Śmierć i pogrzeb Elżbiety II

Elżbieta II, królowa Wielkiej Brytanii i innych królestw Wspólnoty Narodów, jedna z najdłużej żyjących i najdłużej panująca brytyjska monarchini, zmarła 8 września 2022 w wieku 96 lat na zamku Balmoral w Szkocji. Oficjalne ogłoszenie jej śmierci nastąpiło o 18:30 czasu brytyjskiego.

Po podaniu tego faktu do publicznej wiadomości rozpoczęto dwie operacje: Operację London Bridge – ogólny plan działań przewidzianych do realizacji po śmierci monarchini, oraz Operację Jednorożec – podobny plan na wypadek, gdyby królowa zmarła w Szkocji. Ogłoszono również 10-dniowy okres żałoby narodowej. Uroczystości pogrzebowe Elżbiety II mające charakter państwowy odbędą się w Opactwie Westminsterskim 19 września 2022 o godzinie 11:00 czasu lokalnego. Po mszy żałobnej królowa zostanie pochowana w kaplicy św. Jerzego na zamku w Windsorze. Śmierć Elżbiety II spotkała się z licznymi reakcjami przywódców i organizacji na całym świecie.

Jej następcą został najstarszy syn władczyni, książę Karol, który przybrał imię Karol III.

Tło

Królowa przeważnie żyła w dobrym zdrowiu przez większość czasu swojego panowania, choć zdarzało jej się cierpieć na mniej lub bardziej dolegliwe schorzenia. W październiku 2021 brytyjskie media poinformowały, że królowa zaczęła używać laski podczas publicznych wystąpień. W tym samym miesiącu spędziła noc w szpitalu, w wyniku czego jej wizyty w Irlandii Północnej oraz na szczycie klimatycznym w Glasgow zostały odwołane. W listopadzie tego samego roku królowa cierpiała z powodu urazu pleców co uniemożliwiło jej uczestniczenie w obchodach Niedzieli Pamięci.

W lutym 2022, podczas pandemii koronawirusa w Anglii, królowa była jedną z kilku osób przebywających w zamku w Windsorze, które uzyskały pozytywny wynik testu na obecność COVID-19. Jej objawy zostały opisane jako łagodne, podobne do przeziębienia, a Królowa później skomentowała, że ta choroba sprawiła, iż poczuła się „zmęczona i wyczerpana”. Biorąc pod uwagę skutki zdrowotne przebytego zakażenia COVID-19 u osób starszych, w obawie o jej stan poradzono ograniczenie wszelkich aktywności. Jednak królowa prawdopodobnie czuła się na tyle dobrze, aby móc wznowić wykonywanie swoich obowiązków od 1 marca. Królowa była obecna na nabożeństwie odprawionym w intencji zmarłego księcia Filipa w Opactwie Westminsterskim (29 marca), ale nie mogła z kolei uczestniczyć w dorocznym nabożeństwie z okazji Dnia Wspólnoty Narodów ani w Nabożeństwie Królewskim (zwanym Royal Maundy Service) miesiąc później. W maju królowa po raz pierwszy od 59 lat nie brała udziału w uroczystej ceremonii otwarcia nowej sesji parlamentu brytyjskiego (w 1959 i 1963 nie wzięła w niej udziału ponieważ chodziła w ciąży odpowiednio z Andrzejem, księciem Yorku i Edwardem, hrabią Wesseksu). Pod jej nieobecność sesja parlamentu została otwarta przez księcia Walii, Karola, oraz Wilhelma. Z czasem następca tronu musiał wykonywać coraz więcej oficjalnych obowiązków w zastępstwie królowej. W czerwcu królowa nie była w stanie brać udziału w Nabożeństwie Dziękczynnym z powodu złego samopoczucia podczas obchodów swojego platynowego jubileuszu; oficjalne źródła wspomniały o jej „dyskomforcie” i problemach z poruszaniem się w czasie parady wojskowej z okazji urodzin monarchini w pierwszym dniu obchodów. Podczas trwania innych uroczystości znajdujących się w oficjalnym programie wydarzenia, królowa w dużej mierze ograniczała się do przebywania na balkonie Pałacu Buckingam.

