Król Anglii Jan bez Ziemi nadał Wielką Kartę Swobód

Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych. Najważniejsze postanowienia Karty:

• art. 12 - stanowił, że dla nałożenia tarczowego (scutagium) i zasiłków lennych (auxilium) król powinien uzyskać zgodę Rady Królestwa
• art. 13 - ustanawiał przywileje dla miast i potwierdzał nadanie wcześniejszego przywileju Londynowi
• art. 14 - podawał skład Rady Królewskiej, zgodnie z nim złożonej m.in. z feudałów oraz lenników króla
• art. 21 - gwarantował, że hrabiowie i baronowie mogą być sądzeni tylko przez sąd "równych sobie"
• art. 28 - dozwalał urzędnikom królewskim dokonywania rekwizycji tylko za rekompensatą
• art. 35 - gwarantował jednolite miary i wagi w całym królestwie
• art. 38 - zabraniał stawiania przed sądem bez powołania godnych zaufania świadków
• art. 39 - gwarantował wolność osobistą - król nie mógł aresztować poddanego bez wyroku sądowego, ani odebrać mu majątku
• art. 40 - zabraniał królowi "sprzedawania, zaprzeczania lub odraczania komukolwiek prawa i wymiaru sprawiedliwości".
• art. 41 i następny - gwarantował swobodę handlu, z zastrzeżeniami wynikającymi ze stanu wojny
• art. 45 - sędziów, konstabli, szeryfów i baliwów król miał mianować "tylko spośród takich ludzi, którym znane są prawa królestwa i którzy sumiennie zechcą ich przestrzegać"
• art. 51 - nakazywał królowi bezzwłocznie zrezygnować z zaciągania cudzoziemskich wojsk
• art. 52 - zobowiązywał króla do restytucji dóbr zajętych wbrew postanowieniom Karty
• art. 60 - zobowiązywał lenników króla do przestrzegania wobec ich poddanych swobód gwarantowanych przez Kartę
• art. 61 - formułował sankcje za nieprzestrzeganie przez króla postanowień Karty. Zgodnie z nim istniała komisja 25 baronów, z których czterech udawało się w delegację do króla informując go o złamaniu artykułów. Jeżeli król w ciągu 40 dni nie dostosowywał się do petycji baronów, ci kierowali się do justycjariusza. Jeżeli król nadal się sprzeciwiał, baronowie mogli wezwać lud do zniesienia króla z tronu.
• art. 62 - ogłaszał amnestię dla zbuntowanych przeciw królowi (który to bunt doprowadził do nadania Karty).
• art. 63 - gwarantował trwałe obowiązywanie swobód "wszędzie i po wsze czasy" oraz nakazywał zaprzysiężenie przez obie strony.

Artykuły 12, 14 i 61 zostały później kilkakrotnie potwierdzone przez Radę Regencyjną. Magna Carta w XIII-XIV wieku była wielokrotnie potwierdzana, a w XVII wieku stała się argumentem w walce o prawa parlamentu. Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim Wielka Karta Swobód uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek demokracji brytyjskiej.

Dość liczni teoretycy praw człowieka ich genezy szukają w Wielkiej Karcie Swobód, ale trzeba pamiętać, że dokument ten nie zna kategorii "człowiek", dzieląc ludzi na arystokrację (hrabiowie i baronowie), duchownych, wolnych i niewolnych (art. 20, 21, 22, 30, 34, 39), a także ograniczając prawne możliwości składania zeznań przez kobiety (art. 54), czyli nie przyznając im w pełni praw ludzkich. To, co współcześnie określa się mianem praw człowieka według Karty przysługiwało tylko wyższym stanom społecznym, złożonym z ludzi wolnych.

Wielką Kartę Swobód podpisano na Runnymede – łące nad Tamizą, usytuowanej w hrabstwie Surrey, w odległości ok. 6 km od Windsoru i 32 km od Londynu).

W roku 2009 Wielka Karta Swobód została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata.