Włochy dokonały inwazji na Abisynię

Przed wybuchem wojny miało miejsce wiele incydentów granicznych – Włosi przekraczali niestrzeżoną południową granicę i zajmowali oazy leżące w głębi Abisynii, z kolei rządzący od niedawna cesarz Haile Selassie miał nadzieję, że ograniczona wojna z Włochami scementuje wokół niego skłócony naród. W grudniu 1934 roku etiopski oddział natrafił na Włochów w oazie Ueluel oddalonej o 60 km od granicy. Doszło do walki, w wyniku której padło kilkudziesięciu zabitych, a Włosi wycofali się w kierunku Somali. W polityce rozpoczął się okres nazywany przez historyków kryzysem abisyńskim. Od tego czasu Włosi rozpoczęli wzmacnianie garnizonów w Erytrei i Somali – do rozpoczęcia wojny zebrali około 350 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy. Dowódcy włoscy planowali szybkie przełamanie frontu północnego i zajęcie Addis Abeby oraz odcięcie pozostałych sił etiopskich atakiem z południa.

Przebieg walk

Wojska włoskie wkroczyły do Abisynii 3 października 1935. Komentatorzy europejscy przewidywali, że wojna będzie trwała latami - jak niemal każda wojna kolonialna. Główny ciężar ataku przyjął front północny (erytrejski) skupiający 2/3 ogółu sił włoskich i większość sił pancernych pod dowództwem generała Emilio De Bono, będącego jednocześnie głównodowodzącym całej ekspedycyjnej armii włoskiej, od Somali ruszył pomocniczy front południowy dowodzony przez gen. Rodolfo Grazianiego. Wskutek zbyt późno ogłoszonej mobilizacji liczące około 600 tysięcy ludzi wojska plemienne zebrały się pod Addis Abebą dopiero w grudniu 1935. Do pierwszej poważnej bitwy doszło na początku listopada pod Mekeile. Mimo twardego oporu miasto padło, a Włosi koncentrując się na stabilizacji frontu zaprzestali ataków na kilka dni. Postępy wojsk włoskich nie zadowalały Mussoliniego więc marszałka Emilio De Bono zastąpił Pietro Badoglio, przed którym postawiono zadanie zajęcia stolicy Etiopii przed porą deszczową. Korzystając z chwili wytchnienia, Etiopczycy zorganizowali udany kontratak pod Aksum i Tembien, w wyniku którego zdobyli kilka czołgów i dział. 22 stycznia Włosi po krwawych walkach odzyskali Tembien, jednak nie osiągnęli głównego celu – nie otoczyli armii etiopskiej, a sami ponieśli wielkie straty. Badoglio uznał więc, że należy wprowadzić inne środki walki. W bitwie o Ambę Aradam Włosi atakowali umocnionych na zboczach gór Etiopczyków zmasowanymi bombardowaniami i ostrzałem ciężkiej artylerii. Jako represje za torturowanie i mordowanie wziętych do niewoli Włochów użyto także gazu musztardowego. Włosi osiągnęli cel po pięciu dniach walk. Było to jednak zwycięstwo o tyle ważne, że otworzyło drogę do stolicy Etiopii i zmniejszyło odwody cesarza. Znacznie gorzej szło Włochom na południu, gdzie zajmowane tereny były całkowicie pozbawione wody, którą dowożono z portów Somali. Dodatkowo pojawiły się dezercje z oddziałów kolonialnych. 27 lutego na froncie północnym doszło do drugiej bitwy o Tembien, gdzie Włosi odnieśli łatwe zwycięstwo, otaczając Etiopczyków za pomocą sił pancernych i rozbijając je bombardowaniami.

Jedynymi etiopskimi odwodami była 10-tysięczna Gwardia Cesarska, jedyna pełnowartościowa jednostka etiopska. Cesarz zdecydował na wypowiedzenie przeciwnikowi decydującej bitwy. 31 marca Gwardia Cesarska i 30 tysięcy żołnierzy z wojsk plemiennych zaatakowało przeciwnika pod Majczeu. Wskutek impetu natarcia załamało się lewe skrzydło Włochów, ale postępy Etiopczyków zatrzymały intensywne naloty. Po trzech dniach walk resztki wojsk cesarskich wycofały się. Władca kraju, cesarz Haile Selassie I, wraz z rządem i rodziną udał się na wygnanie do Europy, a w dniu 9 maja rząd włoski pod przewodnictwem Benito Mussoliniego ogłosił dekret o aneksji Etiopii i o nadaniu królowi Włoch Wiktorowi Emanuelowi III tytułu cesarza Etiopii. Etiopczycy nie pogodzili się z porażką i rozpoczęli wojnę partyzancką, która trwała aż do 1941 roku, gdy Etiopia została odbita przez Aliantów.

Kraj został włączony do Włoskiej Afryki Wschodniej, na czele której w uznaniu zasług postawiono generała, a następnie marszałka, Rodolfo Grazianiego z tytułem generała-gubernatora i wicekróla Etiopii.

