Karol Zaleski

Karol Zaleski (ur. 1 września 1856 w Mikuliczynie, zm. 20 lutego 1941 w Sanoku) – doktor wszechnauk lekarskich, lekarz miejski w Sanoku, działacz społeczny, przyrodnik, esteta.

Rodzina Zaleskich pierwotnie pochodziła z miejscowości Mikuliczyn nad Prutem (obecnie wieś na Ukrainie). Kolejny przedstawiciel rodu, jedynak Karol Zaleski, studiował na Wydziale Wszechnauk Lekarskich Uniwersytetu Jagiellońskiego, który ukończył w 1884 otrzymując tytuł doktora wszechnauk lekarskich. Jeszcze podczas studiów odwiedził Sanok i stojąc na placu św. Jana pomyślał, że mógłby tam osiąść i żyć. Później, wybierając miejsce swojej pracy zdecydował się na Sanok, przybywając do miasta w 1886. Przed przyjazdem ożenił się z Wilhelminą Leixer (1859–1912).

Po osiedleniu w Sanoku zrealizował plan zamieszkania w zaplanowanym wcześniej miejscu. Dom, zwany Willą Zaleskich, został wybudowany w latach 1896–1910 (projekt wykonał w 1894 architekt miejski, inż. Władysław Beksiński, a drugim projektantem był Wilhelm Szomek). W zamyśle doktora Zaleskiego rodowa siedziba miała nawiązywać architektonicznie do pałaców weneckich. Była zwana także „Sokolim Gniazdem” z uwagi na umiejscowienie tuż nad 40-metrową skarpą.

Był radnym miejskim wybranym w 1907.

Doktor Karol Zaleski prowadził praktykę lekarską oraz pełnił funkcję lekarza więziennego i rzeczoznawcy Sądu Okręgowego. Później objął stanowisko lekarza kontraktowego w c.k. jednostce wojskowej w Olchowcach. W czasie I wojny światowej działał jako lekarz choleryczny i pracował jako jedyny lekarz dla ludności. W latach 1919–1939 pełnił funkcję lekarza miejskiego. Ponadto uczył higieny i biologii w szkołach

Był działaczem społecznym na wielu polach. Propagował zdrowy tryb życia i trzeźwość. W tym celu założył Towarzystwo "Eleutria", które propagowało zabawę i rekreację bez spożywania alkoholu oraz turystyczny i sportowy tryb życia; w ramach tej idei ewidencjonował m.in. punkty sprzedaży alkoholu. Był inicjatorem powstania Królewskiej Studni na Białej Górze. W 1913 miasto przyznało mu 4 morgi lasu (wnioskował o 20 morgów) w tym rejonie, gdzie zamierzał stworzyć sanatorium balneologiczne (jego eksperyment nie powiódł się). Udzielał się w Towarzystwie Polskiej Ochronki Dzieci Chrześcijańskich, a jego wychowankom udzielał nieodpłatnie porad lekarskich.

Działał w Polskim Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” w Sanoku, którego siedziba mieściła się w gmachu przy ulicy Mickiewicza, a w 1896 był jego prezesem. Udzielał się też w Towarzystwie Upiększania Miasta Sanoka (1904-1914). W 1902 przewodził uroczystościom odsłonięcia Pomnika Tadeusza Kościuszki na placu św. Jana, tuż obok swojej willi. W latach 1925-1936 działał w Towarzystwie Szkoły Ludowej w Sanoku,

Po wybuchu wojny Zaleski uzyskał od niemieckich władz okupacyjnych obietnicę pozostawienia w mieście pomnika Tadeusza Kościuszki.

Karol Zaleski zmarł 20 lutego 1941 i został pochowany w istniejącym do dziś grobowcu rodzinnym w części "Rymanowski Stary" Cmentarza Centralnego w Sanoku, nieopodal nieczynnej kaplicy.

Dwa miesiące po jego śmierci okupanci rozpoczęli akcję likwidacji pomnika Kościuszki.

Małżeństwo Zaleskich miało ośmioro dzieci (sześciu synów i dwie córki). Byli to kolejno Tadeusz (ur. 1887), Juliusz (ur. 1888), Karol (ur. 1890), Zygmunt (ur. 1893), Władysław (ur. 1894), Maria (ur. 1896), Jakub (ur. 1899) i Jadwiga (ur. 1900). Dziewiąte i ostatnie dziecko, Zofia (1903-1906), zmarło w dzieciństwie. Jego potomstwo także przysłużyło się miastu, uzyskując również wyższe wykształcenie oraz zostając patriotami i prawymi ludźmi. Oprócz Marii wszystkie dzieci lekarza ukończyły Gimnazjum Męskie im. Królowej Zofii w Sanoku. Władysław i Zygmunt uczestniczyli w wojnie polsko-bolszewickiej. Syn Juliusz także był lekarzem. W 1918 współorganizował wojsko w powiecie. Karol Zaleski (syn, 1890-1969) był profesorem fitopatologiem. Władysław Zaleski (1894–1982) był harcerzem, m.in. uczestniczył z polską delegacją skautową w zlocie w Birmingham, oficerem w wojsku, później pełnił funkcję prezesa Najwyższej Izby Kontroli na Uchodźstwie przez cztery lata. Córka Jadwiga Zaleska (1900–1993) była polonistką, romanistką, nauczycielką wychowania fizycznego zostając nauczycielką. Po wybuchu II wojny światowej podczas okupacji niemieckiej 1939–1945 jako harcmistrzyni prowadziła tajne nauczanie w domu Zaleskich.

Karol Zaleski posiadał sporą bibliotekę zawierającą publikacje z dziedziny medycyny. Był autorem wspomnień i pamiętników dokumentujących czas I wojny światowej i II Rzeczpospolitej, które stanowią cenne źródło wiedzy historycznej o Sanoku. Zachowały się one w trzech częściach. Część pierwsza pt. Pamiętniki z czasów wojny europejskiej 1914 została po latach przekazana do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Część trzecia nosi tytuł Dziennik czynności Miejskiego Urzędu Zdrowia w Sanoku 1933–1938. Po latach dzięki jego zapiskom było możliwe ustalenie liczby ludności miasta.

Obecnie na terenie Sanoka w dzielnicy Dąbrówka znajduje się ulica Karola Zaleskiego.

Osoba Karola Zaleskiego pojawia się w powieści Złoty Wilk (2009) Bartłomieja Rychtera, w której główny bohater zamieszkuje w Willi Zaleskich.