Irena W. Kosmowska

Irena W. Kosmowska (ur. 17 października 1856 w Rembieszycach, zm. 29 grudnia 1931 w Warszawie) – literatka, publicystka, działaczka społeczna i oświatowa (nie mylić z Ireną Kosmowską, córką, działaczką ruchu ludowego).

Córka Bronisławy z Radziejowskich i Romualda Kozłowskiego, właściciela wsi Rembieszyce, Lipnica i Wola Tesserowa; siostra Stefana Kozłowskiego działacza społecznego i rolniczego; ciotka Leona Kozłowskiego profesora archeologii UJK, premiera rządu RP w latach 1934-1935, Tomasza Kozłowskiego legionisty, posła na Sejm RP w latach 1931-1939, Anieli Kozłowskiej profesor botaniki i Zofii Kozłowskiej-Budkowej profesor historii UJ.

Wychowywała się w rodzinie znanej z patriotycznej tradycji – jej pradziadek Teodor Radziejowski, pułkownik wojsk polskich, walczył w kampaniach 1792, 1794, 1806–1807, 1809 i 1812 r. Podczas Powstania styczniowego dwór w Rembieszycach położony niedaleko wiernej rzeki udzielał pomocy i schronienia oddziałom powstańczym.

Kształciła się w Krakowie i Warszawie pod kierunkiem E. Masłowskiej, wychowanki Narcyzy Żmichowskiej. W 1878 wyszła za mąż za Wiktoryna Kosmowskiego, lekarza, pediatrę, działacza społecznego i zamieszkała w Warszawie. Dom Ireny i Wiktoryna Kosmowskich był jednym z popularnych salonów inteligencji warszawskiej w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX gromadzącym ludzi różnych światopoglądów i orientacji politycznych. Bywali w nim m.in. Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski, Ludwik Krzywicki.

Angażowała się w działalność filantropijną, społeczną i oświatową. Należała do tajnego Kobiecego Koła Oświaty Ludowej, następnie Sekcji Kobiecej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a po r. 1900 do Zjednoczonego Koła Ziemianek szerzącego oświatę na wsi. W 1916 r. była współorganizatorką Towarzystwa Szerzenia Oświaty Drukowanym Słowem "Czytaj". Brała udział w pracach Towarzystwa jako propagatorka czytelnictwa, współorganizatorka kolportażu i autorka wydawanych przez Towarzystwo broszur.

Pod koniec XIX w. zaczęła publikować artykuły w pismach kobiecych i literackich – Bluszcz, Słowo, Tygodnik Ilustrowany, Tygodnik Mód i Powieści podpisując swoje artykuły „Doktorowa Kosmowska”. Na początku XX wieku jej artykuły drukowały także Kurier Warszawski, Świat Kobiecy, Łan Polski, Ziemianka. Po wstąpieniu do Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego artykuły o folklorze i przemyśle ludowym ogłaszała w piśmie PTK Ziemia. Pod wpływem córki Ireny związanej od 1907 r. z ruchem ludowym zaczęła także pisać do pism ludowych. W okresie międzywojennym współpracowała z pismami młodzieży wiejskiej Siew, i Wici, pisywała do pism takich jak Kobieta Współczesna, Świat, Kurier Polski, Epoka, Wiedza i życie. Uczestniczyła w przygotowaniu pracy zbiorowej o Gabrielu Narutowiczu.

Bardzo płodna jako literatka i publicystka (tylko w latach 1907–1909 opublikowała 120 artykułów) napisała i wydała także kilkadziesiąt broszur i książek o różnorodnej tematyce – historycznej, społecznej, oświatowej, krajoznawczej, geograficznej. Książki i prace jej autorstwa sygnowane były zazwyczaj „I. W[iktorynowa]. Kosmowska” (w odróżnieniu od publikacji córki podpisywanych "Irena Kosmowska").

Zmarła 29 grudnia 1931 r., została pochowana 2 stycznia 1932 na Cmentarzu Powązkowskim. W jej pogrzebie brali udział m.in. Maciej Rataj, Stanisław Thugutt, Leon Wasilewski, Stanisław Cywiński, Witold Giełżyński, Tomasz Nocznicki.