Stanisław Stempowski

Stanisław Stempowski (ur. 1870 w Hucie Czernielewickiej, zm. 11 stycznia 1952 w Warszawie) – polski działacz społeczny, minister Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Pochodził z polskiej rodziny ziemiańskie osiadłej w XVII wieku na Ukrainie. Dzieciństwo spędził w majątku rodzinnym Huta Czernielewicka w guberni podolskiej, lata szkolne (1879-1888) w Krzemieńcu, a studia (1888-1892) w Dorpacie. W 1892 roku został aresztowany za działalność socjalistyczną, więziony w Rydze, odtransportowany przez Dyneburg, Witebsk, Smoleńsk, Orzeł i Kursk do Kijowa, opuścił więzienie w grudniu, poddany pod dozór policyjny w majątku rodzinnym Szebutyńce (Podole) do jesieni 1896 r. Z początkiem 1897 r. przebywał w Berlinie i w Paryżu, następnie (1897-1905) mieszkał w Warszawie, gdzie działał w Kole Oświaty Robotniczej, w latach 1900-1902 był członkiem komitetu redakcyjnego „Prawdy", a w 1902-1905 współzałożycielem i współredaktorem tygodnika socjalistycznego „Ogniwo". Po zamknięciu „Ogniwa" przez władze carskie, spędził dwanaście najszczęśliwszych lat (1906-1917) w majątku rodzinnym Winnikowce (Podole).

W okresie 1917-1918 był współzałożycielem i prezesem Polskiej Centralizacji Demokratycznej na Ukrainie, w 1920 został ministrem rolnictwa a następnie ministrem zdrowia Ukraińskiej Republiki Ludowej, od 1921 członkiem zarządu Związku Zbliżenia Narodów Odrodzonych i współzałożycielem Instytutu Badania Spraw Narodowościowych, a także był także wieloletnim prezesem Towarzystwa Polsko-Ukraińskiego. W latach 1924-1939 kierował zorganizowaną przez siebie Biblioteką Ministerstwa Rolnictwa w Warszawie.

W okresie II wojny światowej, kolejno przebywał w 1939-1940 w Łucku, Brześciu i Lwowie, 1940-1944 w Warszawie, 1944-1945 w Dąbrowie Zduńskiej, od lipca 1945 r. znów w Warszawie zajmuje się działalnością literacką i wydawniczą. Od 1927 r. do śmierci był towarzyszem życia Marii Dąbrowskiej (1889-1965).

Stempowski został przyjęty do masonerii pod koniec 1921 r. (loża „Kopernik"), w 1923 r. został wielkim sekretarzem Wielkiej Loży Narodowej Polski, 1926-1928 - wielkim mistrzem WLN, w 1934-35 członkiem Komisji Rytów i Wielkiego Trybunału; w latach 1922-1929 był wielkim kanclerzem i sekretarzem generalnym Rady Najwyższej '33 i ostatniego stopnia Obrządku Szkockiego Dawnego i Uznanego na Polskę. 19 marca 1938 r. Stempowski, będący wówczas wielkim komandorem Rady Najwyższej, wystąpił z masonerii, a 26 października 1938 r., uprzedzając policyjną likwidację masonerii posiedzenie Wielkiej Loży Narodowej podjęło uchwałę o samorozwiązaniu się.

Ojciec Jerzego Stempowskiego ("Pawła Hostowca").

Zmarł w 1952 roku, spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 107–I–29/30).