Egon Naganowski

Egon Naganowski (ur. 31 marca 1913 w Innsbrucku, zm. 23 stycznia 2000 w Poznaniu) – polski krytyk literacki, eseista i tłumacz literatury, głównie niemieckojęzycznej. Szczególnie znany jako autor monografii krytycznoliterackich o Jamesie Joysie pt. Telemach w labiryncie świata i Robercie Musilu pt. Podróż bez końca.

Naganowski był synem Polaka, oficera austriackiej armii, i niemieckiej baronówny Maritty von Holzschuher. W dzieciństwie wychowywał się w Monachium. Jego pierwszym językiem był niemiecki, po polsku zaczął mówić dopiero, gdy tuż po zakończeniu I wojny światowej jego rodzice przenieśli się do Grudziądza. W latach 1932-1939 studiował na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie ukończył dwa kierunki: filologię polską i germańską. W 1973 uzyskał doktorat nauk humanistycznych na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.

W czasie okupacji przebywał w Warszawie, działając w ruchu oporu – m.in. kolportował prasę podziemną, za co był krótko więziony na Pawiaku. W powstaniu warszawskim walczył w szeregach Armii Krajowej. Po upadku powstania, w latach 1944-1945 przebywał w obozie jenieckim w Niemczech.

Wróciwszy do kraju w 1946 roku rozpoczął pracę w Polskim Związku Zachodnim w Poznaniu, a następnie od 1950 roku pracował w Rozgłośni Poznańskiej Polskiego Radia, początkowo w redakcji literackiej, a w końcu jako zastępca redaktora naczelnego. W 1961 roku zwolniono go jednak z powodów politycznych i od tej pory skupił się na samodzielnej pracy eseistycznej, przekładowej i krytycznoliterackiej. Napisał wiele monografii, esejów oraz innych tekstów o charakterze historyczno- i krytycznoliterackim poświęconym europejskiej prozie dwudziestowiecznej, dotyczących takich autorów jak: James Joyce, Robert Musil, Thomas Mann, Stefan Zweig, Franz Kafka, Joseph Roth czy Martin Andersen Nexø. Publikował licznie w polskich oraz zagranicznych czasopismach literackich i naukowych. Wydany w 1962 roku[1] Telemach w labiryncie świata jest pierwszą w języku polskim poważną i obszerną monografią na temat życia i twórczości Jamesa Joyce’a. Naganowski uważany jest też za jednego ze współtwórców europejskiej „musilologii”, m.in. dzięki innej monografii z 1980 roku poświęconej Musilowi pt. Podróż bez końca: opowieść o życiu i twórczości Roberta Musila.

Jego debiutem translatorskim było wydane jeszcze w 1937 tłumaczenie powieści biograficznej Rudolfa Brunngrabera pt. Radium poświęconej Marii Skłodowskiej-Curie. Po wojnie dokonał (często we współpracy z żoną Ireną) licznych przekładów literatury europejskiej, m.in. trzytomowych Dzienników Thomasa Manna, dramatów Friedricha Dürrenmatta (Wizyta starszej pani), dzieł Güntera Grassa i Wolfganga Borcherta.

Członek Związku Literatów Polskich oraz wieloletni prezes jego poznańskiego oddziału (funkcję tę pełnił przez trzy kadencje: w latach 1952-1953, 1955-1960, 1980-1983). Należał również m.in. do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, PEN-Clubu, Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza oraz Klubu Pamięci Poznańskiego Czerwca 1956. Członek wiedeńskiego Kuratorium der Internationalen Robert Musil Gesellschaft oraz The James Joyce Foundation w Tulsa, Oklahoma.

Pochowany na Cmentarzu Komunalnym na Miłostowie w Poznaniu (kwatera ewangelicka).

Nagrody i odznaczenia

• Nagroda Translatorska Fundacji im. Roberta Boscha (1998)
• Nagroda Artystyczna Miasta Poznania (1993)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1990)
• Krzyż Zasługi I klasy w dziedzinie Nauki i Sztuki nadany przed prezydenta Austrii (1987)
• Nagroda PEN-Clubu (1978)
• Nagroda Inter Nationes (1976, przyznana w Bonn)

Wybrana twórczość

Krytyka literacka

• Magiczny klucz: opowieść o życiu i twórczości młodego Martina Nexø (1958)
• Telemach w labiryncie świata: o twórczości Jamesa Joyce’a (1962)
• Podróż bez końca: opowieść o życiu i twórczości Roberta Musila (1980)
• Robert Musil (1980)

Inne

• Poznań'56 (1981, zbiór esejów, wyd. w drugim obiegu; wraz z S. Matyją)
• Młodzieńczy eros i inne wspomnienia z dawnych lat (1992, pamiętnik)