Czypa Zonszajn

Czypa Zonszajn z d. Jabłoń w 1934 r. , w Siedlcach zdaje egzamin dojrzałości , w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi.

Studia rozpoczyna  na Wydziale Romanistyki na Uniwersytecie Warszawskim (1934 r.) . Po roku zmienia  kierunek studiów i uczelnię , na Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie . Było to spowodowane planowanym wyjazdem do Palestyny . W 1938 roku kończy z powodzeniem studia i wraca do rodzinnych Siedlec , gdzie mieszka z rodzicami . Chil i Chana Jabłoniowie  prowadzą własny sklep spożywczy przy ulicy Asza 3 , gdzie na piętrze budynku mieści się część mieszkalna .

Jeszcze przed wybuchem  wojny wychodzi za mąż za Jakuba Zonszajna .  Wyjeżdżają z mężem  na wschód . Dotarli do Wilna .Ostatecznie wracają do Siedlec , z tęskonoty do rodziny i braku aklimatyzacji . Do czasu , jak rodzice (Chil i Chana Jabłoniowie) są właścicielami domu , mają mieszkanie u nich .

We wrześniu 1939 roku w wyniku wybuchu II wojny światowej Siedlce zostają zbombardowane przez niemieckich agresorów . 11 września do miasta wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie . Miasto zostało poważnie zniszczone . Pod koniec września , na skutek umowy niemiecko-sowieckiej z dn. 28.09.39 r. , do Siedlec wkracza drugi okupant , Armia Czerwona . Sowieci dokonują wielu aresztowań , w tym przedstawicieli całej władzy cywilnej miasta . W czasie tej krótkiej czasowo okupacji , Sowieci kradną i rabują , w tym cały tabor ruchomy , kolejowy (3000 wagonów , 150 parowozów). Oficjalnie przejęcie przez okupanta niemieckiego od okupanta sowieckiego , wcześniej ustalonych wspólnie przez dwóch barbarzyńskich agresorów , praw do terenów (zdobyczy wojennych) , w tym do miasta Siedlce , nastąpiło dnia 9,10.1939 r.

Siedlce zostały włączone przez okupanta niemieckiego do tzw. Generalnej Guberni.

W Wigilię 1939 r. Niemcy palą synagogę siedlecką . Terror na ludności wyznania mojżeszowego nasila się z każdym dniem okupacji niemieckiej . Pod koniec 1940 roku powstaje getto niemieckie w Siedlcach .

W 1940 r. rodzice Czypy tracą dom i sklep , w wyniku prześladowań . Zonszajnowie zamieszkują w mieszkaniu przy ulicy Asłanowicza . Przez cały ten okres Czypa podtrzymuje bardzo ciepłe znajomości z koleżankami z "Królówki" , z Ireną Zawadzką , Zofią Olszakowską-Glazer , Lucyną Rzewuską . Odwiedza Irenę w domu , gdzie jej mama Sabina Zawadzka zawsze serdecznie ją  gości.

 W sytuacji , kiedy Niemcy stworzyli w miastach polskich niemieckie getta , dla izolacji ludności polskiej pochodzenia żydowskiego , w celach jednoznacznie zbrodniczych , powstało też takie w Siedlcach . Trafiła tam Czypa z  mężem  i ich rodzicami . Tutaj rodzi się ich córka Rachela (01-10-1941 r.) . W wyniku dwóch prób unicestwienia , przez Niemców , gnębionej ludności polskiej pochodzenia żydowskiego na terenie Siedlec , Czypa zwraca się z prośbą do swojej koleżanki Ireny i jej mamy Sabiny Zawadzkiej o zaopiekowanie się małą Rachelką . Dziecko przynosi ukradkiem , nocą do domu Zawadzkich przy ul. Jagiellońskiej 15 , cicho pukając w szybę okienną . Nie był to jakiś czas umówiony , ale Irena i jej mama Sabina , mimo późnej pory wieczornej , obudziły się nagle , wiedząc podświadomie , kto puka w ich okna . Były same , ale z miłością i bez wahania podjęły się próby ratowania tego bezbronnego dziecka .

 Za udzielenie pomocy  ludności pochodzenia żydowskiego , niemiecki okupant zabijał całe rodziny Polaków , w tym małe i jeszcze nienarodzone dzieci .

  Na całą Europę , jedynie w okupowanej Polsce , niemieccy barbarzyńcy stworzyli tak okrutne i nieludzkie prawo , brutalny terror niemieckiego okupanta , karę śmierci dla całej rodziny za pomoc w ratowaniu Polaków pochodzenia żydowskiego .

Niemiecki terror na bezbronnych ludziach , którzy poczuwali się do pomocy bliźnim ,  był zatrważający . Przykładem jest tragedia wymordowanej rodziny Ulmów ze wsi Markowa  w przedwojennym województwie lwowskim , patrz  Muzeum Polaków Ratujących Żydów .

   Było to w 1942 roku , kiedy Czypa prosi Irenę Zawadzką i jej mamę Sabinę  o  uratowanie malutkiej  Racheli . Koleżanka i jej mama nie zawiodły .

  Ratowanie życia w czasie okupacji niemieckiej wymagało wspomagania się wielu Polaków , dla których było czymś oczywistym , że ta pomoc , taka swoista cywilna walka z agresorem , to ich naturalna powinność , że jest to ich wkład w odzyskanie niepodległości , mimo że też mogli utracić własne życie .

Heroicznej pomocy udzieliły też inne koleżanki z gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Siedlcach , Zofia Olszakowska-Glazer , jej starsza siostra Irena Egierszdorff z d. Olszakowska , Lucyna Rzewuska i inne .

