Haile Selassie I

Haile Selassie I (odrębna pisownia: Hajle Selasje I; geez ኃይለ፡ ሥላሴ , „Potęga Trójcy”) (ur. 23 lipca 1892 w Ejersa Goro, zm. 27 sierpnia 1975 w Addis Abebie) – ostatni cesarz Etiopii (1930–1936 i 1941–1974). Oficjalnie używał imienia etiopskiego ግርማዊ፡ ቀዳማዊ፡ አፄ፡ ኃይለ፡ ሥላሴ፡ ሞዓ፡ አንበሳ፡ ዘእምነገደ፡ ይሁዳ፡ ንጉሠ፡ ነገሥት፡ ዘኢትዮጵያ፡ ሰዩመ፡ እግዚአብሔር; girmāwī ḳadāmāwī 'aṣē ḫāylē śillāsē, mō'ā 'anbassā za’imnaggada yīhūda nigūsa nagast za'ītyōṗṗyā, siyūma 'igzī'a’bihēr, co oznacza Zwycięski Lew Plemienia Judy, Wybraniec Boży, Król królów Etiopii.

Jest także znany jako symbol religijny ruchu Rastafari, którzy uważają na podstawie Kebra Nagast, że jest ostatnim z biblijnych Mesjaszów oraz wcielonym Bogiem, zwanym przez rasta Jah, który przyszedł, aby zakończyć wojny na Ziemi i zaprowadzić tysiącletnie królestwo pokoju, lub po prostu bosko namaszczonym królem. Haile Selassie znaczy Potęga Trójcy. Cesarz był znany także pod przedkoronacyjnym imieniem jako ras Tafari Makonnen (inna spotykana pisownia: Teferi Mykkonen).

Kawaler Orderu Orła Białego w 1930 i Człowiek Roku 1935 według magazynu „Time”.

Życiorys

Od dzieciństwa do objęcia władzy

Selassie urodził się we wsi Ejersa Goro jako Tafari Makonnen z ojca Ras Makonnena, gubernatora prowincji Harar i matki Jeszi Ymmebiet Ali.

We wrześniu 1916 Etiopski Sejm Szlachecki na wniosek Ortodoksyjnego Kościoła Etiopskiego zdetronizował cesarza Ijasu V, gdyż był on podejrzewany o sekretną konwersję na islam. Na jego miejsce została wybrana córka wcześniejszego cesarza Menelika II o imieniu Zauditu, a jej kuzyn, przyszły cesarz Haile Selassie został namaszczony na przyszłego następcę tronu i uzyskał tytuł Ras Tafari, co znaczy „książę straszliwy”. W 1911 poślubił Menen Asfau, wnuczkę króla Mikaela Uello. Miał z nią sześcioro dzieci – 3 synów i 3 córki.

Koronacja

W latach 1916-1930 Ras Tafari sprawował faktyczną władzę w imieniu swojej kuzynki, najpierw jako regent, a później jako król, zaś po jej śmierci w 1930 został ukoronowany na cesarza. Jego pełen tytuł brzmiał: „Cesarz Haile Selassie I, Zwycięski Lew Plemienia Judy, Wybraniec Boży, Król Królów Etiopii”: Guärmawi Qädamawi Haylä Sellassé, negusä nägäst zä'Ityopya, moa anbessa zä'emnägädä yehuda, seyum Egziabhér (po amharsku).

Modernizacja Etiopii

W dniu objęcia przez niego władzy Etiopia była skostniałą monarchią absolutną, całkowicie odciętą od świata zewnętrznego. Wcześniejsze ostrożne reformy cesarza Menelika II zostały zaprzepaszczone przez jego następcę.

Haile Selassie kontynuował ostrożne reformy modernizacyjne Menelika. W 1923 Etiopia przystąpiła do Ligi Narodów. Haile Selassie zakazał niewolnictwa, zaś w 1931 ogłosił pierwszą w historii Etiopii konstytucję, przekształcając kraj w monarchię konstytucyjną. W praktyce konstytucja ta dawała cesarzowi niemal absolutną władzę.

Okres 1935-1941

W 1935 faszystowskie Włochy napadły Etiopię i okupowały ją aż do 1941. Haile Selassie uciekł do Wielkiej Brytanii, gdzie powołał rząd na uchodźstwie oraz zorganizował Fundację Obrony Etiopii. Na całym świecie była wówczas znana fotografia niskiego cesarza w pelerynie i z parasolem w ręku, który niestrudzenie wędrował po stolicach europejskich walcząc o niepodległość ojczyzny.

Po odzyskaniu niepodległości Etiopii w 1941, na skutek wyparcia wojsk włoskich przez Brytyjczyków i sprzymierzonych z nimi oddziałów etiopskich, Haile Selassie powrócił na tron.

Lata 50.

W 1955 ogłosił nową konstytucję Etiopii, według której nadal posiadał władzę absolutną, ale zmienił strukturę parlamentu, zwiększając nieco jego kompetencje i reprezentatywność.

