Angielska wojna domowa: król Karol II Stuart został pokonany przez Olivera Cromwella w bitwie pod Worcester

Inwazja na Anglię

Król z pomocą szkockich sprzymierzeńców próbował odzyskać tron, utracony po egzekucji jego ojca Karola I. Siłami szkockimi dowodził David Leslie, planujący walkę na terenie Szkocji, gdzie miałby silne wsparcie miejscowych Rojalistów. Jednak Karol nalegał na prowadzenie wojny w Anglii. Według jego kalkulacji kampania Cromwella na północ od rzeki Forth pozwoliłaby jego szkockiej armii, która była w tym momencie na południe od tej rzeki, wygrać wyścig i dojść do Londynu przed Armią Nowego Wzoru (New Model Army). Miał nadzieję skupić wokół swojej osoby nie tylko starych wiernych Rojalistów, ale także liczył na znaczącą siłę angielskich Prezbiterian. Liczył, że jego przymierze ze szkockimi Prezbiterianami (Konwentorami) ośmieli angielskich Prezbiterian, by wesprzeć go w walce przeciw angielskim Independentom, którzy urośli w siłę w ciągu kilku ostatnich lat. Armia Rojalistów trzymana była zdyscyplinowana, więc na drodze jej przemarszu nie dochodziło do żadnych ekscesów i marsz przebiegał sprawnie. W ciągu tygodnia Rojaliści przebyli 150 mil. Dnia 8 sierpnia wojska stanęły na zasłużony odpoczynek między Penrith a Kendal.

Jednak Rojaliści pomylili się, sądząc, że nieprzyjaciel został z tyłu dzięki ich szybkiemu marszowi. Wszystko zostało przewidziane zarówno przez Cromwella, jak i przez kancelarię obradującą w Westminster, która w pośpiechu już 7 sierpnia skoncentrowała większość milicji. Generał lejtnant Charles Fleetwood zaczął ściągać ze środka kraju kontyngenty do Banbury, także ćwiczono oddziały londyńskie w sile 14 tys. ludzi. Każdy podejrzany o sprzyjanie Rojalistom był pilnie obserwowany, a magazyny broni znajdujące się w szlacheckich dworach zostały w większości zabrane i umieszczone w strzeżonych warowniach. Ze swojej strony Cromwell przeprowadził po cichu przygotowania. Dnia 2 sierpnia zdobył Perth, następnie przyprowadził z powrotem swą armię do Leith 5 sierpnia. Stąd wysłał generała lejtnanta Lamberta z oddziałem jazdy by nękać armię Karola II. Generał major Thomas Harrison był już w Newcastle i wybierał najlepsze oddziały kawalerii, by dodać je do swoich wojsk. Dnia 9 sierpnia Karol był w Kendal, Lambert szedł tuż za jego tylną strażą, a Harrison maszerował szybko by zagrodzić mu drogę pod Mersey. Thomas Fairfax porzucił na tę chwilę swoją emeryturę i zajął się poborem wojsk w Yorkshire, a najlepsze ze świeżo zrekrutowanych oddziałów zostały wysłane razem z milicją Lancashire, Cheshire i Staffordshire do Warrington, gdzie 15 sierpnia przybył Harrison, kilka godzin przed pojawieniem się straży przednich armii Karola. Także Lambert, prześliznąwszy się obok lewego skrzydła nieprzyjaciół, dołączył do Harrisona. Doszło do walk, które trwały na drodze do Londynu.

Marsz na Londyn

Cromwell w tym czasie, zostawiwszy Moncka z najgorszymi jednostkami, by podtrzymywał wojnę w Szkocji, osiągnął rzekę Tyne w ciągu siedmiu dni, a stąd, maszerując 20 mil dziennie podczas gorących upałów dotarł do Ferrybridge dnia 19 sierpnia, kiedy to Lambert, Harrison i północno-zachodnia milicja znajdowały się koło Congleton. Wydawało się już, że dojdzie do generalnego starcia między Lichfield a Coventry tuż po 25 sierpnia, i zdążą wziąć w niej udział Cromwell, Harrison, Lambert i Fleetwood. Jednak zarówno miejsce jaki data ostatecznego rozwiązania zmieniły się z powodu ruchów wojsk królewskich. Wkrótce po opuszczeniu Warrington młody król zdecydował się porzucić bezpośredni marsz na Londyn i ruszyć do doliny rzeki Severn, gdzie jego ojciec podczas pierwszej wojny miał najbardziej stałych i najliczniejszych zwolenników, i które stanowiło główny ośrodek ruchu angielskich Rojalistów w 1648. Przy królu znajdował się dawny gubernator Gloucester Edward Massey. Była nadzieja, że zdoła pociągnąć swych przyjaciół Prezbiterian do walki. Wojskowa sprawność Rojalistów znad walijskiej granicy nie podlegała dyskusji, tak samo wysoko ceniono Prezbiterian z Gloucestershire. Król postanowił sobie urządzić tu bazę, podobną do tej, którą jego ojciec założył w Oksfordzie. Jednak pomimo tego, że na czele armii stał król, nie zmieniało to faktu, że armia była armią szkocką. To było główną przyczyną, że nawet wielu Anglików-Rojalistów nie miało ochoty się do tej armii przyłączać, a niektórzy nawet zwrócili swą broń przeciwko niej.