Rachelka przeżyła wojnę . Wszystkie bohaterki zostały uhonorowane medalami Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata w r. 1988 i 2015 r. Tych osób , które pomagały , bezimiennych Polaków , było znacznie więcej .

Pierwsze zbiorowe ludobójstwo na ludności getta niemieckiego w Siedlcach , Niemcy rozpoczęli dnia 22 sierpnia 1942 roku . Dziadkowie Racheli , Chil i Chana Jabłoniowie , w sierpniu 1942 r. , zostali wywiezieni z Siedlec do Treblinki  i nie przeżyli transportu . Niemcy stosowali w ich gettcie siedleckim nieprawdopodobny terror , zbrodnie , głód etc. , pozbawiający tak naprawdę człowieczeństwa niewinnych ludzi , osoby cywilne , tak aby przestali wierzyć , że przeżyją . Niemcy dwukrotnie próbowali  zlikwidować ludność getta  stosując militarne sposoby zabijania , a przede wszystkim wywożąc całe rodziny do niemieckiego obozu koncentacyjnego w Treblince , w nieludzkich warunkach , w zapełnionych wagonach towarowych , bez powietrza , aby zaraz po przybyciu do celu pozbawić ich życia , w barakch przy użyciu gazu trującego .

Niemcy , już na początku XX wieku (1904-1908) w Afryce , w Namibii , w tzw. Niemieckiej Afryce Południowo - Zachodniej dokonywali ludobójstwa na ludności rdzennej , gdzie 100 tys. ludzi straciło życie . Tworzono tam też obozy koncentracyjne , gdzie dokonywano okrutnych doświadczeń pseudomedycznych na ludziach , a spreparowane organy ludzkie wysyłano na niemieckie uczelnie . Ludzie w obozach byli wykorzystywani , do pracy , prowadzącej bezpośrednio do śmierci z wyczerpania . "Świat nauki" nie protestował , jak i inni . Do tej pory Niemcy nie przeprosiły i nie zadośćuczyniły potomkom za wyrządzone krzywdy i zbrodnie na narodzie Namibii .

Dnia 28 listopada 1942 roku Niemcy dokonują drugiego zbiorowego ludobójstwa na ludności getta niemieckiego w Siedlcach . Nastepne , nieludzko traktowane transporty , trafiają na śmierć do Treblinki , a na ulicach Siedlec giną od kul i granatów niewinni ludzie , cywile , rodziny - Polacy wyznania mojżeszowego . Czypa Zonszajn z d. Jabłoń wraz z mężem , wiedząc co ich czeka , uciekają oprawcom niemieckim zażywając truciznę .

 

 

 Z okazji 120-lecia  Liceum im św. Królowej Jadwigi w Siedlcach , której to absowentki z roku 1934 uratowały w czasie likwidacji getta niemieckiego , malutką Rachelę , odbyły się w dniach 15-21 września 2024 r. uroczyste obchody . Były to m.in. zawody sportowe , zjazd absolwentów , część oficjalna i artystyczna w Centrum Kultury i Sztuki , odsłonięcie muralu  i trablicy upamiętniającej na szkolnym budynku , szkolna sztuka teatralna  pt. "Przyszłaś z Rachelą"  Ewy Kamińskiej-Kuć . 

 Część oficjalna .

 

Czypa Zonszajn z d. Jabłoń urodzona 9 lipca 1917 r. w Siedlcach (Akt 475)  Akta stanu cywilnego gminy wyznania mojżeszowego w Siedlcach .

Rodzice :  Chil Jabłoń (ur. 1884) i Chana Hinda Jabłoń z d. Zonszajn (ur. 1884)

Rodzeństwo :  Szymon

Małżeństwo : Jakub Zonszajn i Czypa z d. Jabłoń 

Dzieci :  Rachela

 

 

 

Odsyłam do artykułu Agaty Dąbrowskiej pt. „ Przyczynek do dziejów

Żydów w Siedlcach w latach okupacji hitlerowskiej . Nieznany pamiętnik

z lat II wojny światowej” z 2001 r. , Szkice Podlaskie 9 , 228-244.

https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Szkice_Podlaskie/Szkice_Podlaskie-r2001-t9/Szkice_Podlaskie-r2001-t9-s228-244/Szkice_Podlaskie-r2001-t9-s228-244.pdf

a także na

strona www :           Sprawiedliwy wśród Narodów Świata - strona II LO w Siedlcach

                                  https://pl.qaz.wiki/wiki/Zofia_Olszakowska-Glazer

                                  https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cypora_Zonszajn_%26_Rachela.jpg

                                  https://echokatolickie.pl/index.php?str=100&id=9385&idd=21

                                  https://www.tygodniksiedlecki.com/t53048-ta.szkola.nauczyla.tolerancji.i.szacunku....htm

                                  https://siedlce.pl/aktualnosci/2014/2014-09/siedlecki-wrzesien-39

                                  https://pawelgluza.com/namibia-zapomniane-zbrodnie-pierwsze-niemieckie-obozy-koncentracyjne/

i inne :

plik *.pdf  - prezentacja z 2020 r.    pt . "Sprawiedliwe z Siedleckiej "Królówki"             http://krolowka.siedlce.pl/attachments/96c2bc6a5d8271a251207060f809d5a7033e480d.pdf

reportaż multimedialny z 2020 r.  pt. "Przyjaźń w czasach ludobójstwa ."  link niżej - dotknij obrazek . .

   

 

 

 

  Opisał Michał Rzewuski , bratanek Lucyny Rzewuskiej