Pucz w 1960

Po próbie puczu w 1960 zaczął się okres bardziej autorytarnego sprawowania władzy. Część uprawnień konstytucyjnych z 1955 została cofnięta, a kraj zaczął być z powrotem rządzony metodami półdyktatorskimi.

Haile Selassie związał się od tego czasu na stałe z Zachodem i odciął od wszelkich związków z radykalnymi ruchami rewolucyjnymi sterowanymi przez ZSRR, które powstawały w tym czasie licznie w wielu ościennych państwach afrykańskich.

W 1963 w stolicy Etiopii, Addis Abebie, odbyła się konferencja założycielska Organizacji Jedności Afrykańskiej. Jednym z jej głównych inicjatorów był Haile Selassie, który przewodniczył konferencji, a następnie został wybrany na pierwszego przewodniczącego OJA.

Odbył kilkadziesiąt oficjalnych wizyt zagranicznych, podczas których towarzyszyła mu ogromna świta składająca się z kilkuset dworzan. W 1963 roku wziął udział w pogrzebie prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego, a w 1970 w pogrzebie byłego prezydenta Francji gen. Ch. de Gaulle’a. W 1964 złożył wizytę oficjalną w Polsce, podczas której podejmowany był przez przewodniczącego Rady Państwa PRL Edwarda Ochaba. W 1971 reprezentował Etiopię na obchodach 2500-lecia Cesarstwa Perskiego, które były jednym z największych w historii zgromadzeń koronowanych głów i przywódców z całego świata.

Jego nowa, absolutystyczna polityka, połączona z gigantycznymi wydatkami na rozbudowane do absurdu ceremoniały dworskie, doprowadziła w końcu do ruiny ekonomicznej Etiopii. Na fali ostrego niezadowolenia społecznego Mengystu Hajle Marjam, popierany przez komunistów przeprowadził w 1974 udany pucz wojskowy, który definitywnie odebrał cesarzowi władzę. Formalnie monarchię zniesiono w 1975 (puczyści ogłosili „królem” syna Haile Selassie, ten jednak nie przyjął wówczas tego tytułu).

Śmierć cesarza

Według komunikatów prasowych nowego rządu wojskowego Haile Selassie zmarł 27 sierpnia 1975 w więzieniu na skutek nieudanej operacji prostaty. Jednakże wielu historyków na podstawie zeznań naocznych świadków twierdzi, że został on zamordowany w kilka dni po zamachu (jedna z wersji mówi o uduszeniu poduszką), a jego zwłoki zakopano w podziemiach nowego pałacu prezydenckiego. Z kolei Ryszard Kapuściński w swojej książce Cesarz podaje, że monarcha miał żyć jeszcze w lutym 1975, przebywając w areszcie domowym w starym pałacu cesarza Menelika.

5 listopada 2000 zwłoki należące prawdopodobnie do Haile Selassie zostały ekshumowane z podziemi pałacu prezydenckiego i ponownie uroczyście pochowane według obrządku Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego.

Członkowie społeczno-religijnego Ruchu Rastafari, który rozwinął się w latach 30. na Jamajce, pod wpływem kazań M. Garveya, uważają Haile Selassie za jedno z wcieleń Jah (Boga), który poprowadzi ludzi rozproszonych po całym świecie do Syjonu, ich Ziemi Obiecanej w Afryce, albo tylko za namiestnika boskiego majestatu na Ziemi. Rastafarianie albo fizycznie przesiedlają się do Afryki, albo usiłują wewnętrznie nie zapomnieć o Afryce, kraju Syjonu.

Sam cesarz pozostał jednak do końca życia chrześcijaninem obrządku etiopskiego i odcinał się oficjalnie od kierowania ruchem rastafari. Miał jednak do tego ruchu religijnego pewien rodzaj sentymentu, czego przykładem jest złożenie przez niego wizyty na Jamajce w 1966.

Utworzona przez niego Fundacja Pomocy Etiopii, w czasie jego wygnania w Wielkiej Brytanii była silnie wspierana finansowo przez rastafarian na całym świecie. Po odzyskaniu tronu w 1941 odwdzięczył się on za to wsparcie przeznaczając spore obszary jednej z etiopskich prowincji dla rastafariańskich osiedleńców.

Jego wizyta na Jamajce w 1966, gdzie witały go tłumy rastafarian i w czasie której spotkał się z rastafariańską starszyzną uczonych w Piśmie, przepełniła go mieszanymi uczuciami na temat tego ruchu. Według niepotwierdzonych informacji wykorzystał on okazję spotkania na skierowanie rastafari na bardziej pokojowe tory. Słowa Selassie, że rastafarianie całego świata nie powinni emigrować do Afryki, zanim w ich własnych krajach nie uda im się zwalczyć rasowego ucisku, stały się punktem zwrotnym ruchu.

Paradoksalnie, pod koniec okresu jego rządów jedną z jego ostatnich ostoi w murszejącej strukturze władzy byli członkowie sprowadzonej przez niego zaraz po II wojnie światowej społeczności rastafariańskiej w Etiopii.