Kalendarium

6 września, dwa dni przed śmiercią, królowa przyjęła rezygnację Borisa Johnsona z funkcji premiera Wielkiej Brytanii i mianowała Liz Truss jego następczynią. Zrobiła to w zamku Balmoral (królowa przebywała tu na wakacjach); zerwała tym samym z tradycją, ponieważ robiono to zwykle w Pałacu Buckingham.

7 września miała wziąć udział w internetowym spotkaniu Tajnej Rady Wielkiej Brytanii, aby zaprzysiąc nowych ministrów w rządzie Truss, ale ogłoszono, że spotkanie zostało odwołane po tym, jak lekarze zalecili jej odpoczynek. Tego dnia królowa wydała jeszcze publiczne oświadczenie, w którym przekazała kondolencje rodzinom ofiar serii ataków nożowników w Saskatchewanie.

8 września 2022 przed południem pałac Buckingham poinformował, że lekarze są zaniepokojeni stanem zdrowia Elżbiety. Królowa przebywała wówczas w rezydencji w Balmoralu. O powadze sytuacji mówiło również to, że najbliższa rodzina królowej porzuciła swoje czynności z tego dnia i udała się do miejsca jej pobytu. Brytyjska królowa zmarła w otoczeniu rodziny w Balmoral. O godz. 16:30 (17:30 czasu polskiego) o śmierci królowej poinformowana została premier Liz Truss, zaś o 18:30 (19:30 czasu polskiego) informację tę podał kanał BBC. W odpowiedzi na tą informacje zapanowała zbiorowa histeria wśród zgromadzonych przed pałacem Buckingham.

Na znak żałoby po śmierci monarchini m.in w Bahrajnie, Ghanie, Omanie, Seszelach, Singapurze, Tajlandii, ZEA, Trynidadze i Tobago i Stanach Zjednoczonych flagi opuszczono do połowy masztu, zaś w Brazylii, Dominice, Indiach, Bangladeszu, Nepalu, Sri Lance, Bhutanie, Wyspach Salomona, Pakistanie, Kubie, Jamajce, Mauritiusie, Kenii, Jordanii, Libanie, Saint Lucii, Tanzanii, Saint Vincent i Grenadynie, Belizach, Kajmanach, Gujanie, Malediwach, Kuwejcie, Zambii, Rwandzie, Malawi i Portugalii ogłoszono żałobę narodową, a oprócz żałoby narodowej ogłoszono także dzień wolny od pracy w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii i Jersey.

9 września 2022 w londyńskiej katedrze św. Pawła odbyło się pierwsze nabożeństwo po śmierci królowej. Tego dnia w południe zabiły dzwony kościelne, między innymi te w Opactwie Westminsterskim i w Windsorze. Z kilku miejsc, w tym z londyńskiego Hyde Parku, oddano 96 salw armatnich - po jednej na każdy rok życia Elżbiety II . Odbyło się również posiedzenie połączonych izb brytyjskiego parlamentu - Izby Lordów oraz Izby Gmin. Po raz pierwszy publicznie odśpiewano też hymn brytyjski w zmienionej wersji – „God Save the King”. Później Karol wygłosił pierwsze orędzie do narodu.

10 września 2022 odbyło się zebranie Rady Akcesyjnej, która oficjalnie proklamowała Karola królem. Deklaracja proklamacyjna została odczytana z balkonu pałacu św. Jakuba, a następnie podpisana przez księcia Williama. Następnie odczytanie dokumentu miało miejsce w starej siedzibie londyńskiej giełdy. Poinformowano też o dacie pogrzebu królowej i potwierdzono, że ten dzień (19 września) będzie dniem wolnym od pracy.

11 września 2022 odczytano deklarację proklamacyjną w pozostałych państwach wchodzących w skład Zjednoczonego Królestwa. Przewieziono trumnę z ciałem królowej w kilkugodzinnym kondukcie z zamku Balmoral do Edynburga, następnie została ona wniesiona do Pałacu Holyrood. Podczas tej ceremonii były obecne dzieci królowej, księżniczka Anna, książę Andrzej i książę Edward.

