Stefan Miler

Stefan Miler (ur. 22 stycznia 1888 w Hubach Tynieckich, zm. 14 lutego 1962 w Warszawie) – legionista, pedagog, założyciel Ogrodu Zoologicznego w Zamościu.

Urodził się w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Ojciec – Henryk Mikołaj Miler (1839–1921), był podczas powstania styczniowego adiutantem generała Józefa Hauke-Bosaka, matka – Antonina z Krajewskich (1853–1917) herbu Jasieńczyk.

Za aktywny udział w strajku szkolnym (jako uczeń) w 1906 r. i aktywną próbę rozbrajania rosyjskich żandarmów podczas manifestacji pierwszomajowej w Zawodziu pod Kaliszem został poddany dozorowi policyjnemu i stracił rok nauki. Korzystając z okazji zbiegł do Krakowa. Amnestia pozwoliła mu wrócić do Kalisza i złożyć egzamin maturalny w polskiej Szkole Handlowej w Kaliszu w 1908. Studiował nauki przyrodnicze w szwajcarskim Fryburgu, gdzie uzyskał dyplom w 1913 r.

Po studiach, jeszcze z dwoma kolegami jako 9 wyprawa polska zdobył Mont Blanc. Po powrocie do Polski pracował jako korepetytor. Gdy wybuchła wojna wstąpił do I Pułku Legionów Polskich i walczył na Polesiu. Wkrótce został ciężko ranny w bitwie pod Trojanówką. Bezterminowo urlopowany przez pułkownika Władysława Sikorskiego został skierowany do pracy w utworzonym w murach dawnej Akademii Zamojskiej gimnazjum (październik 1916 r.). Działał w POW. W 1918 r. brał udział w manifestacji żądającej pozostawienia Chełmszczyzny przy Polsce, spoliczkował śmiejącego się z manifestantów niemieckiego żołnierza, za co przesiedział kolejne 2 tygodnie w areszcie. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej i dosłużył się stopnia kapitana. Z tego tytułu wkrótce został prezesem Związku Legionistów i Związku Rezerwistów w Zamościu.

Na przełomie 1918/19 roku na nieużytku przyszkolnym rozpoczął organizację pierwszego w Polsce przyszkolnego ogrodu zoologicznego. Pomagała mu młodzież szkolna (przynosząc ciekawy okaz można było zyskać na stopniu), absolwenci i władze miasta. Ogród zoologiczno-botaniczny i jego opiekun stały się wizytówką Zamościa. S. Miler fundusze zdobywał dając odczyty o ogrodzie i jego wpływie na wychowanie młodzieży w różnych miastach kraju. Pisał też do miejscowej prasy artykuły o charakterze patriotycznym, wiersze i satyry. Podpisywał je jako Miler. W latach 1934-1939 był członkiem Rady Miasta. 17 lipca 1938 r. gościł w ZOO marszałka Śmigłego-Rydza. W latach 1934-1951 mieszkał w domu przy ulicy Peowiaków nr 7. Prawdopodobnie z jego inicjatywy, przed tym domem ustawiono wtedy popiersie marszałka Józefa Piłsudskiego. W czasie wojny pozostawał opiekunem ZOO ("niemieckie" miasto musiało mieć ZOO). Mimo nacisków, szantażu, aresztowania córki, kilku miesięcy więzienia nie podpisał volkslisty. Działał w konspiracji i w tajnym nauczaniu. Po wyzwoleniu, 29 lipca 1944 r. otwierał patriotyczny wiec na Rotundzie poświęcony pomordowanym tam mieszkańcom Zamojszczyzny. W 1953 r. ZOO upaństwowiono, a S. Miler został jego pierwszym oficjalnym kierownikiem. W następnym roku przeszedł na emeryturę szkolną pozostając w dalszym ciągu kierownikiem ogrodu ZOO.

W wielu dziedzinach działał społecznie, często angażując młodzież. 4 czerwca 1957 r. doznał wylewu krwi przy budowie alpinarium w parku (przy kojcu). Ze względu na stan zdrowia musiał zrezygnować z pracy w ZOO. Ok. 1961 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie zmarł. Pochowany jest na Powązkach.

Był odznaczony między innymi: Srebrnym Krzyżem Zasługi (1928), Odznaką Honorową „Za Walkę o Szkołę Polską” (1930), dwukrotnie Krzyżem Niepodległości (1931, 1933), Krzyżem Walecznych, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958). W Zamościu Ogród zoologiczny i ulica jego imienia podtrzymują pamięć o nim.