Odznaczenia

• Order Salomona (1930, Etiopia)
• Kollana Orderu Świętej Trójcy (Etiopia)
• Wielka Wstęga Orderu Menelika II (Etiopia)
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Etiopii (1909, Etiopia)
• Krzyż Wielki Orderu Wyzwoliciela San Martina (Argentyna)
• Wielka Gwiazda Zasługi Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii (1954)
• Wielka Wstęga Orderu Leopolda (1924, Belgia)
• Krzyż Wielki Narodowego Orderu Dahomeju (Benin)
• Kollana Narodowego Orderu Kondora Andów (Boliwia)
• Wielka Kollana Orderu Krzyża Południa (Brazylia)
• Wielki Krzyż Orderu Zasługi (Chile)
• Order Narodowy (Czad)
• Order Białego Lwa I Klasy (Czechosłowacja)
• Order Słonia (1954, Dania)
• Order Muhammada Alego (1930, Egipt)
• Kollana Orderu Nilu (1963, Egipt)
• Order Muhammada Ali (1930, Egipt)
• Kollana Orderu Sikatuna (Filipiny)
• Krzyż Wielki Orderu Białej Róży (Finlandia)
• Krzyż Wielki Legii Honorowej (1924, Francja)
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Równika (Gabon)
• Towarzysz Orderu Gwiazdy Ghany (Ghana)
• Order Narodowy (Górna Wolta)
• Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)
• Medal Zasługi Wojskowej (1954, Grecja)
• Order Narodowy (Gwinea)
• Kollana Orderu Karola III (Hiszpania)
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (1930, Holandia)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Wilhelma (1954, Holandia)
• Order Gwiazdy Indonezji I klasy (1958, Indonezja)
• Kollana Wielkiego Orderu Haszymitów (Królestwo Iraku)
• Order Pahlawich I klasy (1964, Iran)
• Order Chryzantemy (1956, Japonia)
• Order Al-Husajna Ibn Alego (Jordania)
• Order Gwiazdy Jugosłowiańskiej (1954, Jugosławia)
• Wielka Wstęga Orderu Męstwa (Kamerun)
• Order Złotego Serca I klasy (Kenia)
• Kollana Orderu Zasługi (Kongo)
• Wstęga Narodowego Orderu Cedru (Liban)
• Wielka Wstęga Orderu Pionierów Liberii (Liberia)
• Order Idrisa I (Królestwo Libii)
• Order Złotego Lwa Nassau (1924, Luksemburg)
• Wielka Wstęga Orderu Narodowego (Madagaskar)
• Krzyż Wielki Orderu Narodowego (Mali)
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi Narodowej (Mauretania)
• Order Orła Azteków (1954, Meksyk)
• Wielki Komandor Orderu Republiki Federalnej (Nigeria)
• Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RFN (1954, Niemcy)
• Krzyż Wielki Orderu św. Olafa (1949, Norwegia)
• Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru (Peru)
• Order Orła Białego (1930, Polska)
• Krzyż Wielki Orderu Chrystusa (1930, Portugalia)
• Wojskowy Order św. Jakuba od Miecza (Portugalia)
• Krzyż Wielki Wojskowego Orderu Wieży i Miecza (1925, Portugalia)
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Republika Środkowoafrykańska)
• Krzyż Wielki z Kollaną Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)
• Krzyż Wielki Narodowego Orderu Lwa (Senegal)
• Chief Commander Legii Zasługi (1945, Stany Zjednoczone)
• Wielka Wstęga Orderu Umajjadów (Syria)
• Królewski Order Serafinów (1954, Szwecja)
• Order Domowy Chakri (Tajlandia)
• Krzyż Wielki Orderu Mono (Togo)
• Kollana Orderu Niepodległości (Tunezja)
• Order Źródła Nilu I klasy (Uganda)
• Order Błogosławionego Piusa IX (1970, Watykan)
• Wielka Kollana Orderu Wyzwoliciela (Wenezuela)
• Order Flagi Węgierskiej Republiki Ludowej z Diamentami (1964, Węgry)
• Order Podwiązki (1954, Wielka Brytania)
• Order Łaźni (1924, Wielka Brytania)
• Order św. Michała i św. Jerzego (1917, Wielka Brytania)
• Królewski Order Wiktorii (1924, Wielka Brytania)
• Krzyż Wielki Orderu Narodowego Republiki Wietnamu (1958, Wietnam Południowy)
• Order Annuncjaty (1928, Włochy)
• Kawaler Krzyża Wielkiego Udekorowany Wielką Wstęgą Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (1955, Włochy)
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony (1917, Włochy)
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu św. Maurycego i Łazarza (1924, Włochy)
• Order Suworowa (1959, ZSRR)
• Order Świętego Równego Apostołom Księcia Włodzimierza I klasy (1959, Rosyjska Cerkiew Prawosławna)
• Wielka Wstęga Narodowego Orderu Lamparta (Zair)
• Kollana Orderu Orła Zambii (Zambia)
• Wstęga Trzech Orderów (Portugalia)