12 września 2022 nastąpiła ceremonia przeniesienia w kondukcie żałobnym trumny z Pałacu Holyrood do katedry św. Idziego w Edynburgu, gdzie w obecności króla Karola III, jego małżonki i jego rodzeństwa odbyło się nabożeństwo żałobne.

13 września 2022 trumna z ciałem monarchini z edynburskiej katedry w kondukcie wyruszyła na lotnisko w stolicy Szkocji i stamtąd odleciała na bazę RAF Northolt w zachodnim Londynie i w kondukcie żałobnym wyruszyła do pałacu Buckingham. Tego samego dnia nowo wybrany monarcha odwiedził Irlandię Północną, gdzie przyjął kondolencje od Zgromadzenia Irlandii Północnej i wziął udział w nabożeństwie upamiętniającym Elżbietę II. Ubolewanie z powodu śmierci królowej wyraził również jeden z byłych członków IRA.

14 września 2022 trumna królowej, ozdobiona cesarską koroną państwową oraz wieńcem z białych róż, białych dalii, sosny (z Balmoral), lawendy i rozmarynu (z Windsoru), niesiona na wozie artyleryjskim King's Troop Royal Horse Artillery (wcześniej używanym do przewożenia trumien jej rodziców), została przewieziona z Pałacu Buckingham do Westminster Hall w wojskowej procesji, w której wzięli udział król, księżniczka królewska, książę Yorku, hrabia Wessex, książę Walii, książę Sussex, sir Timothy Laurence, Peter Phillips, hrabia Snowdon i książę Gloucester. Jako niepracujący królewicze, książę Yorku i książę Sussex nie założyli na tę okazję mundurów wojskowych. Królowa Konsort, księżniczka Walii, hrabina Wessex i księżna Sussex podążały za procesją w dwóch osobnych samochodach. Orkiestry wojskowe grały utwory Beethovena i Mendelssohna, a uderzenia bębnów towarzyszyły marszowi, który był zchoreografowany do 75 kroków na minutę. Podczas trwania procesji Big Ben dzwonił co minutę. Procesja przeprowadziła trumnę przez Ogrody Królowej, The Mall, Horse Guards Parade i Horse Guards Arch, Whitehall, Parliament Street, Parliament Square i New Palace Yard. Członkowie trzech rodzajów sił zbrojnych utworzyli wartę honorową, aby przyjąć trumnę na Parliament Square. Po przybyciu trumny arcybiskup Canterbury i dziekan Westminsteru odprawili nabożeństwo w obecności króla i członków rodziny królewskiej. Podczas krótkiego nabożeństwa odśpiewano "O Panie, Ty mnie odszukałeś i poznałeś", po czym żołnierze z Grenadier Guards umieścili trumnę na katafalku. O godzinie 17:00 królowa spoczęła w Westminster Hall, i będzie przebywać tam do 6:30 rano w dniu pogrzebu. Przez cały ten czas publiczność będzie mogła przechodzić obok niej, aby złożyć wyrazy szacunku. Oczekuje się, że oprócz cesarskiej korony na trumnie zostaną umieszczone Orbita Suwerenna i Berło Suwerenne z Krzyżem. Kanał telewizyjny BBC zaoferował ponadto transmisję internetową na żywo (ukazującą spoczynek królowej) dla wszystkich tych, którzy z różnych przyczyn nie będą mogli uczestniczyć w pogrzebie w Westminster Hall.

15 września od wczesnych godzin porannych ludzie oczekiwali w wielokilometrowej kolejce, by móc oddać hołd zmarłej monarchini. Jeden z odcinków trasy zakładał przekroczenie Tamizy przez Lambeth Bridge, następnie wiódł przez Victoria Tower Gardens w kierunku Westminsteru. Przed przekroczeniem bramy wejściowej osoby w kolejce muszą okazać kolorową opaskę na nadgarstku, którą otrzymywali w momencie dołączenia do kolejki po drugiej stronie rzeki.

