. Ich wielkość zmniejszała się stopniowo ku ramom kompozycji.

Powidoki

W latach 1948–1949 powstał cykl obrazów tzw. solarystycznych. Strzemiński uchwycił na nich powidoki wywołane spojrzeniem na słońce. W tym czasie również artysta starał się pogodzić awangardę z doktryną socrealizmu, dzięki stworzeniu nowej zasady realistycznego przedstawienia. Rysunki i obrazy powstałe w wyniku tych poszukiwań nawiązują swoją formą do powidoków światła.

Strzemiński jako inspiracja

Unizm stał się niezwykle owocną inspiracją dla kompozytora Zygmunta Krauzego. Moim celem było właściwie przełożyć teorię Strzemińskiego na dźwięk, przetłumaczyć w swojej muzyce to, co on wymyślił i stworzył. Inspirował również poetę – Juliana Przybosia. Wychodzę z założeń "unistycznych", dążę do poruszenia każdego poszczególnego poematu jedynym niepowtarzalnym rytmem....

***