Bolszewicy zdławili 5-dniowe zbrojne wystąpienie polskej ludności Nieświeża

Przyczyny, przebieg i skutki

Na początku 1919 roku Nieśwież został zajęty bez walki przez bolszewików, którzy wkraczali na terytoria opuszczane przez wojska niemieckie. W lutym rozpoczęła się wojna polsko-bolszewicka i Wojsko Polskie zaczęło wypierać Armię Czerwoną na wschód. Na wieść o tym część mieszkańców Nieświeża, przede wszystkim Polacy, podjęli decyzję o organizacji powstania i wyzwoleniu miasta z rąk bolszewików jeszcze przed nadejściem wojsk polskich. Na czele komitetu organizacyjnego powstania stanął dyrektor miejscowej szkoły, Mieczysław Wolnisty.

W nocy z 14 na 15 marca 1919 roku powstańcy zajęli najważniejsze budynki miasta i zlikwidowali miejscowy sowiet. Kilku bolszewickich działaczy zostało zabitych, m.in. naczelnik Czeka Tartu i komisarze Rozenblum i Grynblat. Bolszewicy opuścili miasto, udali się do linii kolejowych prowadzących do Mińska i tam zwrócili się o posiłki. 19 marca Armia Czerwona ponownie zajęła miasto. Powstańcy nie postawili im prawie żadnego oporu, ponieważ ofensywa polska nie postępowała tak szybko, jak tego oczekiwali[1].

Zaraz po zajęciu miasta Czeka aresztowała przywódców powstania – Mieczysława Wolnistego, Polikarpa Kolendę, Józefa Januszkiewicza, Konstantego Szydłowskiego i Stanisława Iwanowskiego. Zostali oni przetransportowani do dawnego klasztoru benedyktynów, który bolszewicy wykorzystywali jako więzienie, a następnie, 24 marca 1919 roku, rozstrzelani w lesie za miastem.

Upamiętnienie

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, gdy Nieśwież wszedł w skład II Rzeczypospolitej, w mieście zbudowano dwa pomniki ku czci polskich ofiar powstania. Jeden z nich znajdował się w centrum miasta i został zburzony w czasie II wojny światowej. Drugi to nagrobek na cmentarzu katolickim w Nieświeżu, wzniesiony 24 marca 1926 roku na mogile organizatorów powstania. Był on ufundowany przez uczniów i nauczycieli miejscowego gimnazjum. Po 1990 roku został wyremontowany i istnieje do czasów obecnych. Ma formę dużego, czteroramiennego krzyża z czerwonego granitu, na którym znajdują się nazwiska rozstrzelanych, data śmierci i cytat z Jana Kochanowskiego: A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym, co służą ojczyźnie. Po 1944 roku z nagrobka został usunięty napis pomordowani przez bolszewików.