Zygmunt Malanowicz

Zygmunt Malanowicz (ur. 4 lutego 1938 w Korkożyszkach, zm. 4 kwietnia 2021 w Katowicach) – polski aktor, reżyser i scenarzysta.

Rozpoznawalność przyniosła mu rola Chłopaka w kultowym filmie Romana Polańskiego Nóż w wodzie (1961). Grał też w filmach Andrzeja Wajdy – Polowanie na muchy (1969) i Krajobraz po bitwie (1970) oraz Bohdana Poręby – Hubal (1973), Jarosław Dąbrowski (1975), Polonia Restituta (1980) i Penelopy (1988). Występował w teatrach: Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (1962–1963), Polskim w Poznaniu (1963–1966), Ludowym w Krakowie (1966–1971), Powszechnym w Łodzi (1975–1978) i im. Stefana Żeromskiego w Kielcach (1978–1980). Od 1980 związał się ze sceną warszawską, gdzie występował w teatrach: Studio (1980–1982), Rozmaitości (1982–1991 i 2003–2008), Dramatycznym (2000–2003) i Nowym (od 2008 do śmierci).

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie o korzeniach polsko-rosyjskich jako syn Anny (z dom Bardzo) i Jana Malanowiczów. Miał dwie starsze siostry – Krystynę i Teresę.

Jego babka była Rosjanką, a w domu mówiło się w obydwu językach. Jego ciotką była przedwojenna aktorka Maria Malanowicz-Niedzielska. Ojciec był w AK i zaginął, kiedy syn miał trzy lata. Wychowywała go, wraz z dwojgiem rodzeństwa, samotna matka, która miała związki z wileńskim zgrupowaniem Armii Krajowej. Po wojnie rodzina przyjechała w nowe granice Polski z drugą falą ekspatriantów do Iławy, a następnie po roku osiedliła się w Olsztynie, gdzie Zygmunt Malanowicz ukończył szkołę podstawową i średnią.

Do wyboru zawodu aktorskiego Zygmunta Malanowicza zainspirowali Halina i Jan Machulscy. Po maturze zdawał bez powodzenia do dwóch szkół aktorskich – PWST w Warszawie i PWST Kraków. Podjął pracę jako konwojent w Przedsiębiorstwie Produkcji Leśnej „Las”, zanim został przyjęty na Wydział Aktorski PWSFTviT w Łodzi. Studia ukończył w 1963.

Kariera

Na początku studiów po raz pierwszy trafił przed kamery w epizodycznej roli wychowanka zakładu poprawczego (nie występuje w napisach) w filmie psychologicznym Stanisława Różewicza Miejsce na ziemi (1959). Wystąpił też w kilku etiudach szkolnych: Pokój dziecinny (1960), Mordercy (1960), Moglibyśmy mieć to wszystko (1960) i Hotel Metropole (1960). Na trzecim roku studiów podczas wakacji na Mazurach zagrał rolę Chłopaka w dramacie psychologicznym Romana Polańskiego Nóż w wodzie (1961) u boku Jolanty Umeckiej i Leona Niemczyka. Jednak za spóźnienie się na rozpoczęcie IV, dyplomowego roku wyrzucono go ze studiów, bo nie dostał pozwolenia na udział w filmie. Wkrótce jednak przyjęto go z powrotem do szkoły. Rola ta przyniosła mu co prawda rozgłos i popularność, ale – ze względu na nieprzychylność władzy i nagonkę na twórców filmu – Malanowicz nie zagrał ani jednej pierwszoplanowej roli w kinie przez kolejnych siedem lat. Zajął się wówczas występowaniem w teatrze. Był jednak aktorem znanym i rozpoznawalnym dla szerokiej publiczności.

W 1962 zadebiutował na scenie Teatru Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze w roli Aleksyego Otszelnikowa w przedstawieniu Leonida Leonowa Połowczańskie sady w reż. Marka Okopińskiego. W latach 1963–1966 grał w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie odniósł sukces w roli Waltera w spektaklu Ferdynanda Crommelyncka Dziecinni kochankowie w reż. Marka Okopińskiego, za którą otrzymał nagrodę SPATiF Sopot/ZASP dla młodego aktora na 5. edycji Kaliskich Spotkań Teatralnych (1965), wyróżnienie na II Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych (1965) oraz wyróżnienie na V Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych (1968).