Karol przybył do Worcester 22 sierpnia, gdzie spędził 5 dni, pozwalając wypocząć swoim wojskom i jednocześnie przygotowując się do dalszych operacji. Udało mu się także zebrać trochę rekrutów-ochotników. Nie trzeba udowadniać, że ta zwłoka była fatalna w skutkach. Marsz na Worcester miał o tyle sens, że pozwolił uniknąć przedwczesnej bitwy i ruszyć na Londyn inną drogą – przez Worcester, a stąd do Londynu przez Lichfield. Postój spowodował, że doszło do bitwy, której kilka dni wcześniej udało się uniknąć. Cromwell podczas swego marszu na południe wypuścił kolejno dwie lotne kolumny pod wodzą hrabiego Derby. Lilburne całkowicie rozgromił nieprzyjacielskie siły w bitwie pod Wigan Lane w Lancashire 25 sierpnia, gdy te znajdowały się w drodze do swych sił głównych. W wyniku tego Cromwell zdecydował się zmienić kierunek uderzenia swoich kolumn z południowego na południowo-zachodni, na Evesham. Rankiem 28 sierpnia Lambert zaskoczył oddział Rojalistów pod Upton, 6 mil poniżej Worcester. Doszło do potyczki, w której ciężko raniony został Massey.

Armia królewska liczyła 16 tys. żołnierzy i była rozczarowana apatią, jaką zastała w prowincji, którą uważano za sobie przychylną. Cromwell za to pierwszy raz w swojej karierze miał liczebną przewagę, i to niemal dwukrotną.

Bitwa

Cromwell używał swych sił z rozwagą. Lilburne z Lancashire i major Mercer wraz z jazdą z Worcestershire mieli zabezpieczyć most Bewdley, by odciąć nieprzyjacielowi drogę odwrotu. Lambert i Fleetwood mieli przeprawić się przez małą rzeczkę Teme i zaatakować St John’s, czyli zachodnie przedmieścia Worcester.

Sam Cromwell z główną armią miał uderzyć bezpośrednio na samo miasto. Dnia 3 września przystąpiono do realizacji planu. Fleetwood przebył bród na rzece Theme, a mostowy tabor (uprzednio specjalnie przygotowany) przerzucił mosty przez rzeki Theme i Severn. Cromwell na lewym skrzydle i Fleetwood na prawym od północy objęli Worcester szerokim 4-milowym łukiem. Każde ogrodzenie stanowiło zażarty punkt oporu Rojalistów, jednak żołnierzy Fleetwooda nie dało się powstrzymać. Skrajne prawe skrzydło Cromewlla zostało odparte po trzech godzinach ciężkich walk, które stanowiły ostatnią desperacką próbę Rojalistów, by przebić się przez wojska Parlamentu. Pozycje obronne miasta szturmowane były z różnych kierunków do momentu, gdy zapadły ciemności. Nocą część Rojalistów próbowała ujść na własną rękę, zostali jednak wyłapani przez Lilburne’a i Mercera, pilnujących dróg w Yorkshire i Lancashire. Nawet miejscowi, którzy mieli być przychylni dla Rojalistów, dostarczyli wojskom Cromwella jeńców.

Król Karol II zdołał się wymknąć, choć z wieloma przygodami. Był jednym z nielicznych ludzi, którym udało się uniknąć niewoli. Jego armia straciła 9-12 tys. ludzi, w tym 8 tys. jeńców, których deportowano później do Indii Zachodnich do pracy na plantacjach. Armia Parlamentu straciła 1 tys. ludzi.

W tydzień po bitwie milicja Parlamentu została zwolniona do domów. Ich bardzo dobra postawa w czasie marszów, jak i w czasie walki, kiedy to nie ustępowali wojskom zawodowym, zadziwiła nawet Cromwella.