16 września król Karol z żoną Camillą odbyli podróż do Walii. Najpierw wzięli udział w nabożeństwie poświęconym pamięci Elżbiety II, które odbyło się w katedrze Llandaff w Cardiff, następnie przybyli do siedziby walijskiego parlamentu, a także dotarli na zamek w Cardiff i spotkali się z szefem rządu Markiem Drakefordem. Po powrocie do Anglii nowy monarcha przyjął na audiencji w Pałacu Buckingham przywódców różnych wyznań religijnych. O 20:30, wraz z rodzeństwem wziął udział w czuwaniu przy trumnie królowej.

17 września w pałacu Buckingham król Karol III przyjął szefów sztabu obrony, w tym Pierwszego Lorda Morskiego, Szefa Sztabu Lotniczego, Szefa Sztabu Generalnego, Szefa Sztabu Obrony, Wiceszefa Sztabu Obrony oraz Dowódcę Dowództwa Strategicznego Zjednoczonego Królestwa. Następnie spotkał się z pracownikami służb ratunkowych w sali operacji specjalnych Metropolitan Police w Lambeth, którzy organizowali aspekty pogrzebu państwowego królowej. Król i Książę Walii odwiedzili następnie kolejkę, aby porozmawiać z jej uczestnikami. Earl i hrabina Wessex spotkali się z tłumami przed Pałacem Buckingham. Gubernatorzy generalni królestw Commonwealthu wzięli udział w przyjęciu i lunchu w Pałacu Buckingham, którego gospodarzami byli król, królowa konsort, książę i księżniczka Walii, Earl i hrabina Wessex, księżniczka Royal, książę i księżna Gloucester, książę Kentu i księżniczka Alexandra. Król przyjął na audiencji także premierów Kanady, Australii, Bahamów, Jamajki i Nowej Zelandii.

Ośmioro wnuków królowej - książę Walii, książę Sussex, księżniczka Beatrycze, księżniczka Eugenie, Ludwika Windsor, Jakub wicehrabia Severn, Peter Phillips i Zara Phillips - pełniło wartę przy katafalku w Westminster Hall. Na życzenie króla zarówno książę Walii, jak i książę Sussex byli w mundurach wojskowych.

Spodziewany jest również przyjazd pierwszych gości zaproszonych na ceremonię pogrzebową.

18 września o godzinie 20:00 rząd brytyjski „zaprosił” wszystkich Brytyjczyków do uczczenia królowej minutą ciszy.

Agencja Reuters powołując się na źródło w brytyjskim rządzie podała informację, iż wśród około 500 zagranicznych dygnitarzy, którym rozesłano zaproszenia na pogrzeb królowej, zabrakło przedstawicieli Rosji, Białorusi i Birmy. Iran będzie z kolei reprezentowany przez ambasadora, podobnie jak Korea Północna i Nikaragua. Listę krajów niezaproszonych uzupełniono później o Wenezuelę, Syrię i Afganistan.

Oficjalne delegacje

12 września 2022 poinformowano że ze względów logistycznych na ceremonii pogrzebowej każde państwo będzie mógł reprezentować jedynie jego przywódca w towarzystwie małżonki lub małżonka czy partnerki lub partnera. Wystosowano również prośbę, by goście przybyli na pogrzeb samolotami rejsowymi, nie prywatnymi maszynami. Zalecono też by zaproszeni liderzy przybyli do Opactwa Westminsterskiego autobusami. Swój udział w uroczystości potwierdzili już między innymi:

Generalni gubernatorzy:

•  Belize: gubernator generalna Froyla Tzalam,
•  Saint Vincent i Grenadyny: gubernator generalna Susan Dougan.

Szefowie państw i rządów Wspólnoty Narodów:

•  Australia: premier Anthony Albanese,
•  Jamajka: premier Andrew Holness,
•  Kanada: premier Justin Trudeau z małżonką,
  •  Kanada: była premier Kim Campbell,
  •  Kanada: były premier Jean Chrétien,
  •  Kanada: były premier Paul Martin,
  •  Kanada: były premier Stephen Harper,
•  Nowa Zelandia: premier Jacinda Ardern.