Siły

Włoskie wojska liczyły około 350 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy zorganizowanych w 5 dywizji piechoty, 4 dywizje Milicji Faszystowskiej i jednostki kolonialne składające się przede wszystkim z żołnierzy z Erytrei oraz dubatsów. Wspierało ich około 350 samolotów i 250 czołgów (głównie typu CV 33 i Fiat 3000), Włosi używali także gazów bojowych i nowoczesnej artylerii. W trakcie walk do portów w Erytrei przybywały dodatkowe jednostki, łącznie około 150 tysięcy żołnierzy.

Etiopczycy po zakończeniu mobilizacji wystawili wojsko liczące około 600 tysięcy ludzi. Fatalnie miała się sprawa z ich uzbrojeniem – armia posiadała tylko 80 tysięcy karabinów powtarzalnych, 800 przestarzałych karabinów maszynowych i 300 dział z okresu I wojny światowej, na dodatek nawet do tak niewielkiej ilości broni brakowało amunicji. Jedyną w pełni uzbrojoną jednostką etiopską była Gwardia Cesarska, przeszkolona na początku lat 30. przez szwedzkiego generała Erica Virgina. Wojska plemienne były uzbrojone głównie w broń białą, taką jak dzidy i włócznie. W Etiopii nie istniało lotnictwo wojskowe (jedyny w kraju samolot był własnością dworu cesarskiego), siły pancerne stanowiły 3 czołgi Fiat 3000.

Zbrodnie wojenne

Na ludność cywilną Włosi rozpylali chemikalia. Użycie środków chemicznych zatwierdził Mussolini - „Rzym, 27 października '35. A.S.E. Graziani. Użycie gazu jest ultima ratio w celu przezwyciężenia oporu wroga i w wypadku kontrataku jest zatwierdzone. Mussolini.”. Zbrodnie te starano się zachować w tajemnicy lecz zostały one ujawnione światu przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż i zagranicznych obserwatorów. Reakcją na informacje o zbrodniach były „omyłkowe” bombardowania (przynajmniej 19 razy) namiotów Czerwonego Krzyża.

Postawa Europy

Przed wybuchem wojny cesarz Haile Selassie występował do Ligi Narodów z prośbami o rozsądzenie sporu granicznego, lecz wskutek układów między Francją, Wielką Brytanią i Włochami, Liga Narodów nie próbowała interweniować w tej sprawie. Jedynie ZSRR protestował przeciwko poczynaniom włoskim. 7 października, 3 dni po wybuchu wojny, Liga Narodów uznała, że rząd włoski dopuścił się nieuzasadnionej agresji na członka Ligi i zapowiedziała wprowadzenie sankcji ekonomicznych dla agresora. Sankcje wprowadzone 10 listopada nie objęły jednak najważniejszego surowca – ropy naftowej. Ożywiła się Wielka Brytania, która liczyła na podzielenie stref wpływów w Etiopii z Włochami; Francuzi nie protestowali, zgodnie z obietnicą daną Mussoliniemu; zaś Stany Zjednoczone wprowadziły zakaz sprzedaży broni walczącym stronom, co szczególnie ugodziło w Etiopczyków.

9 grudnia 1935 brytyjski minister spraw zagranicznych Samuel Hoare oraz premier Francji Pierre Laval przedstawili rządom walczących państw propozycję zmian granicznych, tzw. pakt Hoare-Laval, na mocy którego Włosi mieli przejąć znaczną część etiopskiego terytorium oraz uzyskać prawo do nieograniczonej ekspansji gospodarczej i emigracyjnej na obszarze wynoszącym około 50% powierzchni Etiopii. Cesarz Etiopii uznał dokument za skandaliczny, nie zadowalał on także Włochów, a jedynym jego skutkiem był zmasowany atak opinii publicznej na obu polityków który doprowadził do ich dymisji.

Skutki wojny

Władze włoskie po zakończeniu działań wojennych przejaskrawiały i wyolbrzymiały sukcesy armii na Wyżynie Abisyńskiej. Mimo zapewnień, że cały kraj zajęty przez Zjednoczone Królestwo Włoch, tylko 40% powierzchni Etiopii było okupowane przez włoską armię. Konflikt ten miał też duży wpływ na losy ofiary włoskiej ekspansji. Gdy 2 czerwca 1936 Hajle Selassie udał się na emigrację do Europy, jego autorytet w kraju znacznie zmalał.

Okupanci założyli obozy pracy, okaleczali ciała zabitych i organizowali publiczne egzekucje. Schwytani partyzanci byli zrzucani z samolotów w trakcie lotu.

Rozkazy wydane przez Mussoliniego były jasne: „Rzym, 5 czerwca 1936. A.S.E. Graziani. Wszyscy rebelianci wzięci do niewoli muszą zostać zabici. Mussolini.” W innych swoich poleceniach dyktator nakazywał przeprowadzenie eksterminacji rebeliantów i całej populacji oraz prowadzenie polityki terroru.

W lutym 1937 roku doszło do nieudanego zamachu na namiestnika Włoskiej Afryki Wschodniej, Rodolfo Grazianiego. Po tym gdy Włosi dowiedzieli się jakoby zamachowcy mieli skryć się w klasztorze Debru Libanos, wkroczyli do niego i dokonali masakry, zamordowano około 300 mnichów i mniszek, następnie okupanci dokonali masakr w Addis Abebe w której zamordowano 30 000 Etiopczyków a ich domy spalono.