Po występie jako Józef Przybyła w dramacie wojennym produkcji NRD Nadzy wśród wilków (Nackt unter Wölfen, 1963) na podstawie autobiograficznej powieści Brunona Apitza pod tym samym tytułem w reż. Franka Beyera, podjął współpracę z Teatrem Telewizji grając w dwóch produkcjach: Kordian i cham Leona Kruczkowskiego (1964) w reż. Marka Okopińskiego i Szkoła miłości (1966) w reż. Jerzego Hoffmana. Wystąpił w roli Eddy’ego, kolegi bohatera (Jan Nowicki) w komediodramacie Jerzego Skolimowskiego Bariera (1966). U Andrzeja Wajdy zagrał w Polowaniu na muchy (1969) i Krajobrazie po bitwie (1970). Był porucznikiem MO w dramacie Andrzeja Jerzego Piotrowskiego Znaki na drodze (1970). Zagrał protagonistę - Stanisława Czermienie, niesłusznie podejrzanego o udział w zbiorowym gwałcie i zamordowanie ofiary w sensacyjnym dramacie społecznym Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego Trąd (1971).

Często grywał w filmach Bohdana Poręby - Hubalu (1973), Gdzie woda czysta i trawa zielona (1977), Polonia Restituta (1981) i Penelopy (1989), a za rolę tytułową rewolucjonisty i jednego z wodzów Komuny Paryskiej Jarosława Dąbrowskiego w biograficznym filmie historycznym Jarosław Dąbrowski (1975) zdobył nagrodę za najlepszą rolę męską na Festiwalu w Karlowych Warach​​. W serialu Jana Łomnickiego Dom (1980, 1982) stworzył sugestywną postać Tomasza Ciećwierza, oficera ludowego WP zniszczonego przez system komunistyczny. Po transformacji ustrojowej w latach 90. nie otrzymywał ciekawych propozycji w kraju, częściowo ze względu na ostracyzm środowiska filmowego za jego współpracę z Porębą. W tym czasie Malanowicz był aktywny za granicą i realizował własne scenariusze na Białorusi, w tym dramat Szlachetna krew (Висока кров​, 1989), gdzie wystąpił w roli Makarycza.

Powrotem do polskiego filmu były Tulipany (2004) Jacka Borcucha. Pojawiły się również sukcesy teatralne – w warszawskim Teatrze Dramatycznym (2000–2003), a następnie w Teatrze Rozmaitości (2003–2008). W 2008 Malanowicz dołączył do zespołu jednej z najbardziej oryginalnych stołecznych scen – Nowego Teatru Krzysztofa Warlikowskiego.

Na ekranie odgrywane przez niego postacie to na ogół ludzie skomplikowani psychologicznie, uwikłani w różnego rodzaju trudne sytuacje życiowe, postawieni przed dylematami moralno-obyczajowymi. Jego styl gry cechuje wysoki poziom ekspresji i zaangażowania emocjonalnego.

Kariera teatralna

• Teatr Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (1962–1963)
• Teatr Polski w Poznaniu (1963–1966)
• Teatr Ludowy w Krakowie (1966–1971)
• Teatr Powszechny w Łodzi (1975–1978)
• Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach (1978–1980)
• Teatr Studio w Warszawie (1980–1982)
• Teatr Rozmaitości w Warszawie (1982–1991)
• bez etatu w latach 1991–2000
• Teatr Dramatyczny w Warszawie (2000–2003)
• Teatr Rozmaitości w Warszawie (2003–2008)
• Nowy Teatr w Warszawie (od 2008)

Filmografia

Aktor

• 2020: Usta usta jako Tadeusz Żurawicz, podopieczny Piotra
• 2019: Marynarz bez łodzi
• 2018: Dziura w głowie jako stary aktor
• 2015: Ojciec jako ojciec
• 2015: Prawo Agaty jako Jan Stępień (odc. 87)
• 2015: Córki dancingu, jako kierownik sali
• 2010: Glasgow, jako Miecio
• 2009: Wszystko, co kocham, jako dziadek Janka
• 2008: Londyńczycy, jako Władek, portier w teatrze (odc. 11 i 12)
• 2004: Tulipany, jako Malutki
• 2003: Knife in the Water: A Ticket to the West, jako on sam
• 2002: Kanał, jako wędkarz
• 2001: Na swoje podobieństwo, jako ojciec
• 1997: Pułapka, jako pianista
• 1989: Szlachetna krew, jako Makarycz
• 1988: Przeprawa, jako kapitan „Posępny”
• 1988: Penelopy, jako dziennikarz
• 1985: Chrześniak, jako sekretarz partii
• 1985: Pobojowisko, jako Łoś
• 1985: W cieniu nienawiści, jako kierownik
• 1984: Pan na Żuławach, jako kapitan Lisowski
• 1983: Katastrofa w Gibraltarze, jako podpułkownik Bohdan Kleczyński
• 1983: Pastorale Heroica, jako Wiktor
• 1981: Stacja, jako zwolniony z więzienia
• 1980: Polonia Restituta, jako Franek Pawlak
• 1980: Zamach stanu, jako Kazimierz Bagiński
• 1980–2000: Dom, jako Tomasz Ciećwierz (1980; 1982)
• 1980: Krach Operacji Terror (Krakh operatsii Terror), jako Andrzej
• 1979: Lekcja martwego języka, jako Valasek, naczelnik stacji
• 1978: „Ty pójdziesz górą..." (Eliza Orzeszkowa), jako mężczyzna w Ludwinowie
• 1978: Dux Polonorum – Niemcza 1017 Rok, jako Gall Anonim
• 1978: Zapowiedź ciszy, jako lekarz
• 1977: Gdzie woda czysta i trawa zielona, jako delegat
• 1977: Józia, jako Nowak
• 1977: Zakręt, jako lekarz
• 1977: Tańczący jastrząb, jako dziedzic
• 1976: Wielki układ, jako Janicki
• 1975: Dyrektorzy jako Czerny, sekretarz KW
• 1975: Hazardziści, jako Wojciech Misiurski, taksówkarz
• 1975: Jarosław Dąbrowski, jako Jarosław Dąbrowski
• 1974: Ile jest życia, jako dziennikarz Andrzej, przyjaciel Janasa
• 1973: Ciemna rzeka, jako Janek
• 1973: Hubal, jako ksiądz Ludwik Mucha
• 1973: Droga jako kierowca Zbyszek Gerlicz
• 1972: Kopernik
• 1972: Kopernik (odc. 1)
• 1972: Na krawędzi, jako Ryszard Czernik
• 1971: Wezwanie, jako Staszek
• 1971: Trąd, jako Stanisław Czermień
• 1970: Krajobraz po bitwie, jako ksiądz Redaktor
• 1969: Znaki na drodze, jako porucznik MO
• 1969: Polowanie na muchy, jako Włodek
• 1967–1968: Stawka większa niż życie jako Johann Streit
• 1966: Bariera, jako Eddy, kolega bohatera
• 1963: Nadzy wśród wilków (Nackt unter Wölfen), jako Przybyła
• 1961: Nóż w wodzie, jako chłopak
• 1959: Miejsce na ziemi, jako uczeń

Polski dubbing

• 1976: Pogoda dla bogaczy

Scenariusz

• 2000: Wyrok na Franciszka Kłosa
• 1992: Bez ulik
• 1989: Szlachetna krew

Reżyser

• 1992: Bez ulik
• 1989: Szlachetna krew

Role teatralne

• 1969: Otello Williama Szekspira, reż. Bogdan Hussakowski w Teatrze Ludowym w Krakowie jako Jago
• 2007: Anioły w Ameryce Tony’ego Kushnera, reż. Krzysztof Warlikowski w TR Warszawa jako Martin Heller, Aleksiej A. Prelapsarianow
• 2009: (A)pollonia, reż. Krzysztof Warlikowski w Nowym Teatrze w Warszawie
• 2018: Inspekcja, reż. Jacek Raginis-Królikiewicz, Teatr Telewizji, jako generał Henryk Minkiewicz

Odznaczenie

• 1986: Srebrny Krzyż Zasługi

Nagrody

• 1965: Nagroda SPATiF-ZASP dla młodego aktora za rolę Waltera w przedstawieniu „Dziecinni kochankowie” Fernanda Crommelyncka w Teatrach Dramatycznych w Poznaniu na V Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
• 1965: Wyróżnienie za rolę Waltera w przedstawieniu „Dziecinni kochankowie” w Teatrze Polskim w Poznaniu na II Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych
• 1968: Wyróżnienie za rolę Waltera w „Dziecinnych kochankach” na V Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych
• 1973: Trąd, nagroda aktorska „KSF Młodzi i film” – Koszalin
• 2018: Honorowy „Kryształowy Żagiel” na 1. Giżyckim Festiwalu Filmowym
• 2018: Nagroda Specjalna miesięcznika „Teatr” w uznaniu „całej drogi twórczej ze szczególnym uwzględnieniem ról w spektaklach Krzysztofa Warlikowskiego oraz dwóch ostatnich ról w spektaklach telewizyjnych: Romana w „Cichej nocy” Amanity Muskarii w reżyserii Pawła Paszty w cyklu „Teatroteka” i generała Henryka Minkiewicza w „Inspekcji” Grzegorza Królikiewicza i Jacka Raginisa-Królikiewicza w reżyserii Jacka Raginisa-Królikiewicza w Teatrze Telewizji”.