Szefowie państw i rządów:

•  Austria: prezydent Alexander Van der Bellen,
•  Bangladesz: premier Sheikh Hasina,
•  Barbados: prezydent Sandra Mason,
•  Brazylia: prezydent Jair Bolsonaro,
•  Cypr: prezydent Nikos Anastasiadis,
•  Egipt: premier Mustafa Madbuli,
•  Finlandia: prezydent Sauli Niinistö,
•  Francja: prezydent Emmanuel Macron z małżonką,
•  Gabon: prezydent Ali Bongo Ondimba,
•  Ghana: prezydent Nana Akufo-Addo,
•  Grecja: prezydent Ekaterini Sakielaropulu,
•  Indie: prezydent Draupadi Murmu,
•  Irlandia: prezydent Michael D. Higgins i premier Micheál Martin,
•  Izrael: prezydent Jicchak Herzog,
•  Kenia: prezydent William Ruto,
•  Korea Południowa: prezydent Yoon Suk-yeol,
•  Litwa: prezydent Gitanas Nausėda z małżonką,
•  Łotwa: prezydent Egils Levits,
•  Malta: prezydent George William Vella,
•  Niemcy: prezydent Frank-Walter Steinmeier z małżonką,
•  Palestyna: premier Mohammed Sztajeh,
•  Polska: prezydent Andrzej Duda wraz z małżonką,
•  Południowa Afryka: prezydent Cyril Ramaphosa,
•  Portugalia: prezydent Marcelo Rebelo de Sousa,
•  Singapur: prezydent Halimah Yacob,
•  Słowacja: prezydent Zuzana Čaputová,
•  Słowenia: prezydent Borut Pahor,
•  Sri Lanka: prezydent Ranil Wickremesinghe,
•  Stany Zjednoczone: Joe Biden z małżonką,
•  Szwajcaria: prezydent Ignazio Cassis,
•  Trynidad i Tobago: prezydent Paula-Mae Weekes,
•  Turcja: prezydent Recep Tayyip Erdoğan,
•  Węgry: prezydent Katalin Novák,
•  Włochy: prezydent Sergio Mattarella.

Ministrowie spraw zagranicznych:

•  Watykan: Stolicę Apostolską reprezentować będzie arcybiskup Paul Gallagher.

Koronowane głowy:

•  Belgia:Król Belgii Filip I Koburg, wraz z żoną Matyldą,
•  Bhutan: król Jigme Khesar Namgyel Wangchuck,
•  Brunei: sułtan Hassanal Bolkiah,
•  Dania: Królowa Danii Małgorzata II wraz z księciem Fryderykiem i księżniczką Marią,
•  Hiszpania: Król Hiszpanii Filip VI wraz z królową Letycją, a także były król Hiszpanii Jan Karol I wraz z żoną Zofią,
•  Holandia: Król Niderlandów Wilhelm-Aleksander wraz z królową Maksymą i księżną Beatrycze,
•  Japonia: Cesarz Japonii Naruhito wraz z cesarzową Masako,
•  Jordania: król Abd Allah II ibn Husajn,
•  Katar: emir Tamim ibn Hamad Al Sani,
•  Kuwejt: szejk Miszal al-Ahmad al-Dżabir as-Sabah,
•  Lesotho: król Letsie III,
•  Liechtenstein: książę Alojzy Liechtenstein,
•  Luksemburg: wielki książę Henryk,
•  Malezja: sułtan stanu Pahang Tengku Abdullah,
•  Maroko: książę Maulaj Hasan,
•  Monako: książę Albert II Grimaldi,
•  Norwegia: Król Norwegii Harald V wraz z królową Sonią,
•  Oman: sułtan Hajsam ibn Tarik Al Sa’id,
•  Szwecja: Król Szwecji Karol XVI Gustaw wraz z królową Sylwią,
•  Tonga: król Tupou VI.

Inni krajowi przedstawiciele:

•  Chiny: wiceprezydent Wang Qishan,
•  Nigeria: wiceprezydent Yemi Osinbajo,
•  Ukraina: pierwsza dama Ukrainy Ołena Zełenska.

Organizacje ponadnarodowe:

•  NATO: Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg,

•  Unia Europejska: Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen, a także Przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel.

Pogrzeb i pochówek

Ceremonia pogrzebowa rozpocznie się 19 września 2022 o godzinie 11:00 czasu brytyjskiego (12:00 czasu polskiego)